طالبان و برگزاری بزرگترین نشست سیاسی برای حل بحران افغانستان

لویه جرگه در فرهنگ سیاسی افغانستان جایگاه تاریخی و سرنوشت ساز دارد. در قانون اساسی نظام جمهوری پیشین افغانستان از لویه جرگه بعنوان «عالیترین مظهر اراده مردم افغانستان» یاد شده است. در اول اردیبهشت ماه سال جاری برای نخستین بار ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان در گفتگو با تلویزیون طلوع‌نیوز افغانستان از برگزاری لویه جرگه خبر داد.

با توجه به تحولات و پیچیدگی‌های مسایل سیاسی افغانستان، نخستین سؤالی که برای افکار عمومی مطرح می‌شود این است که آیا از برگزاری این لویه جرگه حمایت سیاسی خواهد شد؟

پس از حاکمیت طالبان در افغانستان، نخستین بار حامد کرزی رئیس جمهور پیشین افغانستان، برای کسب مشروعیت سیاسی و تحکیم روابط دولت طالبان با جامعه بین المللی، به برگزاری لویه جرگه تأکید کرد. دکتر عبدالله عبدالله از رهبران برجسته سیاسی افغانستان، نیز با برگزاری لویه جرگه اعلام موافقت کرده است. علیرغم مخالفت تعدادی از رهبران سیاسی افغانستان مقیم در ترکیه، بسیاری از شخصیت‌ها و کنشگران سیاسی افغانستان برگزاری لویه جرگه را به عنوان نقطه آغاز گفتگوهای مستقیم دولت طالبان با نمایندگان و شخصیت‌های سیاسی افغانستان مهم می‌پندارند.

مسئله اساسی درباره این لویه جرگه، هدف طالبان از برگزاری، توقعات مردم افغانستان و انتظارات کشورهای منطقه و جامعه جهانی است. برای روشن شدن این مسأله، ابتدا باید ماهیت لویه جرگه مورد نظر طالبان مشخص شود.

شواهد نشان می‌دهد که ماهیت لویه‌جرگه مورد نظر طالبان، لویه جرگه مشروعیت‌ساز نیست. قابل یادآوری است که پس از شکست دولت طالبان در سال ۲۰۰۱، حکومت انتقالی افغانستان و پس از آن حکومت موقت افغانستان به ریاست حامد کرزی و نیز قانون اساسی دوره جمهوریت، هر کدام توسط برگزاری لویه‌جرگه‌های جداگانه مشروعیت یافتند. به نظر می‌رسد به رغم انتظارات موجود، طالبان این لویه جرگه را با هدف کسب مشروعیت نظام سیاسی و مشروعیت دولت خود برگزار نمی‌کند. زیرا مطابق قرائت دینی طالبان، مشروعیت نظام سیاسی و چگونگی رهبری دولت طالبان مشروعیت الهی دارد.

براساس رویکرد دینی و سیاسی طالبان هرگونه مخالفت و یا تمرد از تصمیم‌های سیاسی رهبری و حکومت طالبان گناه محسوب می‌شود. رهبری دولت طالبان نیز دستورات و فرامین خود را با عنوان «احکام امیرالمؤمنین» صادر می‌کند.

بنابراین، برگزاری لویه جرگه مورد نظر طالبان، از نوع لویه جرگه سیاسی است که دولت‌های گذشته بارها آن را برگزار کرده‌اند و اشرف غنی برای آخرین بار با عنوان «لویه جرگه صلح» آن را برگزار کرد. در این نوع لویه‌جرگه‌ها، تصمیمات اساسی حکومت ارائه و در قبال آن تصامیم لازم اتخاذ می‌شود. به دیگر سخن تصمیمات اساسی و یا حساس حکومت از جانب لویه جرگه تأیید می‌شود.

با این حساب، ممکن است که بین توقعات مردم افغانستان و جامعه بین المللی با توقعات تطابق کاملی وجود نداشته باشند. زیرا انتظارات مردم و جامعه جهانی این است که در این لویه جرگه باید در مورد اصل نظام سیاسی، اراده مردم و انتخابات، مشارکت سیاسی، توزیع قدرت سیاسی، حقوق بشر به ویژه حقوق زنان و اقلیت‌ها، بازگشایی مدارس دخترانه، چگونگی فعالیت احزاب و در کل تدوین قانون اساسی افغانستان بحث و تصمیم‌گیری صورت گیرند.

با این وجود، واقعیت و شواهد این را می‌رساند که طالبان پس از نه ماه مقاومت و ایستادگی در برابر مقتضیات و توقعات داخلی و بین المللی، اینک ضرورت همراهی با این مقتضیات و انتظارات را درک کرده است. به نظر می‌رسد که طالبان متوجه شده است که بدون پاسخ نسبی به انتظارات داخلی و خواست‌های مشترک کشورهای منطقه و فرامنطقه، نمی‌تواند به تنهایی مشکلات و بحران سیاسی موجود در افغانستان را حل کند.

انتظار می‌رود که طالبان در این لویه جرگه سیاسی در برابر برخی از مطالبات اساسی داخلی و بین المللی انعطاف نسبی نشان دهد و در قبال آن زمینه چانه زنی سیاسی خود را در جامعه بین الملل به خصوص با کشورهای منطقه بیشتر فراهم نماید.

احتمالا برنامه اصلی لویه جرگه را موضوعاتی مربوط به ساختار سیاسی حکومت، ساختار اداری مرکز و ولایات، نقش علما در حکومت طالبان، چگونگی تغییر حکومت سرپرست به حکومت دائمی، تشکیل پلیس و ارتش افغانستان و مسائل این چنینی به خود اختصاص دهد. زیرا پس از پیروزی جنگ و تشکیل حاکمیت طالبان، انتظار سربازان، مسئولین و هواداران طالبان این است که به زودی به حکومت سرپرست خاتمه داده شود و آنان حضور و اقتدار سیاسی - نظامی خود را در ساختار واقعی آن حس و مشاهده کنند. طالبان با برجسته سازی این موضوعات و تصمیمات در لویه جرگه، علاوه بر مانور سیاسی پس از نه ما سکوت، می‌خواهد به نحوی به مردم افغانستان و جهان نشان دهد که دولت طالبان در اتخاذ و تدوین خطوط اساسی حکومت خود نظر مردم افغانستان را نیز کسب کرده است.

علیرغم عدم اطلاع از تمام برنامه‌های طالبان در این لویه جرگه، شواهد نشان می‌دهد که این لویه جرگه برای برخی جناح‌های سیاسی افغانستان حساسیت آفرین شده است. با قطعی شدن برگزاری این لویه جرگه، در عین حالی که تام وست نماینده آمریکا در آغاز از آن استقبال کرد ولی اخیرا وزارت خارجه آمریکا با آن واکنش نشان داد و تصریح کرد که این لویه جرگه نمی‌تواند طالبان را در کسب مشروعیت سیاسی در جامعه بین الملل کمک کند. به دنبال آن، تام وست در ترکیه و تاجیکستان با مخالفان دولت طالبان دیدار کرد.