خیز بلند شالیکاران مازندران برای کشت دوم برنج در شرایط سخت کم‌آبی

به گزارش خبرنگار ایرنا ،برداشت کشت اول برنج روز گذشته به صورت رسمی در منطقه فریدونکنار با حضور معاون وزیر جهاد کشاورزی و مسوولان استان مازندران آغاز شد و بلا فاصله عملیات شخم و شیار و آب تخت کردن این زمین برای  کشت دوم  نیز در دستور کار کشاورز قرار گرفت ، در حالی که شرکت آب منطقه ای مازندران نسبت به کشت دوم برنج هشدار داد و اعلام کرد به دلیل کمبود آب سطحی و ممنوعیت قانونی برداشت آب های زیرزمینی ،کشاورزان باید امسال از کشت دوم برنج خودداری کنند.

مشاهدات میدانی خبرنگار ایرنا هم نشان می دهد امسال بیشتر شالیکاران دشت هراز که قطعه ای از زمین هایشان را با هدف کشت دوم به عنوان خزانه خالی گذاشته بودند ، این روزها مشغول خزانه گیری و بذر پاشی هستند. همچنین اظهارات متولیان بانک نشا در مازندران نیز نشان می دهد سفارش و عقد قرارداد تامین بوته نشا برای کشت مکانیزه نیز بیشتر از سال گذشته شده است.

اقبال به کشت دوم برنج عمدتا ناشی از رونق بازار این محصول و افزایش چند باره قیمت طی بازه زمانی یک ساله به میزان دستکم سه برابر قیمت اولیه تیر ماه پارسال است به گونه ای که قیمت برنج کیفی طارم محلی و هاشمی در عمده فروشی  طی یک سال گذشته از ۳۳ تا ۳۵هزار تومان به ۸۵ تا حدود ۱۰۰هزار تومان یافت .

افزایش قیمت همچنین سبب شد تا شالیکاران با هدف کشت دوم ، نشا کاری کشت اول را امسال حدود ۱۰ روز زودتر از سال گذشته انجام دهند و با خالی نگه داشتن قطعه ای از زمین برای خزانه گیری ، عملا برنامه کشت دوم را همزمان با کشت اول نهایی کنند. این وضعیت در حالی است که آب مورد نیاز برای کشت دوم برنج عمدتا از آب ذخایر زیرزمینی تامین می شود و شرکت آب منطقه ای هم برداشت از چاه ها را تنها برای یک نوبت کشت در سال مجاز اعلام کرده است.

اگر چه فصل شالیکاری جاری در منطقه مرکزی مازندران در دشت هراز حدود ۱۰ روز زودتر از سال گذشته شروع شد و کشاورزان موفق شدند از بارندگی های بهاری بویژه بارش های مقطعی فروردین و اردیبهشت بهره مناسب را در کشت برنج ببرند و شالیزارهایشان را  از تنش آبی خرداد ماه عبور داده ، به مرحله خوشه دهی و اکنون برداشت برسانند ، اما با توجه به کاهش شدید بارندگی در خرداد ماه و مصرف بیش از ۷۰ درصدی آب پشت سدها و آببندان ها و کاهش محسوس  روان آب رودخانه ها ، به نظر می رسد کشت دوم امسال با خطر جدی خشک شدن مواجه شود بویژه این که مسوولان شرکت آب منطقه ای استان هم تاکید دارند که کشت دوباره برنج نباید صورت بگیرد.

کاهش شدید روان آب های رودخانه های مازندران در کشت اول نیز خودنمایی کرد؛ به طوری که حتی در حوزه  دشت هراز نیز شمار زیادی از شالیکاران از اواخر اردیبهشت برای آبیاری ، موتور چاه های آبشان را روشن کردند و در پی آن حتی جهاد کشاورزی شهرستان های شرق استان از جمله ساری ، میاندرود ، نکا و بهشهر نیز از چند بخشداری و دهیاری های مناطق خود خواستند که در صورت امکان پس از برداشت کلزا و گندم از کشت برنج خودداری کنند.

بر اساس اعلام هواشناسی مازندران میانگین بارش فصل بهار سال جاری در استان حدود ۷۴ میلی‌متر بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۹۶ میلی متر بود، حدود ۲۳ درصد کاهش دارد. مهم ترین نکته ای که در آمار بارندگی بهار امسال مازندران وجود دارد این است که خشکی بیش از حد مربوط به ماه خرداد امسال بوده است ، یعنی میانگین بارش خرداد ماه سال جاری در مازندران حدود هفت میلی متر بوده که نسبت به مدت مشابه دوره آماری بلندمدت که حدود ۳۰میلی متر بوده، ۷۷ درصد و نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۲۵ میلی متر بوده، حدود ۷۲ درصد کاهش داشته است.

