جنگ اوکراین، ناامنی غذایی و لزوم بازیابی اعتماد بازار با شفافیت اطلاعات

به گزارش روز دوشنبه ایرنا، جنگ‌ها بطور کلی تهدیدی برای امنیت غذایی مناطق درگیر محسوب می‌شوند اما جنگ میان دو کشور اوکراین و روسیه از آنجا که هر دو از تولیدکنندگان مهم و صادرکنندگان جهانی غلات و دانه‌های روغنی بودند، جهان را با بحران غذایی جدی مواجه کرد. این بحران در کشورهای پیشرفته و یا در حال توسعه به شکل افزایش بهای غلات رخ نشان داد اما وضعیت نگران‌کننده‌ای را برای کشورهای فقیر و نیازمند به کمک سازمان‌های جهانی رقم زد.

شبکه خبری «ار. ت. ب. اف» بلژیک در مصاحبه‌ای با «الیویه دو شوتر» استاد حقوق بین‌الملل و گزارشگر ویژه سابق حقوق غذایی سازمان ملل متحد و فعلی فقر شدید و حقوق بشر از نگاه او به مساله نگاه کرده است. وی یکی از راه‌های مقابله با بحران ناامنی غذایی را شفاف‌سازی اطلاعات در زمینه ذخایر جهانی غلات و گزارش دقیق از میزان برداشت‌ها از زمین‌های زیر کشت می‌داند. وی حتی راه حل کوتاه‌مدتی را نیز برای بهبود وضعیت ارائه می‌دهد و آن آزادسازی گندم‌های مسدود در بنادر است. دو شوتر همچنین هشدار می‌دهد که تا چند هفته دیگر در تعدادی از کشورهای فقیر وضعیت قحطی اعلام شود.

کنترل بازار با بازسازی اعتماد و اطلاع‌رسانی شفاف

اولیویه دو شوتر معتقد است: در میان مدت، آنچه لازم است بازسازی اعتماد در بازارهاست. یکی از دلایلی که این افزایش فوق‌العاده قیمت‌ها را از فوریه تا کنون توضیح می‌دهد این است که حدس و گمان‌های زیادی از سوی فعالان این بازارها، به ویژه تاجران غلات، مطرح می‌شود. به‌عنوان مثال از ادامه روند افزایشی بهای غلات سخن گفته می‌شود و تاجران، غلات را به امید فروش با بهای بالاتر انبار می‌کنند.

وی افزود: در مورد خطر کمبود غلات در بازار گمانه‌زنی می کنند و این حدس و گمان به شکل فیزیکی در بازار غلات اثر می‌گذارد. به همین دلیل است که باید اعتماد را بازسازی کنیم و در مورد سطح ذخایر و کیفیت برداشت با اطلاع رسانی شفاف به دولت ها صورت گیرد. چرا که متاسفانه شفافیت در بازار کامل نیست.  

به گفته این گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد؛ از سال ۲۰۱۱ سامانه اطلاعات در مورد بازارهای کشاورزی (AMIS) فعال شده که قرار است در زمان مناسب اطلاعات در مورد سطح ذخایر و کیفیت برداشت محصولات را به اطلاع دولت ها و تجار خصوصی برساند. اما سامانه اطلاعات تجار خصوصی را شامل نمی شود. این گروه‌های تجاری که بخش اعظم ذخایر غلات در سطح جهانی را در اختیار دارند اطلاعات مربوط به ذخایر را به اشتراک نمی گذارند.

دو شوتر افزود: همین عدم شفافیت اطلاعات بازار، راه را بر گمانه‌زنی‌ها باز می کند. در پی آن نیز واکنش‌های تند از سوی فعالان بازار رخ می دهد که نمی‌دانند ذخایر موجود برای مقابله با نیاز ماه‌های آینده دقیقا چقدر است و به همین دلیل به گمانه زنی ها گوش می‌سپارند. بنابراین شفاف‌سازی اطلاعات گام بلندی در اعتمادسازی و مقابله با تاثیرات ناامنی غذایی محسوب می‌شود.

دالان‌های بشردوستانه برای گندم؟

اولیویه دو شوتر از حفظ و ادامه فعالیت عادی زنجیره تامین مواد غذایی در دنیا حمایت می‌ کند و با اشاره به مسدود شدن حدود هشت میلیون تن گندم در بنادر دریای سیاه، باز شدن «دالان‌های بشردوستانه» را برای ورود این میزان غله مسدود شده به بازار به عنوان راه حلی کوتاه‌مدت پیشنهاد می‌دهد.

