بیابان‌زدایی مراتع کهگیلویه و بویراحمد؛ شاید وقتی دیگر

اگرچه در حال حاضر اقدام هایی به صورت محدود برای احیای مراتع بیابانی کهگیلویه و بویراحمد انجام می شود اما آن طور که کارشناسان منابع طبیعی استان می گویند: احیای مراتع بیابان شده و پیشگیری از بیابان زایی در عرصه های مستعد نیازمند اقدام های جامع است.  

براساس تعریفی که در برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) در سال ۱۹۷۷ ارائه شده بیابان به اکوسیستم زوال یافته‌ای اطلاق می‌شود که استعداد تولید طبیعی گیاهی در آنان کاهش یافته و یا به کلی از بین رفته‌است.

در مقابل معضل جهانی بیابان زایی، مفهومی با عنوان بیابان زدایی وجود دارد که به کارها و روش هایی برای سبز کاری در بیابان و جلوگیری از روند سریع تخریب سرزمین ها در مناطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب می پردازد.

بیابان زایی ها و عواقب آن در چند دهه اخیر در جهان به خصوص آفریقا و آسیا تلنگری برای جهانیان بود تا تمام تلاش خود را برای مبارزه با این معضل جهانی به کار گیرند و چاره ای برای آن بیندیشند.

در کنفرانس سران ریو (۱) در ۱۹۹۲ میلادی معضل بیابان زایی در آفریقا را مطرح کردند و این امر به تاسیس کنوانسیون جهانی بیابان زدایی به عنوان زیر مجموعه ای از سازمان ملل منجر شد به طوری که در ۱۹۹۴ میلادی مجمع عمومی سازمان ملل به منظور افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و پیگیری جدی تر برنامه های کنوانسیون، ۱۷ ژوئن برابر با ۲۷ خرداد را با عنوان روز جهانی بیابان زدایی نامگذاری کرد.

مقابله با بیابان‌زایی ( Combating Desertification) با هدف جلوگیری یا کاهش تخریب سرزمین‌، احیای مناطق تخریب شده و باز زنده سازی  اراضی بیابانی انجام می شود اما آن  طور که کارشناسان منابع طبیعی استان می گویند: ۴۳هزار هکتار از  مراتع شهرستان های گچساران و بهمئی بیابان شده و اساسا این عرصه ها به عنوان بیابان تصویب نشده که بتوان برای احیای این عرصه های طبیعی اقدام منسجمی انجام شود.

دلایل ایجاد بیابان و اهمیت اقدام برای پیشگیری

کارشناسان منابع طبیعی کهگیلویه  و بویراحمد می گویند:ایجاد و گسترش بیابان ها به عوامل محیطی مانند ساختار زمین‌شناسی، توپوگرافی، کمیت و کیفیت آب و خاک و در نهایت دخالت‌های انسان در محیط بستگی دارد که نمونه های آن در مناطق جنوبی کهگیلویه و بویراحمد به ویژه در شهرستان گچساران شناسایی شده است.

مراتع  به دلیل اینکه قادرند جلوی بسیاری از واکنش  های منفی طبیعی از جمله خطر ریزش نزولات جوی شدید را بگیرند چون پوشش سبز گیاهی اولا باعث می شود که قطره باران با شدت کمتر به سطح زمین برخورد کنند و در نتیجه خاک کمتری متلاشی شود ثانیا ریشه های گیاهان میزان خلل و فرج خاک را افزایش داده دارای اهمیت زیادی است.

پیشگیری از فرسایش بادی و تلطیف از دیگر مزایای صیانت از مراتع است به طوری که با جلوگیری از فرسایش خاک، پرشدن مخازن سدها، کاهش فرسایش و رسوب، حفظ و تداوم حیات وحش و ایجاد محیطی مطبوع برای انسان ها موجبات توسعه پایدار محیط فراهم می شود.

اجرای طرح بیابان زدایی در انتظار بودجه

رییس اداره امور مراتع و بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد می گوید: پیشگیری از گسترش پدیده بیابان زایی در استان نیازمند اختصاص ردیف بودجه ویژه است.

سلیمان محمدی با اشاره به اینکه براساس طرح مطالعاتی که سال ۱۳۹۵ اجرا شده ۴۳هزار هکتار از مراتع کهگیلویه وبویراحمد بیابان شده است تاکید می کند: با وجود شناسایی مشخصات بیابان در مراتع یاد شده اما این عرصه ها به عنوان بیابان تصویب نشده است.

وی اضافه می کند که در صورت غفلت از انجام اقدام های پیشگیرانه امکان افزایش سطح مراتع بیابانی کهگیلویه و بویراحمد به  ۱۰۰ هزار هکتار وجود دارد.

