تغییر اقلیم و تحمیل بارش‌های فراسنگین

به گزارش ایرنا، خسارات سیلی که از امام زاده داوود تهران گرفته تا دل کوه‌های صعب العبور الیگودرز لرستان و سایر نقاط کشور به راه افتاد را همگان به مدد شبکه های اجتماعی مجازی لحظه به لحظه شاهد آن بودند اتفاقی که با تدوین مدیرت جامع حوزه مدیریت آبخیزداری که کارشناسان بر آن تاکید دارند می توان راه تکرار بر آن بربست، باران موهبتی الهی که همه بر آن اتفاق نظر دارند هر چند از یک طرف خساراتی در پی داشت اما بنا براعلام وزارت نیرو پنج درصد افزایش ورودی آب به سدها را در پی داشت اتفاقی خوشایند که در انبوه گل و لای سیل و قربانیان آن طبیعی است که کمتر به گوش برسد.

درنگی و تاملی بر حادثه سیل که در نقاط مختلفی از کشور رخ داد نکات بارز و روشنی را به رخ می کشاند؛ ویلاها و ساخت و سازهایی درست در وسط رودخانه ها، تنگ و باریک شدن بستر و مسیر رودخانه ها و تبدیل آنها به کانال هایی برای آبرسانی به ارتفاعات و باغ ها و سیطره های خصوصی با نیت های شخصی که در نتیجه چنین رفتارهایی با طبیعت به موازات تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین بارش های موسمی هم بارش های فراسنگینی را تحمل می کنند که نتیجه آن افزایس خسارات ناشی از سیل است.

پیش تر از آنکه به ناگهان هایی از نوع حوادث طبیعی اعم از سیل های ویرانگر رسید راهکارهای بنیادی تر و اصولی تری همواره وجود دارد که لازمه آن رسیدن به درکی از همراهی با محیط زیست و منابع طبیعی است تا مانع از تخریب پوشش گیاهی و خاک شد.

به هنگام وقوع ناگهان ها، قوی ترین تجهیزات و مدیریت های جهان توسعه یافته هم ممکن است دست پاچه شود چه برسد به جوامعی که مدیریت بحران قابل توجهی ندارند! پس پیش تر از رسیدن به آن موقع باید بفکر چاره ای برای دست کم کمک کردن خسارات تغییرات اقلیم اعم از بی آبی و سیل شد. کارشناسان  از مدیرت جامع حوزه آبخیر، همراهی همه دستگاه‌ها، تقویت آموزش های ترویجی و فرهنگ سازی و حفاظت از پوشش گیاهی و عملیات آبخیزداری و نگه داشت آب در زمین سخن می گویند.

باران های موسمی (فصلی) همواره وجود داشته اند و در ماه های گرم سال رخ می دهند و همزمان با بادهای ۱۲۰ روزه سیستان آنها را داشته ایم اما چرا این بار به سیل تبدیل می شوند؟! 

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری بروجرد در پاسخ و تشریح این موضوع می گوید: مخاطرات تغییر اقلیم از طرفی و از طرف دیگر زمانی‌که در یک حوزه آبخیز و در بستر آن فضای ساختمانی ساخته می شود و مردم در آزاد سازی حریم رودخانه ها همکاری نمی کنند و سازگاری با طبیعت صورت نمی گیرد به هنگام وقوع حوادث طبیعی همچون سیل دچار خسارت های فراوانی می شویم.

امیر ثقلینی با تاکید بر فرایند توسعه همگام با طبیعت و توجه به جایگاه فناوری در حوزه طبیعت گفت: از یک طرف با مشکلاتی اعم از ناآگاهی انسان در رفتار با طبیعت مواجه هستیم و از سویی در بخش مدیریت تخصصی نیز پویایی لازم وجود ندارد بنابراین می توان با توجه به نظر کارشناسان و متخصصان این حوزه، مساله مدیریت جامعه حوزه آبخیر را مطرح کرد.

وی یادآور شد: حوزه آبخیزی که ما تعریف می کنیم و بعنوان مثال در سیلاب اکنون شاهد آن هستیم یک عرصه ای است که به لحاظ جغرافیایی یک دوره ریزش های جوی در آن قرار می گیرد و دارای یک پایانه یا خروجی است، آب در این حوزه یا می رود و یا می ماند و یا تبدیل به آب آزاد، دریای آزاد یا در نهایت به آب راهه یا آب انباشت می رسد، ما تا زمانی‌که مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز را بصورت آگاهانه نداشته باشیم یعنی بهره برداری از یک حوزه آبخیز از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و بیولوژیکی مورد توجه نباشد و یک مدیریت پایدار با مشارکت بهره برداران نداشته باشیم و تا زمانیکه اهداف کلان توسعه پایدار اعم از کاهش فقر و حفاظت از محیط زیست اعمال نشود همچنان با مشکلاتی از این دست مواجه خواهیم بود.