وی معتقد است: همانطور که ما به دالان‌های بشردوستانه نیاز داریم تا به افرادی که زیر بمباران قرار دارند اجازه خروج از مناطق درگیری را بدهیم، به همین شیوه نیز نیاز داریم تا غلات را به به بازار برسانیم. این مساله نیز باید موضوع مذاکرات روسیه، اوکراین و جامعه جهانی باشد.

آخرین آمار سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که ۲۷۶ میلیون نفر از مردم جهان با ناامنی شدید غذایی مواجه هستند. این تعداد در دو سال اخیر به عبارتی از ابتدای همه‌گیری ویروس کرونا، دو برابر شده است. امروز با وجود آثار بحران اوکراین بسیار محتمل است که ناامنی غذایی گریبان تعداد بسیار بیشتری از مردم را بگیرد.

اینها افرادی هستند که به سادگی نمی توانند به غذا دسترسی داشته باشند زیرا درآمد کافی ندارند یا به دلیل اینکه غذای موجود در منطقه ای که اشغال می کنند وجود ندارد. این مورد زمانی است که زنجیره تامین شکسته است. و بنابراین، اینها افرادی هستند که به کمک های بشردوستانه وابسته هستند.

آیا اریتره، یمن و اتیوپی به زودی وارد دوران قحطی میشوند؟

زمانی که کمک‌های بشردوستانه به افرادی که با ناامنی غذایی حاد مواجه هستند، نرسد، وضعیت قحطی ایجاد می‌شود. به گفته دو شوتر، این وضعیت مردم را وادار می‌کند برای یافتن غذا به سمت مراکز توزیع کمک غذایی جابه‌جا شوند تا به غذا دسترسی داشته باشند.

به گفته وی، همین جا به جایی مشکل را تشدید می کند، زیرا زمانی که این افراد مجبور به عزیمت می شوند، از راه‌های معیشت هرچند اندک خود صرف‌نظر می‌کنند. آنها مزارع را ترک می ‌کنند و گاهی اوقات دام های خود را رها می کنند و بنابراین نجات این افراد بسیار دشوار می شود زیرا کاملا به کمک های بشردوستانه وابسته می شوند.

بنا بر اعلام سازمان ملل، دستکم ۴۹ میلیون نفر در ۴۳ کشور جهان هم اکنون در آستانه مواجهه با قحطی قرار دارند. به گفته این کارشناس، هر روز نیز بر این آمار افزوده می شود و به زودی از این رقم فراتر خواهد رفت.

دو شوتر معتقد است: در کشورهایی مانند اریتره، یمن یا تیگره در شمال اتیوپی، شرایط در حال خروج از کنترل است، زیرا این کشورها به شدت به واردات گندم به ویژه از اوکراین و روسیه وابسته هستد. به عنوان مثال ۹۰ درصد واردات گندم اریتره از همین دو کشور درگیر جنگ تامین شده و در حال حاضر آنها امکان کمک به اریتره را ندارند. من فکر می کنم احتمالاً در هفته های آینده وضعیت قحطی در این کشورها اعلام شود.

تعریف برنامه‌ها کمک برای شرایط قحطی زمان‌بر است

زمانی که وضعیت قحطی اعلام شود، بطور کلی سه تا چهار ماه برای بسیج کمک‌های بشردوستانه زمان نیاز است. دو شوتر عنوان کرد: ما یک نظام بین المللی موثر نداریم که به عنوان مثال، برنامه جهانی غذای سازمان ملل متحد اجازه دهد تا فورا مداخله کند. برنامه جهانی غذا همچون دیگر نهادها در نخستین اقدام باید خیرین بین المللی را برای کمک فرابخواند. آنها باید چندین تن مواد غذایی مانند غلات یا برنج را برای توزیع میان جمعیت آسیب دیده، خریداری کنند که این امر تنها پس از رفع مشکلات لجستیکی تحویل، محقق می‌شود و کمک ها به دست نیازمندان می‌رسد.

بر پایه این گزارش، بازه زمانی سه تا چهار ماهه برای جمعیتی که با ناامنی غذایی و قحطی مواجه است، به شدت طولانی است. به همین جهت، این مساله غیرقابل قبول است که ما در سطح بین‌المللی نظامی کارآمد و اضطراری ایجاد نکنیم که به برنامه جهانی غذا اجازه دهد تا نیاز غذایی افراد در تنگنا را به سرعت تامین کند.

