چنبره دیو گرد و غبار بر تن نحیف ایلام

به گزارش ایرنا، ایلام طی سالیان اخیر همواره در معرض هجوم توده های غلیظ گرد و غبار بوده و مردم این استان علیرغم میل باطنی، دیگر با این پدیده اقلیمی نامیمون به همزیستی رسیده اند و وجود ریزگردها برای ساکنان این دیار عادی و جزئی اجباری از زندگی انها شده است.

استان ایلام دارای ۴۲۵ هزار هکتار عرصه بیابانی است از این مقدار ۸۵ هزار هکتار آن کانون فرسایش بادی و ۶ هزار هکتار کانون بحرانی است که در شهرستان دهلران قرار دارد.

استان ایلام از سال ۸۱ تاکنون درگیر توده های متعدد گرد و غبار است که بیشترین میزان روزهای آلوده ناشی از ریزگردها در سال ۱۳۹۶ و با تعداد ۱۲۳ روز و کمترین روز آلوده هم متعلق به سال ۹۰ با چهار روز آلودگی در استان بوده و امسال نیز تاکنون در طی سه ماه اخیر ۳۷ روز غبارآلود در استان ثبت شده است.

به گفته مدیرکل هواشناسی پیش بینی های هواشناسی استان در موضوع ریزگردها تقریبا ۱۰۰ درصد درست و به واقعیت نزدیک است و براساس مدل های پیش یابی و عددی و تصاویر راداری پیش بینی ها صورت می گیرد و در مورد دید افقی هم با نمودار دید مصاحبه می شود.

طی ۲۰ سال گذشته از ۸۱ تاکنون استان ایلام هر سال در معرض پدیده گرد و غبار با میزان غلظت متفاوت قرار داشته است و همواره نوار مرزی استان شامل ایوان، چوار، مهران، دهلران به علت مرزی بودن بیشترین نفوذ گرد و غبار را داشته اند.

سال جاری توده گرد و غبار غلیظ چندین نوبت استان ایلام را تحت تاثیر قرار داد و در این میان شهرستان مهران سه بار رکورد بیشترین حجم غلظت گرد و غبار را زد و هر بار به بیش از ۶۷ برابر حد مجاز و ۱۰ هزار میکروگرم بر متر مکعب و کاهش دید پنج متری رسید به گونه ای که سیستم های ادارت هواشناسی و محیط زیست قادر به خوانش میزان غلظت بالای گرد و غبار و دید افقی مهران فراتر از این آمار نبودند.

ایلام دارای حدود ۴۲۵ هزار هکتار اراضی مستعد گرد و غبار است که در نقاط مختلف استان پراکنش دارند که از این مقدار ۱۴۳ هزار هکتار این عرصه ها بحرانی محسوب می شود که در مناطق دهلران شامل ابوغویر، چم هندی، حسن قندی و جنوب این شهرستان، مورموری از توابع آبدانان و بخش هایی از مهران قرار دارد که این اراضی بیابانی بین یک تا ۲ درصد تولید غبار رقیق محلی در این شهرستان ها می کند که چندان محسوس و آزارد هنده نیست.

استان ایلام با وجود داشتن بیابان اما فاقد کانون های گرد و غبار خیز تاثیرگذار است ولی همواره از سمت بیابان های عراق، سوریه، اردن و عربستان از خارج و بیابان های استان خوزستان از داخل در معرض گرد و غبار قرار دارد که البته بیش از ۹۵ درصد از گرد و غبار وارد شده به ایلام منشا خارجی دارد.

بیابان‌های کشورهای همسایه سالانه ۱۸۰ میلیون تن گرد و غبار وارد ایران می‌کنند

مشاور رییس سازمان محیط زیست و دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار کشور گفت: بیابان های کشورهای همسایه ایران بر اساس بررسی های صورت گرفته سالانه ۱۸۰ میلیون تن گرد و غبار وارد کشورمان می کنند.

علی محمد طهماسبی چندی پیش در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: تمامی منشاهای غبارخیز خارج از کشور شناسایی شده که ۲۷۰ میلیون هکتار است و حدود ۱۸۰ میلیون تن غبارخیزی دارند که به سمت کشور ما گسیل می شود و برای آن هم یک برنامه عمل و ۲ برنامه زیرمنطقه ای تهیه کرده ایم.

طهماسبی یادآور شد: ۳۵ میلیون هکتار سطح مناطق غبار خیز در کشور شناسایی شده است که این مقدار بر اساس مطالعه صورت گرفته در ۲۳ استان کشور پراکنده است.

وی افزود: این سطح حدود ۴،۲ میلیون تن سالانه ذرات زیر ۱۰۰ میکرون تولید می کند که برای مدیریت آن یک برنامه عمل استانی در همه استان های غبار خیز کشور تهیه شده و در یک افق ۱۰ ساله تمام اقداماتی که دستگاه های عضو ستاد ملی باید انجام بدهند در آن آمده و اعتبارات آن هم پیش بینی شده و از سال جاری اجرایی می شود.