وی با تاکید بر اینکه مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز ابعاد مختلفی دارد گفت: یکی از مهمترین این ابعاد مخاطرات تغییر اقلیم است که این خطرات با توجه به گرمایش زمین در همه جای دنیا وجود دارد اما در کشور ما متاسفانه هنوز راهکاری برای حل این مساله بصورت بومی و منطقه ای وجود ندارد.

رییس منابع طبیعی بروجرد با تاکید بر مدیریت آب های زیرزمینی در مساله مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز گفت: بنا بر آمار رسمی موجود بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار چاه در کشور وجود دارد که ۵۰ درصد آنها غیر مجاز است که همین مسئله بیانگر اهمیت مدیریت جامع آبخیز و آبخوان است.

ثقلینی بیان کرد: مدیریت فعالیت های انسانی که بصورت جوامع محلی یک روستا و یا افرادی در شهرها و ورودی شهرها به بستر رودخانه ها تعرض می کنند و یا پوشش گیاهی را از بین برده اند باید مورد توجه باشد. هم از لحاظ قانونی مداری و جرم انگاری و هم به لحاظ اجرای قانون و احکام قانونی باید با افراد متخلف برخورد صورت گیرد.

وی با اشاره به موضوع مدیریت آب های سطحی گفت: این مسئله موضوع مفصلی است که در جایگاه خود باید به آن پرداخته شود اما در حوزه مدیریت جامع حوزه آبخیز مساله مهم این است که مشارکت ذی نفع ها باید مورد توجه باشد یعنی بعبارتی افراد محلی و افراد ذی نفع از هر حوزه آبخیز باید با آموزش های ترویجی لازم به درک بالایی از مشارکت در سود و یا ضرر آن حوزه آبخیز برسند تا به بهربرداری پایدار و صحیحی از حوزه های آبخیز دست یافت.

ثقلینی افزود: دراین راستا باید اهداف را خیلی واضح برای مردم توضیح داد و اهداف متوازن با چشم اندازهای بلند مدت را بیان کرد، باید آستانه توسعه را بالا برد یعنی آستانه هایی که بتوانیم با یک سری تغییرات کوچک ، تغییرات بزرگی را ایجاد کنیم.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیز داری بروجرد با تاکید بر مدیریت مشارکتی و مدیریت مبتنی بر تعهد و همراه با تحلیل موقعیت مناسب گفت: استراتژی مناسب این است که یک نقشه اجرایی و برنامه کاری با سه محور بهبود و افزایش آگاهی بهره برداران با کمک آموزش های ترویجی ، محور مشارکت ذی نفع ها و محور تعهدات سیاسی، ابعاد و خط مشی های تصمیم گیری ها را مشخص کرد، در همین مسیر نیاز است که مدل های موفق در سایر کشورها را با شرایط بومی خود تطبیق دهیم.

وی افزود: با مشارکت بخش خصوصی باید ایجاد انگیزه کرد تا اجتماعات بومی و محلی مشارکت بیشتری داشته باشند و یک بازدهی در مدیریت منابع طبیعی با تعیین راندمان مشخصی در نظر گرفته شود. باید ظرفیت هایی برای مدیریت یکپارچه در نظر گرفته شود با توجه به اینکه با بارش های رخ داده شده اخیر افزایش ورودی سدها هم تا پنج درصد اتفاق افتاده است، تجارب متفاوت در کشورهای مختلف را می توان مورد توجه قرار داد.

ثقلینی با اشاره به اینکه ما همواره به باران بعنوان یک فرصت نگاه می کنیم، گفت: حال اینکه باران گاه اینگونه تبدیل به سیلاب می شود بستگی به رفتار انسان با محیط زیست دارد به همان نسبت که به حریم رودخانه های تعرض می شود و مساحت رودخانه ها اشغال می شود ، بارش های سنگین هم می‌تواند منجر به خساراتی شود، زمانی که شدت بارش ها زیاد می شود و همان بارندگی وارد شهر و روستا و طبیعت شده و با خاکی مواجه می شود که بر اثر رفتار نادرست انسان با آن دچار فرسایش شده و پوشش گیاهی از بین رفته است و وضعیت طبیعی خاک دست کاری شده است و مجموع این عوامل باعث خسارت می شود.

وی گفت: وقتی رطوبت خاک از بین رود خیلی سریع گل آلود می شود و برای جذب روان آب مناسب نیست  و در نتیجه با شدت بارندگی ، خاک شسته می شود و باران همراه با گل منجر به خسارت های فراوانی می شود.

