کتاب جان گرفت؛ کرونا جا ماند

به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، اواخر سال ۹۸ بود که التهاب شیوع ویروسی نامرئی نظم جهان را بر هم زد، واهمه ها از سرزمین چشم بادامی های چین شروع و به تمام دنیا ختم شد. یک اپیدمی که به طرز باورنکردنی همچون فیلم های هالیوودی همه چیز را به سمت غیرمنتظره ها و سبک انزوای مدرن کشاند و هیچ حوزه و حیطه ای را هم مستثنی نگذاشت.

ایران نیز در هزاره ارتباطات معاصر از این قافله شومِ شیوع جانماند و به روال تمامی کشورها در یک غافگیری مهجور در جست و جوی راه نجاتی برای خود در شرایط مسدودِ دروازه های فکری و فیزیکی بود.

از زمان آغاز تولید واکسن‌های کرونا در جهان، تلاش‌هایی برای واردات این تنها راه نجات، به ایران نیز صورت گرفت. نخستین محموله واکسن در بهمن‌ماه ۱۳۹۹ با چندماهی تاخیر از دنیا، وارد کشور و به تعدادی از اعضای کادر درمان تزریق شد؛ رفته رفته به تعداد محموله‌های وارداتی افزوده شد. از بهمن‌ماه سال ۹۹ تا پایان کار دولت دوازدهم؛ حدود ۱۸ میلیون دوز واکسن کرونا وارد کشور شد که تنها کفاف بخش کوچکی از واکسیناسیون جامعه هدف را می‌داد.

جولان کرونا در جهش های چندگانه و کندی روند واکسیناسیون و به گونه ای بهت و بلاتکلیفی مسئولان، باعث رکود بسیاری از حوزه ها علیرغم کوچ به فضای مجازی شده بود و در این میان کتاب این مهجور از پیش غریبِ هیاهوی رنگارنگ های مجازی و مشکلاتِ گیر و دارِ فعالان، از قافله دیگران جاماند.     

از جمله ترکش های این آسیب به برگزاری رویدادهای ذاتا جمعی همچون نمایشگاه کتاب بود که آخرین شیوه حضوری خود را اردیبهشت ۹۸ و چندماهی قبل از اپیدمی کرونا طی کرده بود و با وجود تمام جلسات و بررسی ها، به برگزاری حضوری در اردیبهشت ۹۹ نرسید. این حوزه مدتی فلج ماند تا اینکه دست اندرکاران به فکر برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب افتادند که البته با توجه به تجربه نخستین، خالی از اشکالات، همچون اختلال در سایت تا عدم دسترسی به برخی عناوین کتاب نبود.

این تجربه البته در بهمن ۱۴۰۰ با کاهش خطاهای تجربه نخستین، شکل جامع و بی نقص تری به خود گرفت اما باز هم چشم امید همگانِ دوستدار، به اردیبهشتی دیگر بود. نمایشگاه بین المللی فیزیکی کتاب تهران به عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی کشور دو سال رنگ و بوی برگزاری حضوری به خود ندید. 

بویژه که وقفه دو ساله، به بسیاری از فعالان حوزه کتاب و ناشران و کتابفروشان، محسنات عرضه‌گاهی چون نمایشگاه فیزیکی کتاب را اثبات کرد. نگاهی به آمار و ارقام آخرین نمایشگاه فیزیکی کتاب که در قالب رویداد سی و دوم در اردیبهشت ۹۸ و قبل از همه گیری کرونا برگزار شد، می توانست سندی بر اثبات این مدعا و اثرگذاری نمایشگاه در اقتصاد نشر باشد.

مبلغ کل تراکنش‌های انجام‌شده از طریق پایانه پرداخت الکترونیک (pos) و همچنین مجموع فروش آثار در سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ۱۲۳ میلیارد و ۸۹۰ میلیون تومان (افزایش ۳۴.۴ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۷ یعنی نمایشگاه سی و یکم کتاب تهران) بوده است. این در حالی است که در نمایشگاه مجازی کتاب تهران که در سال ۹۹ برگزار شد، فروشی معادل ۶۴ میلیارد تومان ثبت شد که این رقم نسبت به سال ماقبل و رویداد فیزیکی، حدود ۴۹ درصد کم‌تر بود.

اشتیاق برای برگزاری نمایشگاه فیزیکی کتاب وقتی برای فعالان نشر جدی تر شد که خبر از رو به صفر رفتن و حتی گاهی صفر شدن تعداد فوتی های ناشی از ویروس کرونا رسید، این مساله اهتمام برای برگزاری سی و سومین نمایشگاه فیزیکی کتاب تهران در اردیبهشت، موسم مقرر کتابی ها، مسئولان و دست اندرکاران فرهنگی دولت مردمی را مصمم به تمهیداندیشی و اجرای مقدمات و در نهایت برگزاری رویداد کرد.