کمک‌هایی که تامین آن برای نهادهای بین‌المللی نیز دشوار شده است

اولیویه دو شوتر به مشکل دیگری هم اشاره می کند که امروز کشورهای برخوردار و خیر با آن مواجه هستند: بحران اوکراین زمان واکنش این کشورها را طولانی کرده است. به گفته وی، کشورهایی که به شکل سنتی خیران و تامین کنندگان نیازهای بشردوستانه برنامه جهانی غذا بودند امروز مانند سایر کشورها با تبعات جنگ اوکراین مواجه شده اند و الزاما دیگر تمایل بیشتری نسبت سایرین برای کمک ندارند.

وی افزود: واضح است که ما در شرایطی چون زلزله، خشکسالی یا سیل نیستیم که بحران محدود به این یا آن سرزمین باشد. بحران در حال حاضر گسترده است زیرا قیمت غلات در همه کشورهای جهان به شدت افزایش یافته است و همین امر دریافت و توزیع کمک را بسیار دشوارتر می‌کند.

این کارشناس و فعال در سازمان ملل، گفت: می توان از آمریکا، کانادا و اتحادیه اروپا نام برد که به شکل سنتی و زمانی که قیمت‌ها پایین بود سخاوتمندانه به جمعیتی که تحت تأثیر مشکلاتی چون درگیری‌ها یا تبعات تغییرات اقلیمی بودند، کمک می‌کردند. اما با افزایش قیمت‌ها، تمایل این کشورها هم برای کمک کمتر شد. علاوه بر این ایالات متحده، مانند کشورهایی چون استرالیا یا هند، از برداشت نسبتاً پایین غلات برای سال ۲۰۲۲ خبر داده است. بنابراین، توان کمک کمتر از حد معمول است. بنابراین با در نظر گرفتن ویژگی عمومی این بحران، انتظار می رود که کمک برای آژانس های بین المللی دشوارتر باشد.

آیا قیمت‌ها تا پایان سال ۲۰۲۳ افزایش خواهد یافت؟

گزارشگر ویژه سازمان ملل در مساله فقر شدید و حقوق بشر در مورد آینده وضعیت موجود نیز خوشبین نیست و معتقد است: مشکل مواجهه با قیمت‌هایی است که مطمئناً تا پایان سال ۲۰۲۳ بالا خواهند ماند. انتظار می رود برداشت غلات از ماه اوت تا سپتامبر (مرداد و شهریور) کم باشد زیرا کودها گرانتر و در نتیجه هزینه های تولید بالاتر است.  دلیل دیگر این وضعیت خشکسالی های قابل توجه در کشورهایی مانند هند یا پاکستان است که میزان برداشت محصول را در این مناطق از جهان کاهش داده است.  بنابراین در ۱۸ ماه آینده انتظار افزایش قیمت‌ها را داریم و در پی آن شاهد این خواهیم بود که دولت‌هایی از پس هزینه واردات مواد غذایی برنیایند. این دولت ها باید به طور فزاینده ای به کمک های بشردوستانه تکیه کنند . بنابراین در ماه های آینده با وضعیت بسیار دشواری مواجه خواهیم بود.

بانک جهانی در مسیر تغییر اولویت‌ها

در برابر این نامنی غذایی در حال افزایش، بانک جهانی ۱۲ میلیارد دلار را در ۱۵ ماه آینده به کمک به کشورهایی اختصاص خواهد داد که عمدتا آفریقایی هستند و پس از آن کشورهایی در خاورمیانه، اروپای شرقی، و آسیای مرکزی و جنوبی در فهرست کمک هستند. هدف این کمک اجرای طرح‌هایی به نفع کشاورزی است. هدف دیگر این نهاد، ترویج «حمایت اجتماعی برای کاهش اثر افزایش بهای غلات خوراکی» عنوان شده است. اگر ۱۸ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار اعتبار استفاده نشده را هم در نظر بگیریم که می تواند به همین اهداف اختصاص یابد، میزان کمک این نهاد به ۳۰ میلیارد دلار خواهد رسید.

گزارشگر ویژه سازمان ملل می‌گوید: ما همچنین امروز نیازمند کمک به کشورهایی هستیم که بدهی سنگینی دارند و نمی‌توانند غلات را با قیمت‌های بسیار بالا در بازارهای بین‌المللی بخرند و مردم خود را تغذیه کنند. باید به این کشورها با اقداماتی برای حمایت از نظام مالی عمومی و کاهش بدهی به سرعت کمک شود.