رییس منابع طبیعی و آبخیز داری بروجرد در خصوص اینکه انتقال رطوبت در بارش های چگونه اتفاق می افتد گفت: باران های موسمی شدت و ضعف متفاوتی دارند که انتقال رطوبت در آنها بسیار مهم است، امسال انتقال رطوبت این بارش ها بسیار زیادتر از شرایط نرمال بود که همزمانی این مسئله با تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین باعث تغییر رفتار بارش های موسمی شد و بارش های فرا سنگینی در پی داشت، در عین حال پوشش گیاهی از بین رفته و تعرض انسان به طبیعت زیاد شده است.

ثقلینی با تاکید بر ضرورت مدیریت یکپارچه در مسئله سیل گفت: در این مدیریت یکپارچه باید تمام دستگاه ها مشارکت کنند، پوشش گیاهی احیا و از فرسایش خاک جلوگیری شود، ساخت و ساز انسان در منابع طبیعی باید مورد برخورد قانونی قرار گیرد تا حفظ حقوق عامه مردم محقق شود و بی توجهی ها و رفتارهایی با نیت فواید شخصی منجر به آسیب به دیگران نشود.

وی یادآور شد: چرای بی رویه، فعالیت های نامشخص در منابع طبیعی که همگام با توسعه نیستند در یک حوزه آبخیز منجر به بروز خساراتی در  زیست بوم یا اکوسیستم ما در آن حوزه شده است.

آبخیز داری و حفظ قدرت خاک

با عملیات آبخیز داری و آبخوان داری می توان آب را در دل زمین نگه داشت و با هدر رفت کمتری از آب، سفره های زیرزمینی را تغذیه کرد، چه بسیار دشت های خشک و بی آب را می توان با روش های آبخوان داری سیراب کرد.

استاد دانشگاه رشته خاک شناسی می گوید: آبخوان داری روشی ساده و ارزان قیمت و موافق محیط‌زیست(بر خلاف سدسازی) است،  که منابع زیرزمینی آب یا همان آبخوان‌ها را به‌طور چشم‌گیر و معنادار تقویت می‌کند، برآورد شده‌است در حالی که هزینه استحصال هر مترمکعب آب در سدسازی یک هزار و ۱۵۰ تومان است، در روش آبخیزداری و آبخوان‌داری با کلی آثار سودمند دیگر، حدود ۲۵۰ تومان می‌باشد.

مراد سپه وند افزود: هر هکتار آبخیزداری و آبخوان‌داری به میزان ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ مترمکعب در سال آب‌های زیرزمینی را تجدید حیات می‌بخشد، بعبارتی باید گفت که، نهضت نجات آب در ایران عزم ملی و تصمیم هماهنگ دولت و ملت را نیاز دارد تا روند ویران‌گر گذشته به مرور کند و کندتر و سرانجام متوقف شود.

وی ادامه می دهد: شالوده‌ چنین عزمی آبخیزداری و آبخوان‌داری است با کلیت و تمامیت این رویکردها آن‌طور که متخصصان فن می‌گویند، اگر اهمیت این راهکارها نادیده گرفته شود و به آنها  اهمیت داده نشود، آن‌گاه باید خود را برای پاسخ‌گویی در مقابل یک هزاران میلیارد خسارت خشک‌سالی و سیل آماده کرد.

به گفته وی بهتر است به نظر کارشناسان و متخصصان به صورت عملی اهمیت داده شود، موضوعی که در نهضت آبخیزداری و آبخوان داری مهم است اینکه اجازه داده نشود اجرای آن‌ها گرفتار چنگال مافیای رانت خوار پیمانکاری شود! این کار باید توسط نیروی ارزان قیمت ساکن خود حوضه‌ها انجام بگیرد که هم کمک است به اشتغال این مناطق و هم مشوقی قوی برای مشارکت هرچه بیش‌تر بهره‌برداران محلی است.

عملیات آبخیزداری و آبخوانداری از اقدامات زیربنایی در راستای حفظ آب و خاک است، در یک طرح آبخیزداری سعی می‌شود با شناخت ظرفیت‌ها و قابلیت‌های مختلف یک منطقه جغرافیایی در قالب یک حوزه آبخیز، ضمن حل مشکلات مختلف اکولوژیک، زیرساختی، انسانی و زیستی بیشترین بهره برداری انسانی در جهت رفاه حال آبخیزنشینان، در کنار تضمین توسعه پایدار آبخیز انجام شود.

سیل های اخیر که استان های بسیار را درگیر کرده است و همچنان بیم سیل در نقاط دیگر هم وجود دارد را بسیاری از کارشناسان ناشی از تغییرات اقلیمی می دانند که در همه جای دنیا ممکن است اتفاق بی افتد اما آنچه مهم و متفاوت است ، نوع رفتار هر جامعه با محیط زیست و منابع طبیعی خود است به همان نسبت که به طبیعت تعرض و دراز دستی شده باشد بر شدت خسارت سیل هم افزوده می شود.