و در نهایت سی و سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۲۱ تا ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ در مصلی امام خمینی (ره) برگزار شد. این رویداد با شعار «با کتاب سلامتیم» در دو بخش مجازی و فیزیکی به طور همزمان با حضور ۲۸۰۰ ناشر داخلی و همچنین ۱۹۰ ناشر خارجی در ۷۰ غرفه برگزار و بخش مجازی تا دوم خرداد ماه ۱۴۰۱ در سامانه ketab.ir میزبان علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی بود. 

یاسر احمدوند معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص میزان فروش این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفته بود: ۲۱۱ میلیارد و ۳۵۰ میلیون و ۴۳۵ هزار و ۵۹۴ تومان کتاب در این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به فروش رسید که از این مبلغ، ۱۰۷ میلیارد و ۴۵۰ میلیون تومان متعلق به بخش فیزیکی و ۱۰۳ میلیارد و ۸۹۲ میلیون تومان متعلق به بخش مجازی است. 

استقرار تمامی ناشران در فضای مسقف۹۰ هزار متر مربع، برگزاری همزمان نمایشگاه در دو شکل مجازی و فیزیکی، هزینه کرد تمامی یارانه اعطایی برای خرید کتاب برای اولین بار در طول سی‌وسه دوره، تخصیص یارانه اعتباری خرید کتاب به شکل مجازی با هدف شفاف‌سازی و توزیع عادلانه، همکاری بیش از ۷۰ نهاد و سازمان در برگزاری نمایشگاه و... ویژگی‌های این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود.

چهارده کشور آذربایجان، تاجیکستان، روسیه، صربستان، عمان، قطر، کره جنوبی، لبنان، مکزیک، بوسنی هرزگوین، ترکیه، سوریه، عراق و افغانستان و هفت انجمن دوستی از  استرالیا، ایتالیا، کوبا، بوسنی هرزگوین، تاجیکستان، عراق و یونسکو در سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت کردند. همچنین میهمانانی از  کشورهای ایتالیا، روسیه، بوسنی هرزگوین، ترکیه، تاجیکستان، سوریه، پاکستان، قطر، عمان و لبنان از بخش‌های مختلف نمایشگاه بازدید و با ناشران حاضر در نمایشگاه گفت‌وگو کردند. قطر میهمان ویژه این دوره از نمایشگاه کتاب بود. 

راه‌اندازی کارافزار اطلاع‌رسانی نمایشگاه با بیش از ۶هزار دریافت، پاسخ به بیش از ۴۱ هزار و ۵۰۰ تماس از سوی ۷۰ نیروی مستقر در مرکز پاسخگویی نمایشگاه و ارائه خدمات از سوی همیاران خرید در مرکز پاسخگویی نمایشگاه از دیگر تمهیداتی است که برای این دوره از نمایشگاه تدارک دیده شده بود. 

فرصت ایجادشده رو در رویی مخاطبان این کالای فرهنگی با دست اندرکاران صنعت نشر، نویسندگان و اهالی این حرفه علاوه بر برکات اقتصادی آنی نمایشگاه برای زمان های آتی نیز دستاوردهایی به همراه داشت، گسترش ارتباطات و شناخت و اطلاع رسانی و به گونه ای بازاریابی از طریق برگزاری نشست های فرهنگی با حضور نویسندگان و مترجمان و صحافان تا جلسات عدیده رونمایی کتاب و معرفی تازه های نشر، موهبت هایی بود که در سایه رخت بربستن محدودیت های کرونایی ناشی از اطمینان خاطر واکسیانسیون عمومی به فعالان فرهنگی عطا شد.

فعالان نشر طی دو سال اخیر به واسطه همه گیری ویروس کرونا و عدم واکسینانسیون عمومی، متحمل آسیب‌ های جدی شده بودند تا جایی که بسیاری از آنان مجبور به تعدیل نیرو یا کاهش تولید انتشارات خود شدند، حتی بسیاری از ناشران که به نقدینگی ‌های نمایشگاه‌ کتاب تهران دلخوش بودند و امیدشان ناامید شده بود، تاب تحمل این بازار را نداشتند و ناچار به تعطیلی یا کاهش تیراژ خود شدند تا جایی که این کاهش تا مرز ۱۰۰ جلد کتاب هم رسید که عملا برای فرهنگ کشور مایه تاسف بود.

دولت سیزدهم با توجه و نگاه ویژه به اهمیت مسئله فرهنگ اهتمام جهت رونق این حوزه را در چشم انداز خود به عنوان یک اولویت اعلام کرد، اهتمامی که فعالان و دغدغه مندان کتاب را نیز امیدوار کرد تا بویژه پس از دو سال رکود فعالیت های فرهنگی از جمله برنامه های مسیر ترویج کتاب و کتابخوانی این حوزه تکان و تحولی به خود ببیند تا با رمقی بیشتر به سمت توسعه حرکت کند.