شیره‌کشی آخرین رطوبت زمین  

کشت دوم برنج به دو صورت « نشای مجدد » و « دونوچ » یا « رتون » انجام می شود. در روش اول کشاورزان اقدام به آماده سازی دوباره شالیزار می کنند که نیاز آبی آن همانند کشت اول بالا است. در روش دوم ساقه های باقی مانده از کشت نخست دوباره جوانه زده و پرورش داده می شود که نیاز به آب آن کمتر است. 

طبق آمار رسمی جهاد کشاورزی مازندران ، پارسال حدود ۲۵ هزار هکتار از زمین های استان به این روش کشت شد که به دلیل کم آبی نسبت به سال ۱۳۹۹ حدود ۲۵ درصد کمتر بوده است. سال گذشته  در ۶۵ هزار هکتار از شالیزارهای مازندران که کشت اولشان طارم محلی بود ، روش پرورش ساقه یا همان دونوج به اجرا گذاشته شد.

البته ذکر این نکته نیز ضروری است که بیشتر چاه های منطقه آبریز دشت هراز که شالیکاران این منطقه با آب آنها اقدام به کشت دوم برنج می کنند ، نیمه عمیق هستند و حداکثر بین ۱۲ تا ۱۵ متر عمق دارند. اگر چه بیشتر این چاه ها طبق آمار رسمی شرکت آب منطقه ای پروانه بهره برداری ندارند ، ولی در آبشان زیرزمینی محسوب نمی شود و به همین دلیل تاکنون با مالکان این چاه ها برخوردی صورت نگرفته است.

مسوولان شرکت آب مطنقه ای و جهاد کشاورزی مازندران توصیه می کنند که کشاورزان می توانند کشت جایگزین نظیر علوفه ،سبزیجات و یا دانه های روغنی که در تناوب کشت برای زمین نیز مفید است، توجه و اقدام کنند.

فلسفه ممنوع کردن کشت برنج در سایر استان های کشور حفاظت از منابع آبی و جلوگیری از گسترش خشکسالی است و در مازندران کشت دوم برنج با استفاده از آب های زیزمینی با این سیاست مغایرت دارد در هیمن راستا مدیر زراعت  جهاد کشاورزی مازندران در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت که  هرگونه افزایش سطح کشت یا دوباره کاری برنج در مازندران باید با استفاده از آب های سطحی باشد تا مورد حمایت جهاد کشاورزی قرار گیرد.

بستن خروجی منابع آبی برای کشت دوم 

مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای مازندران  هم با تاکید بر این که منابع آبی به خصوص ذخیره آب پشت سد شهید رجایی و روان آب در رودخانه های مختلف استان در وضعیت بغرنجی قرار دارند، گفت:  کمبود آب سطحی ناشی از کاهش قابل توجه بارندگی و برف و ممنوعیت برداشت آب های زیر زمینی را  همه شالیکاران استان باید جدی بگیرند.

جواد طوسی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تاکیدبر این نکته که کاهش بارندگی و افزایش برداشت آب زیر زمینی در کشت اول نیز وضعیت ذخیره آب های زیر زمینی را نیز دچار مشکل کرده است، افزود: نحوه استفاده از آب چاه های زیر زمینی بر اساس پروانه های چاه های کشاورزی طی یک سال زراعی برای یک نوبت و در ماه های مشخص زمان کشت و کار همان محصول است  و از آن جایی که زمان فصل زراعی کشت اول برنجکاری نیز مشخص است ، برداشت آب چاه حداکثر تا پایان تیر ماه است.  

وی با بیان این که به هیچ عنوان کشت دوم برنج درمازندران توصیه نمی شود ، توضیح داد: درحال حاضر کمتر از ۲۳ درصد ظرفیت سد های مازندران آب دارد که این مقدار با توجه به اهمیت حفظ و نگهداری حدود ۲۰ درصدی ذخیره آب پشت سدها ،یعنی عملا آبی برای رها سازی با هدف تامین آب کشاورزی به خصوص زمین های پایین دست سد شهید رجایی ساری نداریم.

طوسی وضعیت ذخیره آب سد البرز را مناسب تر از سد شهید رجایی   دانست ودر عین حال گفت که بر اساس برنامه خروجی آب این سدها برای تامین آب کشاورزی فقط برای کشت اول است و تا پایان تیرماه نیاز آب شالیکاری برای کشت اول نیز تقریبا به اتمام می رسد و از این پس خروجی سدها بریا تاین آب کشاورزی بسته خواهد شد.

