کابوس زمستان سرد بر قاره سبز

خبرگزاری رویترز روز سه شنبه گزارش داد که گروه انرژی گاز روسیه (گازپروم) به مصرف‌کنندگان اروپایی اعلام کرد که به دلیل شرایط "اضطراری" خارج از کنترل نمی‌تواند ارسال گاز به اروپا را تضمین کند و لذا به دلیل اختلال در صدور گاز به آلمان هیچ مسئولیتی از جمله پرداخت غرامت را نیز بر عهده نخواهد گرفت.

روزنامه آمریکایی واشنگتن پست، امروز چهارشنبه با اشاره به خبر دیروز رویترز برای ارسال نامه گازپروم خطاب به اروپایی ها، متذکر شد که نامه اصلی شرکت روسی به تاریخ پنجشنبه گذشته بود که روز دوشنبه از سوی اروپایی ها دریافت و افشا شد و در روز سه شنبه در سطح گسترده بازتاب جهانی یافت.

شبکه تلویزیونی "سی ان بی سی" آمریکا نیز امروز در گفت وگو با مدیر عامل شرکت آلمانی "یونیپر - UNIPER بزرگ‌ترین شرکت واردکننده گاز در آلمان، اعلام کرد که این شرکت بعد از دریافت نامه گازپروم تایید کرد که نامه روز دوشنبه وصول شده بود.

این شرکت در این نامه اعلام کرد که به دلیل شرایط «فوق العاده» خارج از کنترل خود قادر به انجام تعهدات صدور گاز به یک مشتری مهم نیست و این اقدام احتمالاً مستقیماً با تنش‌های کنونی بین روسیه و غرب بر سر جنگ اوکراین مرتبط است.

به گزارش رویترز، در نامه گازپروم آمده است که این تصمیم به رویه عطف به ماسبق از ۱۴ ژوئن از طریق خط لوله نورد استریم ۱ اجرا می شود. چرا که اتحادیه اروپا تحریم‌های گسترده‌ای را علیه مسکو اعمال کرده و گفته است که می‌خواهد تا سال ۲۰۲۷ استفاده از سوخت‌های فسیلی روسیه را متوقف کند.

از ۱۱ جولای (۲۰ تیر) عرضه از طریق نورد استریم – مسیر اصلی صادرات گاز از روسیه به اروپا – به بهانه انجام تعمیر و نگهداری سالانه به مدت ۱۰ روز به حالت تعلیق درآمده بود.

از اواسط ژوئن نیز نورد استریم تنها با ۴۰ درصد حداکثر ظرفیت خود کار می کرد، زیرا زیمنس نتوانست به موقع واحدهای توربین گازی را پس از تعمیر در مونترال به دلیل تحریم های کانادا علیه روسیه بازگرداند.

دولت کانادا نیز در ۹ ژوئیه (۱۸ تیر) تصمیم گرفت توربین تعمیر شده زیمنس را پس از درخواست های متعدد آلمان بازگرداند، چرا که کمیسیون اروپا گفته بود چنین اقداماتی از سوی اتاوا، تحریم های ضد روسیه اتحادیه اروپا را که در مورد تجهیزات ترانزیت گاز اعمال نمی شود، نقض نمی کند.

تشدید اقدامات تحریمی بین روسیه و اتحادیه اروپا به دنبال برخی اقدامات از سوی این اتحادیه صورت می گیرد که بی ارتباط با درگیری ها در اوکراین نیست.

"چارلز میشل" رئیس شورای اتحادیه اروپا روز دوشنبه پس از مشورت با وزیران خارجه کشورهای عضو اعلام کرد، اتحادیه اروپا می خواهد ۵۰۰ میلیون یورو دیگر برای تحویل تسلیحات و تجهیزات به نیروهای مسلح اوکراین ارائه کند. با این اقدام بودجه اتحادیه اروپا برای کمک نظامی به اوکراین را به ۲.۵ میلیارد یورو افزایش می دهد.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز در همین پیرامون هشدار داد که ادامه تحریم‌ها علیه روسیه پیامدهای فاجعه باری برای بازارهای جهانی به همراه خواهد داشت.

