طرح جدید اقتصادی دولت که با حذف ارز ترجیحی و واریز یارانه‌ها همراه بود، نخستین بار از سوی رئیس‌جمهوری و در روز دوشنبه ۱۹ اردیبهشت‌ماه اعلام شد و بازخوردهای زیادی در میان مردم و رسانه‌ها به وجود آورد. شبکه‌های اجتماعی نیز در بازتاب نظرات مردم و کارشناسان بسیار فعال بودند و همزمان با اظهارات ریاست‌جمهوری کاربران توئیتری و کانال‌های تلگرامی مشغول بازنشر و تحلیل طرح جدید دولت و اطلاع‌رسانی درباره آن شدند.
گروه داده‌کاوی ایرنا سعی دارد در ادامه انتشار گزارشات روزانه از موج‌های توئیتری و رصد فضای مجازی به تحلیل محتوای کانال‌های تلگرامی طیف‌های مختلف سیاسی بپردازد. در این گزارش رویکرد کمی و کیفی کانال‌های تلگرامی اصلاح‌طلب و اعتدالی در بازه زمانی ۱۷ تا ۲۴ اردیبهشت‌ماه مورد تحلیل قرار گرفته است و در شماره‌های آینده تحلیل محتوای کانال‌های تلگرامی دیگر طیف‌ها از قبیل اصولگرایان، مخالفان دولت، معاندان و کانال‌های ضد نظام و اپوزیسیون در دستور کار قرار خواهد گرفت.
در گزارش پیش رو که در ۲ بخش کمی و کیفی ارائه شده است:
۱- تحلیل کمی عملکرد کانال‌های اصلاح‌طلب و اعتدالی از قبیل میران تولیدمحتوا، بازدید، روند تولید و انتشار مطالب، کانال‌های فعال و همچنین کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های پرتکرار
۲- تحلیل کیفی این کانال‌ها به روش تحلیل مضمون ۱۰ کانال‌پربازدید و مضامین پرتکرار این ۱۰ کانال
الف: تحلیل محتوای کمّی
بررسی پست‌های کانال‌های پرمخاطب تلگرامی منتسب به اصلاح‌طلبان و اعتدالیون در بازه زمانی ۱۷ تا ۲۴ اردیبهشت نشان داد که ۱۳۵۵ پست از سوی تنها ۱۰ رسانه منتشر و حدود ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار بار بازدید داشته‌اند. نکته قابل‌توجه اینکه از میان ۱۳۵۵ پست تنها ۳۱ ست فورواردی و ۱۳۲۴پست تولیدی و اصلی بوده است. حجم بالای پست‌ها و همچنین تعداد بالای بازدیدها که به طور متوسط روزانه ۲ میلیون بازدید صورت‌گرفته نشان می‌دهد که سخنان رئیس‌جمهوری در گفت‌وگوی تلویزیونی ۱۹ اردیبهشت ماه و فعالیت رسانه‌های اصلاح‌طلب در نشر و تحلیل این سخنان و پرداخت موضوعات اقتصادی گسترده و با فراوانی قابل‌توجه بوده است.
بررسی روند انتشار و میزان دریافت لایک مطالب در این بازه نشان می‌دهد که بیشترین تولید محتوا در زمان پخش گفت‌وگوی تلویزیونی ریاست‌جمهوری بوده است و بعد از آن نیز در روزهای ۲۱ و ۲۳ اردیبهشت واکنش‌ها به پرداخت یارانه‌ها و همچنین طرح جدید دولت محل بحث و جدل کارشناسان و سیاسیون بوده است که باعث شده مخاطبان کانال‌های تلگرامی نیز در روزهای بعدی به رصد این پلتفرم خبری تحلیلی و مطالعه تحلیل‌های مخالف دولت بپردازند.
مقایسه فعال‌ترین رسانه‌های این موج در گراف زیر به‌خوبی نشان می‌دهد که کانال تلگرامی «عصر ایران» با ۱۰۰ هزار دنبال کننده از نظر تعداد پست و تولید محتوا در مقایسه با دیگر کانال‌های تلگرامی با گرایش یکسان فعالیت بیشتری داشته آن گونه که در مدت یک هفته حدود ۲۲۶ پست با رویکرد انتقادی به دولت رئیسی و اتفاقات مربوط به دولت سیزدهم اختصاص داده است.
«خبرآنلاین» با ۲۱۰ هزار دنبال کننده که گرایش بیشتری به اعتدالیون دارد و پرمخاطب‌ترین کانال اصلاح‌طلب و اعتدالی است، در رتبه دوم تولید محتوا با ۲۱۱ پست در یک هفته قرار گرفته است. کانال اعتدالی انتخاب، اصلاح‌طلب جماران و کانال‌های تندروتری چون اصلاحات نیوز و سحام نیوز رتبه‌های دیگر در تولید محتوا را تشکیل داده‌اند.