 مدیر دفتر بهره برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای مازندران ذخیره آب پشت آببندان های استان را تقریبا ۳۲ درص عنوان کرد و گفت: این مقدار آب با توجه به اهمیت حفظ آب مرده در این منابی آبی اصلا کفاف کشت دوم را نمی دهد .

وی با با ذکر این نکته که کارشناسان کشاورزی کشاورزان را به جایگزین کردن کشت های کم آب برای کشت دوباره در زمین های شالیکاری دعوت کنند ، تصریح کرد: شالیکاران توجه کنند زمین هایی که در مسیر آب سطحی رودخانه ای قرار دارند، اگر کشت دوم را انجام بدهند و در نیمه راه نیاز به آب زیر زمینی پیدا کنند، با آنان برخورد می شود.

این مسوول گفت : این که گفته می شود عمق چاه های کشاورزان در منطقه  حوزه آبریز هراز کم است و اصلا لطمه ای به ذخیره آب هیا زیر زمینی نیم زند اصلا درست نیست ، بررسی ها نشان داده است که در یک دهه اخیر چاه هیا کشاورزی این منطقه نیز با افت مواجه دشه است یعنی دسترسی آب زیر  زمینی در این منطقه نیز سال به سال در حال افزایش است. 

پیشنهاد کشت جایگزین

مدیر زراعت جهاد کشاورزی مازندران نیز ضمن تایید استقبال شالیکاران به کشت دوباره نشا  با ذکر این نکته که رویکرد جهاد کشاورزی حمایت ویژه از برنجکاری در دو استان مازندران و گیلان است ، توضیح داد :هر چند کشت دوباره برنج یا نشاء مجدد مزیت مهمی برای افزایش درآمد شالیکاران و تامین بیشتر برنج به عنوان یک محصول استراتژیک کشور محسوب می شود ، اما به هیچ عنوان کشت دوم با استفاده از منابع آب های زیر زمینی توصیه و حمایت نخواهد شد.
خلیل حقیقی افزود : از آنجایی که هزینه تولید برنج در کشت دوباره به اندازه کشت اول است ، توصیه شده است تا حتی زمین هایی که در مسیر آب رودخانه ها قرار دارند ، ممکن است با توجه به کاشه شدید روان آب ها با مشکل تامین آب سطحی مواجه شوند پس خطر به بار ننشستن برنج در کشت دوباره نشا زیاد است.

وی تصریح کرد: بر اساس اعلام رسمی شرکت آب منطقه ای مازندران ذخایر آب پشت سدها و آب بندان های استان بسیار کم شده است و خروجی آب برای تامین آب کشاورزی از این سدها طبق برنامه بسته خواهد شد.

خلیلی اظهار داشت: همه باید تابع قواین و مقررات شرکت اب منطقه ای بر اساس مفاد پروانه بهره برداری از چاه های کشاورزی باشیم . شرکت آب منطقه ای با حفر چاه های غیر مجاز برخورد می کند و اگر بتواند چاه های مازندران که عمده آن نیمه عمیق و حداکثر ۱۲تا ۱۵متری عمق زمین قرار دارد را ساماندهی کند، می توانیم کشت دوم را بر اساس برنامه انجام بدهیم.

وی خیز بلند شالیکاران حوزه آبریز هراز برای کشت دوم را نوعی استقبال از خطر به بار ننشستن خوشه های برنج توصیف کرد و بیان داشت : کشاورزان باید به توصیه جدی مسوولان توجه کنند ، درهمین راستا لزوم توسعه کشت علوفه بعد از برداشت برنج در اراضی شالیزاری استان مورد تاکید است.

حقیقی گفت : بدلیل کمبود منابع آبی باید روی کشت علوفه شبدر و تریتیکاله متمرکز شویم. از آن جایی که  تنها را برون رفت از مشکل تامین علوفه دام، استفاده از ظرفیت های استانی به خصوص کشت دوم علوفه در شالیزارهای مازندران است ، شالیکاران به این نکته توجه کنند.

طبق آمار رسمی معومت امور دام جهاد کشاورزی مازندران  سه  میلیون و ۸۰۰ هزار راس دام سبک و سنگین در استان وجود دارد که نیاز سالانه این تعداد دام علوفه یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن علوفه خشک است که می تواند درآمد خوبی برای شالیکاران در قالب کشت دوم باشد.

برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است. مازندران با تولید بیش از یک میلیون تن برنج سفید ، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور را تامین می کند.