روسیه از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (پنجم اسفند ماه ۱۴۰۰) بعد از به رسمیت شناختن استقلال دو جمهوری لوهانسک و دونتسک از اوکراین، به این منطقه نیرو اعزام کرد و از آغاز «عملیات ویژه نظامی در اوکراین» خبر داد.

روسیه هدف خود را از این اقدام، نازی زدایی اوکراین، خلع سلاح این کشور، رفع نگرانی‌های امنیتی خود و اجابت درخواست کمک لوهانسک و دونتسک اعلام کرده و گفته است که قصد تصرف اراضی اوکراین را ندارد.

به دنبال آغاز این درگیری، کشورهای غربی ضمن محکوم کردن مسکو و تشدید فشارهای اقتصادی، حمایت‌های همه جانبه سیاسی، مالی، تسلیحاتی از کی‌ اف را در دستور کار قرار داده‌اند، چون به رغم حمایت‌ غرب، در صحنه میدانی روسیه توانسته «لوهانسک» در منطقه شرقی «دونباس» را به کنترل خود درآورد.

با این وجود در پی انتشار نامه گازپروم خطاب به اروپایی ها، پوتین نیز دیشب با اعلام اینکه دولت اوکراین تمایلی به سازش ندارد و با تأکید بر اینکه اروپایی‌ها در نتیجه تحریم‌هایی که بر خط لوله گاز روسیه «یامال-اروپا» اعمال کردند، شکست خوردند، خاطر نشان کرد: این تحریم‌ها قیمت گاز را در سطح جهانی افزایش داد. اروپایی‌ها بحران گاز را درست کردند و چه کسی در نهایت پیروز شد؟ همه کشورهای اروپایی شکست خوردند.

وی دیشب در تهران بعد از برگزاری هفتمین اجلاس سران کشورهای ضامن روند آستانه در یک نشست خبری درباره راه‌های حل بحران انرژی در اروپا با اعلام اینکه اگر اروپا دنبال افزایش عرضه گاز روسیه است، ما یک خط گاز آماده به نام نورد استریم۲ داریم که آماده راه‌اندازی است.

پوتین افزود: یک ماه و نیم یا دو ماه پیش این موضوع را با اولاف شولتس، صدراعظم آلمان در میان گذاشتم و گفتم گازپروم توانایی‌ پمپاژ گاز دارد. اما شولتس پاسخ داد که "مسائل مهم تری وجود دارد. "

بازتاب قطع صدور گاز در رسانه ها و مووضع مقامات غربی

اقدام گازپروم روسیه برای قطع صدور گاز به اروپا واکنش های خاصی را در بین مقامات اروپایی و حتی آمریکایی برانگیخت و رسانه های بین المللی نیز از زوایای مختلف به آن پرداختند.

بطور مثال، سخنگوی دولت آمریکا دیروز اعلام کرد که جو بایدن رئیس جمهوری این کشور بر اهمیت عدم واردات نفت از روسیه تاکید دارد و واشنگتن به فشارها در این خصوص ادامه خواهد داد.

به گزارش آسوشیتدپرس، وی با بیان اینکه قیمت‌های نفت از ۳۴ روز پیش به صورت مداوم و روزانه کاهش داشته است، مدعی شد که روسیه پس از جنگ اوکراین از گاز طبیعی و نفت به عنوان سلاح استفاده می‌کند.

سخنگوی کاخ سفید ادعا کرد: استفاده روسیه از نفت و گاز به عنوان سلاح، فشار بر بازار انرژی را بیشتر کرده و به افزایش میزان تورم منجر شده است. ما به تنوع بخشی به منابع انرژی اروپا پایبند هستیم و در جهت اطمینان از بی نیازی قریب الوقوع اروپا از انرژی روسیه تلاش خواهیم کرد.

