عمان سامانی؛ روایت‌گری حماسی از کربلا

عمان سامانی اهل سامان چهارمحال و بختیاری بود که در سال ۱۲۵۸ هجری قمری دیده به جهان گشود و در سال ۱۳۲۲ هجری قمری در سن ۶۴ سالگی دیده از جهان فروبست و مثنوی «گنجینة‌الاسرار» را پس از سن ۴۰ سالگی تدوین کرده است.

کتاب «گنجینة ‌الاسرار» اثری در حوزه ادبیات آیینی با زبان عرفانی و حماسی، شامل اشعار عمان سامانی درباره شهادت اباعبدالله الحسین (ع) و واقعه عاشورا است.

عمان سامانی در روایت و تفسیر وقایع روز عاشورا، نقل می‌کند که امام حسین (ع) سرور راستین عارفان و مولای حقیقی عاشقان پروردگار که از صفات بشری عاری گشته و سرتاسر جان او را حق فرا گرفته است، در گوش حضرت علی اکبر(ع) راز یگانگی خویش با حضرت حق را این گونه بیان می‌دارد:

از فنا مقصود ما عین بقاست /میل آن رخسار و شوق آن لقاست

من درین شرّ و فساد ای با فلاح /آمدستم از پی خیر و صلاح

ثابت است اندر وجودم یک قدم /همچنین دیگر قدم اندر عدم

در شهودم دستی و دستی به غیب /در یقینم دستی و دستی به ریب

رویی اندر موت و رویی در حیات/رویی اندر ذات و رویی در صفات  (گنجینۀ اسرار، ص 122  133)

مقتل‌خوانی یکی از گونه‌های روایت و بیان واقعه بزرگ و عظیم کربلا و روز عاشوراست آنجا که تمام حق به فرماندهی امام حسین علیه‌السلام در برابر جریان بدعت و نقاق ایستادگی می‌کند.

مقتل‌خوانی بیان رخداد خونین نینواست که مقتل‌خوانان در قالب اشعار و روضه‌ها به بیان واقعه شهادت سید و سالار شهیدان می‌پردازند و آنچه بر سر اهل بیت ایشان در کربلا آمده است، می‌پردازند.

یکی از شاعرانی که در اشعار خود به مقتل پرداخته است، عمان سامانی در کتاب ماندگار گنجینه الاسرار است که با شرحی عرفانی به بیان این خونین‌ترین شهادت تاریخ می‌پردازد. 

عمان سامانی در کتاب گنجینه‌الاسرار با رویکردی عرفانی و حماسی به قیام سید و سالار شهیدان و واقعه عاشورا می‌پردازد و در این بین به مقتل با توصیفی ارزشی و فرهنگی توجه دارد، چنانکه در وصف صفت زینب سلام الله علیه گفته است:

زن مگو، مرد آفرین روزگار / زن مگو ،بِنتُ الجلال، اُخت الوقار

بی‌شک عاشورای حسینی به عنوان تابلوی عظیم از عدالت‌خواهی و برافراشتن پرچم مبارزات توحیدی امام حسین(ع) است که حرکت امام حسین(ع) در این راستا یک حرکت سیاسی و اعتقادی برای مقابله با انحرافات بنی‌امیه بود.

کتاب گنجینه الاسرار اثر ماندگار میرزا نورالله عمان سامانی ۱۲۸۵ - ۱۳۲۴ هجری قمری، منظومه جاودان در خصوص قیام عاشورای حسینی یکی از این موارد است که به صورت حماسی و عرفانی به مقتل نگاه دارد و این واقعه را به صورت مثنوی بیان کرده است.

در مجموعه آثار حماسی و عاشورایی عمان سامانی،تمامی وقایع کربلا و روز تاسوعا و عاشورا به زبان شعر در قالب مثنوی بیان شده است و انگار سلوکی خونین است. 

کتاب گنجینه الاسرار عمان سامانی معروف به تاج الشعرا که در ۱۳۲۴ هجری قمری دارفانی را وداع گفت، حاصل ۶۴ سال زندگی عارفانه اوست و نشانگر ارادتمندی وی نسبت به ائمه اطهار(ص) بوده است.

عمان سامانی در کتاب گنجینه الاسرار با نگاهی ژرف و عمیق، مخاطب خود را با نکات سرشار از جادوانگی حماسه عظیم کربلا، که اوج انسانیت است، آشناتر می‌کند و مقتل را به بیانی ساده و اثرگذار روایت می‌کند.

عمان سامانی ،نگاه مخاطب و درک و فهم او را به سوی افق‌های آسمانی عاشورا گسترش داده و نگاه بدیع او به واقعه عاشورا، بُعد اثرپذیری از این حماسه بزرگ را بیان می کند و اخلاص شیعه را به حضرت سیدالشهد(ع) و خاندان مطهر و یاران بزرگوارش را ترسیم می‌کند.