مطالعات بیابان زدایی

رییس اداره امور مراتع و بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد عنوان می کند: براساس یک طرح مطالعاتی که از سوی کارشناسان تدوین شده  مقابله با پدیده بیابان زایی در استان باید در قالب یک برنامه پنج ساله اجرا شود.

سلیمان محمدی بیان کرد: براساس این طرح نیاز است تا کاشت نهال و بوته در پنج هزار هکتار،کپه کاری در سطح پنج هزار و۲۰۰ هکتار،احداث کنتور فارو در سطح یک هزار و۹۵۲ هکتار،حفاظت و قرق در سطح ۱۲ هزار و ۵۰۰ و سازه های آبخیزداری در سطح چهار هزار و۴۰۰ متر مربع انجام شود.

محمدی می گوید: طبق برآوردهای کارشناسی انجام شده سالیانه حداقل ۳۵۵ میلیارد ریال اعتبار برای اجرای این طرح نیاز است.

محمدی افزود: اجرای طرح‌های آبخیزداری، احیا و کاشت جنگل و هماهنگی و بهره برداری، مشارکت جوامع محلی و سازمان‌های مردم نهاد، ایجاد کمپینگ های حفاظت از منابع طبیعی و بهره‌برداری مناسب از سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف اجرایی و خدماتی از مهمترین راهکارهای مقابله‌ای با پدیده بیابانی شدن مراتع است.

فعالیت های انجام شده

رییس اداره امور مراتع و بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد  گفت: تاکنون عملیات اجرایی ذخیره نزولات آسمانی در سطح یکهزار و ۱۵۰ هکتار برای احیای مراتع بیابان شده در استان  انجام شده است که با توجه به میزان بیابان ها اندک است.

محمدی اظهار داشت: اجرای عملیات شیاربندی و غنی سازی با بادام از مراحل اجرای این طرح است.

وی ذخیره نزولات آسمانی کنترل هرز آب، کنترل سیلاب‌ها، جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش خطرات سیلاب، افزایش رطوبت خاک و تغذیه آب‌های زیرزمینی را از مهمترین اهداف این طرح اعلام کرد.

عوامل تخریب عرصه های طبیعی

رییس اداره امور مراتع و بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد  گفت که وزش بادهای شدید، پوشش گیاهی فقیر و ناچیز، کاهش بارندگی، شور شدن خاک و اختلاف‌های شدید دمای شب و روز از عوامل مهم در بیابانی شدن عرصه‌های طبیعی در مناطق جنوبی به ویژه شهرستان های همجوار استان های بوشهر و خوزستان است.

محمدی با اشاره به اینکه هم اکنون تعداد دام های موجود در مراتع استان ۲.۵ برابر ظرفیت مراتع است در حالی که ظرفیت دام در مراتع کهگیلویه و بویراحمد ۹۰۰ هزار راس است گفت: مراتع استان در خطر تخریب است.

رییس اداره امور مراتع و بیابان منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد با یادآوری در حال اجرا بودن طرح مدیریت چرای دام در استان گفت:برای پیشگیری از این معضل پروانه مرتعداران متخلف استان باطل می شود.

محمدی با بیان اینکه در طرح مدیریت چرا که پارسال در ۲۷۰ هزار هکتار از مراتع کهگیلویه و بویراحمد اجرا شد ۲۸ پروانه چرای مرتع داران کهگیلویه و بویراحمد باطل شد اظهار داشت: اجاره دادن مراتع و رهاسازی مراتع به مدت ۲ سال از مواردی است که منجر به ابطال پروانه می شود.

وی با یادآوری اینکه چرای مازاد دام در مراتع نیز تخلف است عنوان کرد: پارسال ۱۸۰ مرتعدار استان به دلیل دام مازاد در مراتع اخطار دریافت کرده اند و در صورتی که برای دومین بار اقدام به این تخلف کنند پروانه چرای آنان باطل می شود.

وی با یادآوری اهمیت حفاظت از مراتع برای پیشگیری از فرسایش خاک، بیابان زایی و توسعه پایدار تاکید  کرد:صیانت از  عرصه های طبیعی استان نیازمند تلاش بیشتر رسانه های ارتباط جمعی استان برای آگاهی بخشی به دامداران و شهروندان است.

محمدی از شهروندان خواست هر گونه تخلف در عرصه‌های منابع طبیعی در سراسر استان کهگیلویه و بویراحمد را از طریق شماره تلفن ۱۵۰۴ یگان امداد جنگل و مرتع گزارش کنند.

کهگیلویه و بویراحمد دارای ۵۵۲ هزار هکتار مرتع و بیش از ۸۰۰ هزار هکتار جنگل است.

این استان با مساحتی حدود ۱۶ هزار و ۲۴۹ کیلومترمربع، سرزمینی مرتفع و کوهستانی با اقلیم سردسیری و گرمسیری در جنوب غربی ایران قرار دارد.