نخل‌گردانی خمین نمادی از سوگ مردم در مصائب عاشورا

به گزارش ایرنا، آیین های عزاداری به فراخور فرهنگ و شیوه های مرسوم هر منطقه و استان متفاوت است و از گذشته های دور تاکنون، آیین با اصالت نخل گردانی همزمان با ظهر عاشورا برای به تصویرکشیدن روح عاشقی و شیفتگی ارادتمندان امام حسین(ع) در نقاط مختلف کشور با رنگ و لعابی خاص برگزار می شود. 

شیوع بیماری کرونا همان‌طور که در بسیاری از رفتارهای اجتماعی مردم تاثیر گذاشته، برگزاری آیین‌های تاریخی را نیز دستخوش تغییر کرد.

آیین نخل‌گردانی در خمین در روز عاشورای ۲ سال گذشته تحت تاثیر ورود مهمان ناخوانده کرونا با تغییراتی همراه بود و نخل به جای حمل بر شانه های حاملان در امامزاده ابوطالب(ع) این شهر در یک محل خاص توسط حاملان نخل نگه داشته می‌شد و مردم با رعایت فاصله اجتماعی می‌توانستند عزاداری کنند.

با فروکش کردن ویروس کرونا و کاهش بیماران و جانباختگان مبتلا به این ویروس فرصت دوباره نخل گردانی در خمین ایجاد شده است.

حمل کجاوه چوبین همراه با برگزاری مناسک سوگ سمبلی از تشییع پیکر مقدس امام حسین (ع) در روز عاشورا است و بسیاری از شهرها و روستاهای اطراف منطقه کویر مرکزی ایران نظیر شهرهای جنوب خراسان، سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان و نائین هر سال در مناسبت‌های عزاداری سالار شهیدان صحنه برگزاری این آئین است.

نخل اتاقکی شبیه تابوت است که با پارچه سیاه و انواع شال‌های رنگی آراسته می‌شود و حرکت آن در روزهای سوگ عاشورایی نشان از غم عمیقی است که مردم در واقعه کربلا با خود دارند.

استفاده از کلمه نخل و انتخاب آن برای آئین سوگ امام سوم شیعیان به دوره صفویه بازمی‌گردد ،اگرچه علت این نام‌گذاری به‌طور دقیق مشخص نیست اما گفته شده رواج این اسم برای آن است که در روایاتی بیان شده پیکر امام حسین (ع) روی شاخه‌های درخت خرما، به‌سمت محل دفن حمل شده است.

دلیل دیگر انتخاب نام نخل‌گردانی شاید این است که اشکال قدیمی تابوت را از چوب و برگ درخت خرما می‌ساختند و حتی شاید به ‌دلیل تقدس و حرمت درخت خرما در فرهنگ ایران باشد.

بر اساس آیات قرآن کریم و تفکرات اسلامی، نخل نیز در نمادشناسی درختان، درخت حیات است و شاید به همین دلیل است که اسم نخل بر اتاقک چوبی این مراسم گذاشته شده است.

دکتر اسلامی ندوشن معتقد است: اگرچه نخل، شباهتی به درخت خرما ندارد، اما شباهت بسیاری به درخت سرو دارد و سرو در فرهنگ عامه، نشان جاودانگی، رشادت و زندگی اخروی است و یادآور زندگی و شهادت سیدالشهدا (ع) است.

شاید بتوان گفت مراسم نخل گردانی خود روایت یا نقلی از حکایت کربلا است.

در کنار مراسم نخل گردانی، قربانی کردن گوسفند، دود کردن اسفند، سینه‌زنی، نوحه‌سرایی از آئین‌های اصلی سوگ در دهه اول محرم است که این سنت هنوز با دقت در بسیاری از مناطق کشور برگزار می‌شود و بلند کردن هر پایه نخل، مخصوص صنف، طایفه، یا اهل محل خاصی است، که کسی از آن سرپیچی نمی‌کند و این حق موروثی است.

مستندات شفاهی بیانگر آن است که آیین نخل‌گردانی ۴۰۰ سال در خمین قدمت دارد و سند حک شده بر روی نخل نیز متعلق به ۳۵۰ سال پیش است و این آیین کهن با مناسک خاص هر سال تا پیش از شیوع کرونا، باشکوه‌تر از قبل با حضور شیفتگان ولایت و امامت در زادگاه معمار کبیر انقلاب اسلامی اجرا می‌شد که امسال به دلیل اهمیت بالای حفظ سلامت عزاداران حسینی اجرا نمی‌شود.

نخل گردانی تداعی نمایشی از حمل «تابوت واره» به یاد مصائب عاشورا و صحنه های پرشور حماسه کربلا در خمین است که هر سال با  استقبال بی‌نظیری در میان اشک ماتم عزاداران آئین آن به جا آورده می‌شد و بنا بر روایت‌های مختلف نخل در این آیین به معنا و مفهوم خیمه گاه حسینی و یا درخت خرما بوده اما، در آیین عزاداری حسینی این مصنوع چوبی به‌عنوان تابوت واره‌ بر دوش عاشقان حسینی حمل می‌شود.

اتاقک چوبی و حجیم نخل به شکل مکعب مستطیل است که از چوب بست با یک کف‌بندی تشکیل شده و الواری که در کف آن به کار رفته یک متر بالاتر از پایه‌های ستون ها قرار دارد و دو سر هر یک از تیرها حدود یک متر از چهار طرف کف دیواره نخل بیرون آمده و در واقع دستگیره نخل را تشکیل می‌دهد.

آیین نخل‌گردانی در خمین شورای ویژه پنج نفره‌ای دارد که در دهه اول محرم مناسک تزیین و آماده‌سازی نخل را انجام می‌دهند.

مراسم نخل‌بندی خمین در نخستین روز ماه محرم توسط بانیان انجام شده که اسامی برخی از آنان نیز بر چوب زیرین نخل حک شده است، پارچه سبز نخل به نام «طره» در شب هفتم ماه محرم به قسمت پایین نخل بسته می‌شود و در شب هشتم نیز کتیبه‌های سوزن دوزی که اسامی اهل بیت(ع) و یاران با وفای سیدالشهدا(ع) داخل آن درج شده، روی نخل قرار می‌شود.

آیین نخل گردانی خمین از صبح روز عاشورا و با انجام طناب‌کشی داخل نخل و بستن چوب‌های عمودی و پنجه‌های بالای آن شروع می‌شود و حاملان نخل که شماری از دوستداران اهل بیت(ع) و امام سوم شیعیان هستند، نخل را از جایگاه بیرون آورده و آن را به طرف میدان پانزده خرداد حرکت می‌دهند و در کنار امامزاده محمد(ع) در میدان پانزده خرداد بر روی یک چهار پایه آهنی به ارتفاع یک متر و شصت سانتیمتر قرار می‌دهند تا مردم بتوانند از زیر آن به راحتی عبور کنند.
شهرستان خمین از توابع استان مرکزی با ۱۰۵ هزار نفر جمعیت در فاصله ۶۱کیلومتری اراک قرار دارد.