عمان سامانی در اشعار کتاب گنجینه الاسرار واقعه بزرگ عاشورا با نگاهی شاعرانه و نه مداحانه، بلکه حماسه و حسی درهم می‌آمیزد و آن را لطیف و شنواتر می‌کند.

انتخاب واژه برای بیان حس رخداد عظیم و بزرگ کربلا چندان استادانه است، که حتی می‌توان برای آن شیوه و سبک ادبی خاص قائل دانست و برای آن نیز در ابعاد عرفانی مورد ارزیابی قرار داد.

مولف کتاب " در آیینه شعر فارسی " می‌گوید: اشعار عمان سامانی بیانگر قرائت ارزشی و اخلاقی از فرهنگ عاشورا در ادبیات پارسی است که کمتر نظیر آن وجود دارد.

علی مجاهدی درباره این شاعر در چندی پیش در سفری که به شهرکرد داشت، افزود: عمان سامانی قرائت عرفانی از فرهنگ حماسه عاشورا را در ادبیات پارسی به زیبایی جلوه داد و این امر باعث ماندگاری او در سپهر ادبیات ایران شد.

وی تصریح کرد:پیش از عمان سامانی نیز' میرزا حسن اصفهانی معروف به ' صفی علی ' به قرائت عرفانی از فرهنگ عاشورا پرداخته بود ولی چون اشعارش با مفاهیم فلسفی و عرفانی و علمی همراه بود از دسترس عموم مردم خارج است و بیشتر خواص و محققان آن را می‌خوانند ، اما شعر عمان سامانی بسان رودی است که با یک فراز و فرود فرهنگ عاشورایی را بیان می کند.

این محقق و عمان‌پژوه کشور گفت:قرائت ارزشی و فرهنگی منش و رفتار امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا را بیان می‌کند و شعر عمان سامانی برگرفته از این قرائت است.

نویسنده کتاب 'شکوه شعر عاشورا' با بیان اینکه امام حسین علیه‌السلام در هر منزل خطبه‌ای ارزشی خواندند، یادآور شد: حضرت زینب علیه‌السلام در خطبه‌خوانی عاشورایی جلوه‌های جلالی و جمالی حضرت حق را بیان می‌کنند.

عمان سامانی شاعر گرانقدر قرن سیزدهم در بخشی از کتاب خود در یگانگی قیام خونین خویش برای احیای اسلام ناب محمدی در قالب شعر بیان می کند که این یگانگی را با یارانش بیان می‌کند:

قابل اسرار دید آن سینه را / مستعد جلوه، آن آیینه ر ا...

آفتابی کرد در زینب ظهور / ذره‌ای ز آن، آتش وادیّ طور

عین زینب دید زینب را به عین/ بلکه با عین حسین، عین حسین

یک دهه پیش نیز استاد حسام الدین سراج با آهنگسازی سید محمد میرزمانی آلبوم وداع را در قالب ارکستر با شعر عمان سامانی به روی صحنه برد. بشنوید

معرفی کتاب عمامان سامانی

کتاب «گنجینه‌الاسرار» مجموعه شعر عرفانی از میرزا نورالله عمان سامانی از شاعران دوره ناصری استان چهارمحال و بختیاری است که در آن وقایع حماسه عاشورا نه به زبان مدیحه‌سرایی بلکه با بیان حماسه و عرفان سروده شده است.

میرزا نورالله عمان سامانی ملقب به تاج‌الشعراء از شعرای بنام نیمه دوم سده سیزدهم و اوایل سده چهاردهم هجری اهل شهر سامان استان چهارمحال و بختیاری است که به جز کتاب گنجینه‌الاسرار می‌توان به کتاب‌های معراج‌نامه، مخزن الدرر و دیوان شعر وی اشاره کرد.

عمان سامانی گنجینه‌الاسرار را به سبک، شیوه و وزن زبده الاسرار صفی ساخته و پرداخته و به یقین می‌توان این کتاب را از شاهکارهای ادبی شیعی به شمار آورد.

در این مثنوی ماندگار با برداشت‌های ناب عرفانی از جریان عاشورای حسینی، از حر، حضرت عباس(ع)، حضرت قاسم(ع)، حضرت علی اکبر(ع) و دیگر وقایع عاشورا سخن به میان آمده است.

گنجینه‌الاسرار بارهای از سوی انتشارات ملی و استانی به چاپ رسیده است و در جدیدترین نسخه آن در سال ۱۳۹۷ از سوی انتشارات استانی عمان سامانی در ۱۶۰ صفحه به چاپ رسیده است.