وی ادامه داد: ما می‌دانستیم که روسیه ممکن است گاز اروپا را قطع کند و همین موضوع ما را بر آن داشته تا کارگروهی را برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی اروپا تشکیل دهیم.

در همین حال مقامات مختلف اروپایی در پی این اقدام تنبیهی روسیه علیه اتحادیه اروپا اظهار نظرهای مختلفی داشتند، اما رسانه های بین المللی نیز نسبت به این موضوع واکنش های خاص داشتند و آینده مطلوبی را برای وضعیت انرژی در اروپا پیش بینی نمی کنند.

از جمله "دویچه وله" آلمان ناباورانه در این خصوص نوشت: "کمیسیون اروپا احتمال می دهد روسیه بعد از تعمیرات خط لوله نورد استریم -۱ به انتقال گاز از این خط لوله به آلمان پایان ‌دهد.

نشریه بلومبرگ آمریکا نیز با استناد به پیش نویس سند کمیسیون اروپا گزارش داد که توقف تحویل گاز روسیه به اتحادیه اروپا در صورت سردی زمستان و اقدامات ناکافی، تولید ناخالص داخلی این کشور را ۱.۵ درصد کاهش می دهد.

این نشریه تصریح کرد، اگر دما در این منطقه در سطح متوسط باقی بماند، تولید ناخالص داخلی می تواند ۰.۶ تا ۱ درصد کاهش یابد.

بلومبرگ افزود: برای اینکه تولید ناخالص داخلی تنها ۰.۴ درصد کاهش یابد، اتحادیه اروپا باید اقدامات اولیه را در برابر تأثیرات منفی ناشی از توقف عرضه انجام دهد، بر اساس سند کمیسیون با عنوان «صرفه جویی در گاز برای زمستان ایمن» برای رسیدن به این مقدار، زمستان آینده نباید سرد باشد.

روزنامه "وال استریت ژورنال" آمریکا نیز دیروز سه شنبه به نقل از "یوهانس هان" کمیسر عالی بودجه اتحادیه اروپا اعلام کرد، تصور نمی‌کند که روسیه ارسال گاز به آلمان را بعد از تعمیرات سالانه از سر بگیرد.

این در حالی است که عملیات ۱۰ روزه تعمیر و نگهداری سالانه این خط لوله که مجموعه‌ای از خطوط لوله انتقال گاز طبیعی از زیر دریاست و شامل دو خط لوله "نورد استریم ۱" و "نورد استریم ۲" می‌شود، دیروز سه شنبه ۱۹ ژوئیه به پایان رسیده بود.

"کوین کونرت" دبیرکل حزب سوسیال دموکرات آلمان (SPD) نیز می‌گوید، نبود دائمی این خط لوله به آلمان بیش از روسیه ضرر می‌زند به همین دلیل دولت آلمان هر چه می‌توانست انجام داد تا روسیه نتواند با دلایل فنی توقف انتقال گاز از این خط لوله را توجیه کند. به علاوه، کانادا نیز حاضر شد توربین‌ تعمیر شده مورد نیاز برای ادامه کار این خط لوله را ارائه دهد.

وزارت اقتصاد آلمان روسیه را متهم کرده که تعمیر توربین را بهانه‌ای برای قطع گاز کرده است.

وبگاه تخصصی حوزه انرژی جهان "اویل پرایس" نیز دیروز به نقل از "ولفگانگ گروس آنتروپ" مدیر عامل انجمن مواد شیمیایی آلمان نوشت: چیز بیشتری نداریم که بتوانیم صرفه جویی کنیم.

از سوی دیگر "یونیپر" بعد از دریافت نامه گازپروم برای توجیه قطع گاز اعلام کرد، آن را موجه نمی‌داند و قرار است دولت آلمان در روزهای آینده به این شرکت در مورد بسته نجات خود در مقابله با قطع گاز وارداتی از روسیه توضیحاتی ارائه کند.