در دو گراف ابرنمای زیر پرتکرارترین واژه‌ها و پرتکرارترین هشتگ‌های مرتبط با پست‌های تلگرامی منتسب به اصلاح‌طلبان استخراج و به‌نمایش درآمده است:
اصلاحات نیوز از جمله کانال‌های پرمخاطب (۱۲۰ هزار دنبال‌کننده) و فعال تلگرامی منتسب به اصلاح‌طلبان است که از ابتدای کار دولت سیزدهم با رویکرد انتقادی به تولید محتوا علیه دولت و شخص رئیس‌جمهوری پرداخته است. ارز ترجیحی، افزایش قیمت‌ها، کالای اساسی و احیای برجام از تگ‌های پرتکراری بودند که آشکارا نگاه رسانه‌ها به سخنان رئیس‌جمهوری و دغدغه کاربران تلگرام را به مطالعه این پست‌ها نشان می‌دهد.
کلیدواژه‌های دیگری مانند مردمی‌سازی، کالابرگ نیز به اخبار مرتبط با طرح جدید دولت و بازنشر سخنان رئیسی در تلویزیون اشاره دارند.
درباره کلیدواژه پرتکرار برجام ذکر این نکته قابل اهمیت است که بیشتر کانال‌های منتسب به اصلاح‌طلبان اجرای طرح جدید اقتصادی دولت را که با عنوان طرح مردمی‌سازی و اصلاحات اقتصادی عنوان می‌شود، بدون احیای برجام و تقویت ارتباط با دول اروپایی و غربی پروژه‌ای شکست خورده می‌دانند. از سوی دیگر تگ پرتکرار کالابرگ که در برخی نوشته‌ها با نان کوپن از آن یاد می‌شود محور دیگر تخریبی این کانال‌ها علیه دولت بوده است. اصلاح‌طلبان بر این باورند که احیای کوپن به طور آشکارا بازگشت به سیاست‌های دهه ۶۰ و عقب‌گرد اجتماعی و اقتصادی به شمار می‌آید.
بررسی هشتگ‌های پرتکرار این موضوع نشان می‌دهد که اسم کانال‌ها که به‌صورت هشتگ در پایان آنها می‌آید باعث برجسته‌شدن ویژه نام آنها در این گراف شده است (امتداد، خبر آنلاین، پایگاه خبری جانبازان جنگ تحمیلی).
هشتگ‌هایی مانند اتوبوس خوابی، پیکان‌خوابی، معیشت مردم، چادرخوابی، متروخوابی، فلاکت، شکاف طبقاتی، ثروت، گرانی، فقر، تورم، گور خوابی، گودال‌خوابی، تضاد طبقاتی، کانکس نشینی، آسیب‌های اجتماعی، حمام خوابی، پشت‌بام خوابی، عدالت اجتماعی از دیگر هشتگ‌های برجسته پست‌ها بوده‌اند که معضلات اقتصادی و مشکلات اجتماعی و مالی مردم را از طریق رسانه‌های منتقد دولت بازتاب داده‌اند.
فراوانی هشتگ‌هایی مانند اتوبوس‌خوابی، پیکان‌خوابی، چادرخوابی، متروخوابی، گورخوابی، گودال‌خوابی، کانکس نشینی، حمام خوابی، پشت‌بام‌خوابی به طور آشکار حس ناامیدی و همچنین سیاه‌نمایی از وضع موجود را از سوی این کانال‌ها به مخاطبان خود القا می‌کند.
ب: تحلیل محتوای کیفی
گفت‌وگوی زنده تلویزیونی ۱۹ اردیبهشت نوزدهم اردیبهشت و توضیحات ایشان درباره طرح مردمی‌سازی، واریز یارانه ۳۰۰ و ۴۰۰ هزارتومانی و حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی شاید از مهمترین و پربازخوردترین سخنرانی‌ها و اظهارات رئیس‌جمهوری در یک سال اول دولت سیزدهم بود که باعث شد در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه و در فاصله کمتر از ۴۸ ساعت از پخش زنده تلویزیونی سخنان رئیس‌جمهوری در حدود ۱۰۰ هزار توئیت از سوی کاربران توئیتر نشر و بازنشر شود.
در تلگرام نیز بازتاب این اظهارات و واکنش‌ها به مشکلات اقتصادی و گرانی‌ها در روزهای اخیر گسترده و قابل‌توجه بود. چنان‌که در یک هفته اخیر تنها در میان کانال‌های تلگرامی منتسب به اصلاح‌طلبان حدود ۱۵۰۰ پست تلگرامی بیش از ۱۶ میلیون بار بازدید پیداکرده است. در ادامه مهمترین مضامین پرتکرار و مهم کانال‌های پرمخاطب منتسب به اصلاح‌طلبان استخراج و ارائه شده است:
نقل‌قول اظهارات رئیسی و وزرا درباره طرح جدید اقتصادی دولت: بازنشر بخش‌های مشخصی از گفت‌وگوی زنده تلویزیونی از اصلی‌ترین و پربازدیدترین محورها و مضامینی است که اصلاح‌طلبان در کانال‌های تلگرامی خود اقدام به انتشار آن کردند. سخنان رئیسی درباره حذف ارز ترجیحی و همچنین صحبت‌های وزیر کشاورزی در ارتباط با واریز یارانه مهمترین مصداق این مضمون بود.