وی با اشاره به اینکه ۳۷۰ میلیون یورو از صندوق توسعه ملی از سال ۹۶ تاکنون یعنی ۲۷ هزار میلیارد ریال به این حوزه تخصیص یافته گفت: با این اعتبار نزدیک به ۲،۵ میلیون هکتار عملیات اجرایی جنگل کاری، قرق، مدیریت چرا و خرید حقوق عرفی برای کاهش فشار بر منابع اجرا شده و شهرستان دهلران و استان خوزستان جز فعالیت خیلی خوب در این حوزه بوده اند.

بیش از ۹۵ درصد غبار حاکم بر ایلام منشا خارجی دارد

ایلام خود منشا تولید غبار نیست و در جدول استان های درگیر آلودگی سازمان محیط زیست در زمره استان های رده دوم و در معرض غبار قرار دارد، درحالی که این استان به علت مرز گسترده با عراق همواره با شدت و غلظت بالا در معرض توده های گرد و غبار غلیظ عربی قرار دارد به گونه ای که زندگی مردم این خطه با گرد و غبار درهم گره خورده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان ایلام گفت: سه تا پنج درصد از غبار ایلام متاثر از کانون های ریزگرد استان خوزستان است و بیش از ۹۵ درصد غبار حاکم بر ایلام حاصل کانون های ریزگرد مناطق غربی و شمال غرب عراق و جنوب و جنوب شرق سوریه است و استان ایلام کانون گرد و غبار قدرتمند و آزاردهنده همچون خوزستان ندارد.

غلامرضا ابدالی با بیان اینکه توده های گرد و غبار از سمت بیابان های عربستان و اردن کمتر استان ایلام را تحت تاثیر قرار می دهد، افزود: عمده توده های گرد و غبار ورودی به ایلام، از سوی بیابان های سوریه شکل می گیرد که با ورود به عراق، این توده تقویت و تشدید و سپس وارد مرزهای ایلام می شود.

وی یادآور شد: مراتع استان به علت چرای بی رویه دام دچار فقر شدید پوشش گیاهی و ضعف در مواد آلی خاک شده و نوع بافت خاک به علت فرسایش بادی و خاکی نیز دستخوش تغییر شده و برخی از مناطق نیز دارای تپه ماهور و تپه های ماسه ای و کویری است که در معرض فرسایش بادی قرار دارد.

ابدالی با بیان اینکه اداره کل حفاظت محیط زیست در مناطق مستعد تبدیل به گرد و غبار در زیستگاه مرزی کولگ اقدام به کاشت ۲۰۰ هکتار نهال به اعتبار یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان کرده است، ادامه داد: کانون های تولید ریزگرد در استان از طریق نهالکاری یا مالچ پاشی توسط منابع طبیعی و آبخیزداری و با نظارت کارشناسان محیط زیست کنترل می شود و مالچ باید فاقد فلزات سنگین و سرب و مورد تایید محیط زیست باشد.

وی اظهار داشت: استان ایلام دارای ۱۱ ایستگاه سنجش ذرات معلق در هوا است که سالانه مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان برای حفظ و نگهداری آنها هزینه می شود که از این تعداد ایستگاه یک مورد متعلق به شرکت های پتروشیمی و پالایش گاز ایلام، ۲ مورد شرکت توسعه نفت میدان آذر، ۲ مورد مرکز استان و شهرستان های دهلران، مهران، آبدانان، ایوان و دره شهر نیز هرکدام دارای یک ایستگاه هستند.

ابدالی پیشنهاد کرد: با تمهیدات دولت به تدریج کولرهای آبی که نقش زیادی در ورود ریزگردها به داخل فضاهای مسقف دارند به کولر گازی کم مصرف تبدیل شوند و تعرفه بهای مصرف برق نیز کاهش یابد و برای کاهش تعطیلی مدارس و ادارات هنگام بروز پدیده گرد و غبار در و پنجره های مراکز آموزشی و ادارات دوجداره و UPVC شوند تا از نفوذ توده گرد و غبار به داخل جلوگیری شود یا کاهش یابد و مراکز درمانی نیز به اتاق پاک و سیستم های تنفسی مجهز شوند.

اجرای ۲۰ هزار هکتار پروژه بیولوژیکی و بیومکانیکی در کانون های بحرانی ایلام

هرچند منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در طی سالیان گذشته تاکنون اقدامات موثر گسترده ای را در راستای بیابان زدایی و کاهش اثرات ریزگرد ها انجام داده است و در اراضی بیابانی و دشت های مهران، دهلران و سایر نواحی استان انقلابی را در زمینه پوشش سبز و نهال کاری ایجاد کرده است، اما این اقدامات در مقابل حجم بالای گرد و غبار کافی نیست.

معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام هم گفت: طبق مطالعات پژوهشکده موسسه آب و آبخیزداری جهاد کشاورزی سال ۹۵ مقدار ۴۲۴ هزار هکتار اراضی بیابانی در استان ایلام شناسایی شد که ۱۴۴ هزار و ۷۹۹ هکتار آن کانون بحرانی ریزگرد و تحت تاثیر فرسایش بادی است که طی سال های گذشته تاکنون ۱۶ هزار هکتار نهال کاری، یک هزار و ۲۵۰ هکتار مالچ پاشی، بادشکن اطراف مزارع هزار کیلومتر و پروژه مدیریت هرزآب نیز هزار هکتار انجام شده است.

حجت اله فتحی افزود: برنامه در انتظار مصوب و پیش بینی شده برای سال جاری ۵۰۰ کیلومتر بادشکن اطراف مزارع، مراقبت از نهالستان های سنوات گذشته پنج هزار هکتار، غُرُق و حفاظت از عرصه های بیابانی ۱۰ هزار هکتار، مدیریت هرزآب هزار هکتار و مطالعه اراضی بیابانی هم ۱۵ هزار هکتار پیش بینی شده است.

وی یادآور شد: توان استاندارد مراتع استان برای چرای ۵۰۰ واحد دامی است در حالی که پنج تا ۶ برابر این ظرفیت در مراتع استان چرا می کنند و حجم زیاد و مداوم دام های دامداران بومی و مهمان در مراتع فرصت تجدید حیات به عرصه ها را نمی دهد و در نتیجه چرای بی رویه دام باعث تشدید بیابان زایی و تُنُک شدن عرصه های مرتعی می شود.

به گفته معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام از سال ۹۷ تاکنون ۳۳ هزار و ۷۰۷ هکتار اراضی بیابانی شهرستان های مهران و دهلران تحت پوشش طرح های آبخیزداری و آبخوان داری قرار گرفته اند.

وی ادامه داد: اجرای این طرح ها به افزایش رطوبت خاک، تقویت پوشش گیاهی، مقاوم و زبر شدن سطح خاک در برابر وزش باد، تثبیت خاک و جلوگیری از حرکت آن کمک می کند.

فتحی ادامه داد: ۶ طرح مطالعاتی در بیابان های این شهرستان ها در حوزه آبخیزداری وجود دارد که بر اساس این طرح های مطالعاتی و بودجه های مصوب، پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری اجرایی می شود.

معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام با بیان اینکه تاکنون ۲۰ هزار هکتار از عرصه های بیابانی بحرانی استان طی سال های اخیر تحت اجرای پروژه های بیولوژیکی و بیومکانیکی و همچنین مالچ پاشی سازگار با محیط زیست قرار گرفته است، یادآور شد: عمده اراضی بیابانی استان در شهرستان های مهران، دهلران، آبدانان، ایلام و چوار قرار دارد.

خسارت هفت هزار میلیارد تومانی گرد و غبار به ایلام

طی ۱۰ سال گذشته و طبق مطالعات پزوهشگران دانشگاه شهید بهشتی بیش از هفت هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان خسارت ناشی از گرد و غبار به استان ایلام در بخش های مختلف وارد شده است اما مطالعات اختصاصی در مورد تاثیر گرد و غبار بر روی حیات وحش صورت نگرفته هرچند این حوزه نیز متاثر از ریزگردها دچار آسیب بوده است.

تغییرات اقلیمی از جمله کاهش محسوس نزولات جوی، سدسازی های غیرکارشناسی شده بر روی رودخانه ها و چشمه ها و عدم رعایت حقابه دشت های پایین دست، کشاورزی غیر اصولی، خشکاندن عمدی یا سهوی روان آبها از جمله دلایل بروز گرد و غبار محسوب می شود.

به تدریج باران های تند سیلابی جای بارش های موثر را خواهد گرفت که این نوع ریزش های جوی باعث فرسایش و جابجایی خاک، افزایش تبخیر آب، افزایش دما، کاهش تاب آوری جنگل ها و درختان و کاهش پوشش گیاهی و جنگلی می شود که باید اقدامات پیشگیرانه در مدیریت بارش ها انجام شود.

مدیریت چرای احشام، توسعه فضاها و پوشش سبز، کاهش گازهای گلخانه ای، ترسیب کربن، تغییر در الگوی کشت محصولات کشاورزی و جایگزینی محصولات کم آب بر با محصولات دارای نیاز آبی بالا از جمله راهکارهای کاهش بیابان زایی در عرصه ها است.

طبق بررسی و مطالعات انجام گرفته در خصوص تغییرات اقلیمی، دمای هوا و خشکسالی ها در سال ۲۰۲۵ بیشتر از از مقطع کنونی بوده و ۲۰ تا ۳۰ درصد تنوع جانوری و گیاهی از بین خواهد رفت یا در معرض شدید انقراض قرار می گیرد.

ایجاد پروژه های آبخیزداری، آبخوان داری، کنترل هرزآب، ایجاد چاله کنی، نهال کاری و بذرپاشی، غُرُق و فنس کشی عرصه های نهال کاری شده از جمله راهکارها و اقدامات بیولوژیکی و بیومکانیکی تاثیرگذار در مدیریت روان آبها، کاهش بیابان زایی و فرسایش خاک است.