میزان تاثیرپذیری صنایع اروپایی از این اقدام روسیه

صندوق بین‌المللی پول پیش از این اقدام اخیر گازپروم با اعلام کمبود ۴۰ درصدی گاز اروپا به دنبال اقدام اولیه روسیه و رکود شدید در سطح این قاره، زیان وارده به هر یک کشورهای مختلف اروپایی را در صورت قطع کامل گاز ارزیابی و اعلام کرده بود که هر چه فاصله کشوری در شرق اروپا نسبت به غرب آن بیش‌تر باشد، آسیب بیش‌تری به شرکت‌ها، کارکنان و خانوارهای آن وارد خواهد آمد.

طبق اعلام این صندوق، مجارستان، اسلواکی و جمهوری چک با خطر رکود اقتصادی "تا 6 درصد" مواجه خواهند شد، به ایتالیا نیز بشدت ضربه وارد خواهد آمد، چرا که در این کشور گاز سهم بزرگ‌تری نسبت به سایر کشورها برای تولید برق دارد.

این صندوق ضربه وارد آمده بر آلمان و اتریش را "کم‌تر" اما "قابل توجه" دانست و نوشت: در صورتی که بعد از تعمیرات "نورد استریم ۱" گاز روسیه به صورت دائمی قطع شود، احتمال دارد که بازده اقتصادی آلمان در ۱۲ ماه آینده تا ۲.۸ درصد پایین بیاید.

با این وجود، دیروز بعد از این اقدام روسیه بود که "یورگ روترمل" از انجمن صنایع شیمیایی آلمان در مصاحبه ای با روزنامه فایننشال تایمز انگلیس اعلام کرد که بدون گاز روسیه، صنعت آلمان ممکن است متوقف شود و کمبود گاز می تواند به این معنا باشد که آلمان باید از تولید برخی کالاها دست بکشد.

وی با اعلام اینکه اکنون این خطر وجود دارد که دیگر نتوانیم برخی محصولات را در آلمان تولید کنیم زیرا دیگر گازی وجود ندارد یا قیمت انرژی آن قدر بالا است که دیگر ارزش آن را ندارد، اظهار داشت : اگرچه بعضی شرکت ها می توانند سوخت های دیگر مانند نفت و یا زعال سنگ را جایگزین گاز کنند اما تنها ۲ تا ۳ درصد گاز مصرفی صنعت را می توان با نفت یا زغال سنگ جایگزین کرد و این حجم برای حل مشکلات ما کافی نیست.

رئیس اتحادیه اتحادیه‌های کارگری آلمان نیز اوایل این ماه با اعلام اینکه قطع عرضه گاز روسیه می‌تواند منجربه فروپاشی گسترده صنعتی شود، گفت: «کل صنایع آلومینیوم سازی، شیشه سازی و صنایع شیمیایی به دلیل تنگناهای ناشی از قطع جریان یا کمبود  گاز طبیعی در خطر سقوط دائمی هستند.»

"پتر سینگر" مدیر عامل بزرگترین تولیدکننده و سازنده کود آمونیاک آلمان موسوم به SKW نیز روز دوشنبه پیش از اقدام روسیه برای قطع کامل جریان گاز گفته بود که در صورت قطع شدن گاز از روسیه، این شرکت باید فوراً تولید را متوقف کند چون افزایش هزینه های تولید در حال حاضر بر تقاضا تاثیر گذاشته است.

در هر حال، از آنجایی که صنایع مواد شیمیایی آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپا سومین بخش صنعتی بزرگ این کشور پس از بخش‌های خودروسازی و ماشین‌آلات است، پیش از قطع کامل صدور گاز همچنان با خوش بینی به این موضوع می نگریست.

دست اندرکاران این صنایع پیشتر این احتمال را رد نمی‌کردند که روسیه ممکن است جریان گاز از طریق خط لوله گازی «نورد استریم» را پس از پایان دوره دو هفته ای تعمیر و نگهداری خط لوله در ۲۱ جولای (پنجشنبه ۳۰ تیر) از سر نگیرد ولی این پیش بینی را داشتند که ممکن است روسیه عرضه گاز خود را بیشتر از گذشته کاهش دهد.