در یکی از نسخه‌های قدیمی‌تر این کتاب، اشعار عمان سامانی به خط نستعلیق اکبر نیکخو به رشته تحریر درآمده و با تذهیب زیبای استاد غلامرضا فردوسی هنرمند مراغه‌ای نگارگری شده است.

به اذعان منتقدان ادبی مجموعه شعر گنجینه‌الاسرار عمان سامانی در تصویر واقعه عاشورا و اوج عشق و دلدادگی امام حسین (ع) و یارانش از بی‌نظیرترین آثار ادبی کشور به شمار می‌آید. مطلع معروف این مجموعه شعر موید این موضوع است:

کیست این پنهان مرا در جان و تن / کز درون من بجوید اسرار من

این که گوید از لب من راز کیست/بنگرید این صاحب آواز گیست

در من این سان خودنمایی می‌کند/ادعای آشنایی می‌کند

مقام معظم رهبری در دیداری که در سال ۱۳۹۰ با جمعی از شاعران آیینی کشور داشتند، از عمان سامانی با عنوان یکی از مفاخر فرهنگی و اساتید ادب کشور یاد کردند.

شهرکرد آماده برگزاری کنگره ملی عمان سامانی 

سرپرست دانشگاه شهرکرد با اشاره به اینکه آیین بزرگداشت عمان سامانی از مفاخر ادبی و شاعران آیینی چهارمحال و بختیاری همزمان با محرم امسال در شهرهای شهرکرد و سامان برگزار می‌شود، گفت: راه‌اندازی بنیاد دائمی این شاعر برجسته در دانشگاه شهرکرد نیز در دستور کار قرار دارد.

 یاسر پیرعلی گفت: با هماهنگی انجام شده میان رادیو فرهنگ و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، آیین‌های بزرگداشت مفاخر استان‌ها به میزبانی دانشگاه‌های سراسری برگزار می‌شود که بر این اساس، دانشگاه شهرکرد در محرم امسال میزبان آیین بزرگداشت عمان سامانی است.

وی با بیان اینکه این آیین همزمان با محرم امسال در روزهای ۱۲ و ۱۳ مرداد در شهرهای شهرکرد و سامان برگزار می‌شود، تصریح کرد: شب شعر عاشورایی با حضور جمعی از شعرای ملی و استانی در شهر سامان، برپایی نشست علمی پژوهشی پیرامون بررسی آثار و اثرات عمان سامانی در حوزه ادبیات فارسی و برگزاری آیین بزرگداشت این شاعر آیینی در دانشگاه شهرکرد از جمله برنامه‌های پیش‌بینی شده برای معرفی هر چه بهتر این شخصیت ادبی به شمار می‌رود.

پیرعلی یادآور شد: با توجه به جایگاه اشعار این شاعر آیینی در غنا بخشی به فرهنگ عاشورایی بناست بنیاد عمان سامانی به صورت دائم در دانشگاه شهرکرد راه‌اندازی شود.

وی همچنین به تشکیل ستاد استانی برای برپایی هر چه بهتر آیین بزرگداشت عمان سامانی اشاره کرد و اظهار داشت: دستگاه‌های فرهنگی و مرتبط می‌توانند طرح‌ها و دیدگاه‌های خود را برای برگزاری این آیین و برپایی آیین‌های مشابه ویژه دیگر مفاخر استانی به ستاد استانی اعلام کنند.

به گزارش ایرنا، میرزا نورﷲ بن میرزا عبدﷲ بن عبدالوهاب چهارمحالی اصفهانی ملقب به تاج الشعراء مشهور به عمان سامانی از شاعران معروف شهر سامان در استان چهارمحال و بختیاری است.

وی از شاعران صاحب‌نام و پرآوازه سال‌های ۱۲۵۸ تا ۱۳۲۲ قمری به شمار می‌رود که نیاکان او همه از دری سرایان، پارسی‌گویان و آذری سرایان اعصار خود بوده‌اند، پدرش میرزا عبدالله متخلص به «ذره» مؤلف «جامع الانساب» و جدش میرزا عبدالوهاب سامانی متخلص به«قطره» و عمویش میرزا لطف‌الله متخلص به «دریا» همگی از شاعران عهد ناصری بودند که در دانش‌های دیگر نیز دستی داشتند.

از آثار عمان سامانی می‌توان به گنجینة الاسرار و مخزن الدرّر اشاره کرد که گنجینة الاسرار به گفته بسیاری از صاحب‌نظران، شاهکار عمان در ادبیات فارسی است.

نقل است که جنازه عمان را در مسجد جامع سامان به خاک سپردند و بعدها به نجف اشرف و دارالاسلام انتقال دادند.