منفعت دولت از اجرای طرح جدید اقتصادی: توئیت بهمن قلی‌پور فعال سیاسی اپوزیسیون در باره اجرایی‌شدن طرح جدید دولت موردتوجه کانال‌های مختلف تلگرامی قرار گرفت. قلی‌پور دولت را از اجرای این طرح بهره‌مند دانست و با ارائه آماری از دخل‌وخرج دولت، آن را صاحب ۱۵۰ هزار میلیارد درآمد دانست.
توجیه خواندن توضیحات دولت و رئیس‌جمهوری: برخی کارشناسان و روزنامه‌نگاران منتقد دولت و منتسب به اعتدالیون و اصلاح‌طلبان، اظهارات رئیسی و هیات دولت درباره این طرح را توجیه و ناکارآمد خوانده و اجرای این طرح را در شرایط کنونی نامناسب دانستند.
اتهام ناهماهنگی هیات دولت و وجود تناقض در اظهارات دولتمردان: در این باره برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس به انتقاد از دولت برای اجرای این طرح و نبود زیرساخت‌های لازم اجرایی و اجتماعی آن پرداختند. کانال‌های اصلاح‌طلب به طور ویژه این انتقادات را بازنشر کردند.
انتقاد از عملکرد دولت در سیاست خارجه: رفع تحریم‌ها کارآمدتر از اعطای یارانه: گروهی از کارشناسان نیز عملکرد دولت برای آزادسازی یارانه‌ها را به‌طورکلی تمهیدی نادرست و غیراصولی خوانده و راهکار برون‌رفت از شرایط اقتصادی اخیر را تلاش برای رفع تحریم‌ها و ایجاد ارتباط با توافق با دول اروپایی و غربی خواندند.
برخی از کانال‌های اعتدالی و اصلاح‌طلب نیز به بازنشر سخنان محمدباقر قالیباف درباره این طرح پرداخت و با تند و بی‌سابقه خواندن اظهارات رئیس مجلس دراین‌خصوص به بازنشر گسترده این سخنان پرداختند.
تحلیل مضمون ۱۰ کانال تلگرامی پربازدید منتسب به اصلاح‌طلبان و اعتدالیون به تفکیک درصد فراوانی
نقد و نظر ایرنا
۱. تحلیل رویکرد کانال‌های اصلاح‌طلبان و اعتدالیون نشان می‌دهد که این طیف با وجود اینکه شعار «اصلاحات» را همواره به عنوان مانیفست اصلی خود معرفی کرده‌اند اما در واقعیت و در مواجهه با «اصلاحات اقتصادی» دولت سیزدهم نه تنها هیچ‌گونه همراهی و مساعدتی در اجرایی‌کردن آن نداشتند بلکه با تخریب دولت و تحلیل‌های عجولانه و غیرعلمی سعی در به ثمر نرسیدن این طرح داشته و در رسانه‌های خود بیشتر به انتشار انتقادات، تخریب‌ها و القای ناامیدی و سیاه‌نمایی پرداختند.
۲. ایجاد دو قطبی میان سیاست‌خارجه و اقتصاد یکی از تمهیدات مخالفان دولت از زمان روی‌کار آمدن این دولت بوده است. این طیف بر این باورند که تنها راه نجات اقتصاد کشور در گروه سیاست خارجه و ارتباط با برخی کشورهای آمریکایی و غربی است، این درحالی است که دولت سیزدهم در کنار توسعه روابط خارجی با کشورهای همسایه، طرح اصلاحات اقتصادی را در درون کشور ایجاد کرده و این طیف مخالف دولت نیز از هیچ‌گونه سنگ اندازی برای اجرا و تفهیم این طرح فروگذار نکردند.
۳. رسانه به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای حاکمیت برای تفهیم سیاست‌ها و تعامل میان دولت و مردم است که در همه کشورها در خدمت این اهداف بوده و وسیله‌ای برای نزدیک‌کردن مردم و دولت‌ها تلقی می‌شود از این رو همراهی رسانه‌ها برای گذر از برخی تنگناهای تاریخی و بحران‌های اقتصادی و سیاسی امری ضروری و انکارناپذیر به نظر می‌رسد. به همین دلیل، با وجود ابراز نقدها و نظرات مختلف، همراهی رسانه‌ها با مردم و حاکمیت برای طرح‌های مهم ملی اتفاقی فراجناحی و غیرسیاسی است. به بیان واضح‌تر رسانه‌ها به عنوان وسیله‌ای برای نقد حاکمیت می‌توانند در کنار نقد و تحلیل‌های مختلف، وظیفه شفاف‌سازی ابهامات و روشن‌سازی افکار عمومی را به بهترین نحو ایفا کنند.
نظر شما