گازپروم نیز پیش از این در بیانیه‌ای اعلام کرده بود که هیچ سندی در اختیار ندارد که شرکت «زیمنس» بتواند موتور توربین گازی پورتووایا را از کانادا یعنی محل تعمیر آنها خارج کند بنابر این، تضمینی هم برای از سرگیری ارسال گاز به اروپا از طریق خطوط لوله خود نخواهد داد.

به نوشته پایگاه خبری- تحلیلی "اویل پرایس"، در میان نگرانی‌های فزاینده از عرضه گاز، درخواست‌هایی برای صرفه‌جویی در گاز وجود دارد، اما صنایع شیمیایی آلمان که ۱۵ درصد از مصرف گاز این کشور را به خود اختصاص داده است و بزرگترین مصرف‌کننده گاز است، می‌گوید چیزی برای صرفه‌جویی باقی نمانده است.

تدابیر اروپا برای مقابله با تصمیم روسیه

اکنون بحث‌ها برسر نحوه مواجهه با قطع گاز روسیه در اتحادیه اروپا در جریان است. بر اساس یکی از طرح‌ها که به رسانه‌ها درز کرده است، کشورهای اروپایی باید دستکم ۱۵ درصد از مصرف گاز خود بکاهند. برخی از تدابیر برای صرفه جویی شامل کاهش مصرف گاز در ادارات و خانه ها است.

هدف از این طرح این است که فعالیت صنایع و نهادهای عمومی ضروری به علت کاهش واردات گاز مختل نشود. در این طرح ها حتی تعطیلی مراکز آموزشی در برخی کشورها مانند آلمان به خاطر وابستگی شدید به گاز روسیه چون دوران کرونا نیز پیش بینی شده است.

"اورزولا فون درلاین" رئیس کمیسیون اروپا نیز به تازگی گفته بود که اتحادیه اروپا باید برنامه‌های اضطراری جهت آماده شدن برای قطع کامل گاز روسیه را انجام دهد.

وی به قانونگذاران اتحادیه اروپا در شهر «استراسبورگ» در فرانسه گفته بود: «ما همچنین باید اکنون برای اختلال بیشتر در عرضه گاز و حتی قطع کامل عرضه گاز روسیه آماده شویم.»

البته کمیسیون اروپا چهارشنبه قبل با پیش بینی قطع گاز روسیه اعلام کرده بود که روی برنامه‌ای برای جلوگیری از اختلال در تامین گاز در زمستان پیش رو کار می‌کند و در صدد است از کشورهای اروپایی بخواهد با کاهش مصرف گاز جلو این اختلال را بگیرند.

به گزارش آسوشیتدپرس، اتحادیه اروپا پیشتر اعلام کرده بود که واردات نفت و زغال سنگ روسیه را تا پایان امسال ممنوع می‌کند، اما این منع شامل گاز مایع روسیه نمی‌شود که اروپا بیش از هر سوختی به آن متکی است و در عین حال مقامات اروپایی نگران این هستند که روسیه از این وابستگی برای اعمال فشار و ایجاد تنش سیاسی و اجتماعی در کشورهای اروپایی استفاده کند.

"اریک ممر" سخنگوی کمیسیون اروپا، بازوی اجرایی اتحادیه اروپا نیز پیشتر گفته بود: «ما روی بدترین احتمال کار می‌کنیم. این احتمال بد این است که گازپروم [شرکت نفت و گاز روسیه] اعلام کند که صدور گاز به اروپا را قطع می‌کند.»

«یورگ روترمل» یک کارشناس انرژی در اروپا هم معتقد است که امکان صرفه جویی در گاز بسیار محدود است. آلمان قبل از جنگ در اوکراین حدود ۴۰ درصد از مصرف گاز خود را از روسیه تامین می کرد و به آن وابسته بود. آلمان اگر چه از زمان حمله روسیه به اوکراین این وابستگی را کاهش داد اما نگران هرگونه وقفه در جریان صدور گاز از سوی روسیه است.

در هر حال اروپا همچنان در فکر تامین انرژی از منابعی غیر از روسیه است و تحلیلگران صنعت انرژی پیش بینی می‌کنند که تصمیم جدید گازپروم برای قطع گاز روسیه به اروپا بی تردید با هماهنگی با رئیس جمهوری روسیه انجام گرفته و این اقدام قیمت مصرف انرژی و نرخ تورم را در اروپا افزایش خواهد داد که از نظر ثبات اقتصادی و اجتماعی پیامدهای منفی برای این قاره با توجه به زمستان های سرد در پی‌خواهد داشت.

در همین حال تلاش کشورهای اروپایی برای یافتن منابع جدید گاز به طور کامل موفق نبوده است.

این هفته رهبران کشورهای اروپایی قراردادهای واردات گاز را با الجزایر، جمهوری آذربایجان و امارات متحده عربی امضا کردند. اما به طور کامل جای خالی گاز روسیه را در سبد انرژی اروپا پر نمی‌کنند.

بطور مثال، با بالا گرفتن زمزمه احتمال بسته شدن خط لوله گاز روسیه به اروپا، اتحادیه اروپا روز دوشنبه یک یادداشت تفاهم همکاری‌های استراتژیک با جمهوری آذربایجان امضاء کرد.

در سفر یک روزه خانم «اولسولا فون در لاین» رئیس کمیسیون اروپا به باکو، الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان ضمن ابراز خرسندی از گسترش روابط و همکاری‌ها میان جمهوری آذربایجان و اتحادیه اروپا به عنوان شریک تجاری این کشور، گفت: مطمئن هستم با اجرای طرح‌های مورد نظر در سال آینده، همکاری‌های تجاری میان اتحادیه اروپا و جمهوری آذربایجان گسترش خواهد یافت و همکاری‌ها در زمینه انرژی همیشه در اولویت بوده است و در حال حاضر همکاری در این زمینه اهمیت زیادی دارد.

رئیس کمیسیون اروپا نیز در این دیدار ضمن ابراز خرسندی از روابط و همکاری میان دو طرف گفت: ما می‌خواهیم روابط عالی خود را بیشتر تقویت کنیم و یادداشت تفاهمی که امروز امضا می کنیم به طور ویژه به همکاری قابل اعتماد در زمینه انرژی و مسائل مربوط به انرژی تجدید پذیر اشاره دارد و جدای از یادداشت تفاهم، توافقی بین اتحادیه اروپا و آذربایجان نیز پیش بینی شده است و این را من با وزیر خارجه هم مورد مذاکره قرار دادم.

کمیسیون اروپا همچنین در حال برنامه ریزی مجموعه ای از توصیه ها به کشورهای عضو است. در ماه سپتامبر، دولت ها باید در مورد اقدامات مشخص گزارش دهند.

فرجام سخن این که با توجه به ادامه عملیات روسیه در اوکراین و بسته شدن روزنه های برقراری صلح بین دو طرف به خاطر عدم قبول شرایط مسکو از سوی کی اف و عزم روسیه برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده در ارتباط با این درگیری پیش بینی می شود که قطع صدور گاز به اروپا نیز تا رسیده مسکو به اهداف خود و لغو کامل تحریم های اتحادیه اروپا علیه روسیه ادامه داشته باشد.

در چنین شرایطی منابع گاز جایگزین نیز برای اروپا مانند گاز الجزایر و امارات نمی تواند نیازهای گسترده کشورهای صنعتی این قاره را تامین کرده و در صورت در پیش بودن زمستان سرد تنها راه مردم این قاره این است که دست به دعا شده تا بتوانند فصل سرد پیش رو را به سلامتی سپری کنند.