محرم در دیار کریمان/ از جوش‌زنی تا چل‌منبرون

به گزارش ایرنا، کرمان به عنوان استانی مذهبی با داشتن مردمانی خونگرم و ولایی از دیرباز در برگزاری آیین های دینی و مذهبی، تصویری مطلوب و زیبایی از خود به دنیا نشان داده است.

اهالی این دیار قبل آغاز ماه محرم با مشکی پوش کردن شهر و در و دیوار منازل، عشق و ارادت خود را به آقا اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفای ایشان نشان می دهند و با اجرای رسوم و آیین خاص این استان از ائمه اطهار (ع) حاجات خود را می خواهند.

رسوم محرم در دیار کریمان

عاشقان اهل بیت پیامبر (ص) در هر منطقه از استان کرمان با رسوم و شیوه های متفاوت و کهن در سوگ شهدای دشت کربلا عزاداری می کنند و در کنار آن به پخش نذورات و اطعام عزاداران حسینی می پردازند.

هر چند شیوع ویروس کرونا آیین های عزای حسینی را با محدویت ها و تغییراتی روبرو ساخته اما دوستداران خاندان اهل بیت (ع) با رعایت پروتکل ها بهداشتی سعی در زنده نگهداشتن یاد و خاطره حضرت سیدالشهدا و ۷۲ تن اصحاب آن حضرت دارند.

گرچه برخی از این آیین ها در غبار گذشت روزگار کمرنگ شده است، اما محبان امام حسین (ع) در استان کرمان هر ساله در ایام محرم این رسوم را زنده نگه می دارند.

تعزیه و شبیه خوانی 

در ایام ماه محرم گروه های تعزیه خوانی کرمان با اجرای مجالس تعزیه گوشه ای از مصائبی که بر اباعبدالله الحسین (ع)، خاندان و یارانش گذشت را برای مردم عزادار به نمایش می گذارند.

مجالس تعزیه معمولا شب ها و در حسینیه ها و تکایا برگزار می شود که همراه با سینه زنی و نوحه خوانی است و عزاداران بر سفره اطعام حسینی پذیرایی می شوند.

شبیه خوانی یا شبیه گردانی نیز از جمله مراسم خاص ماه محرم است که در روستاها و شهرهای استان کرمان برگزار و از این طریق صحنه های مهم وقایع روز عاشورا توسط بازیگران اجرا می شود.

در این روز تعدادی از افراد با پوشیدن لباس های مشابه لباس های خاندان اهل بیت (ع) و سربازان لشکر یزید و نامگذاری بعضی از افراد به عنوان شمربن ذی‌الجوشن، ابن سعد، حرمله، حر بن ریاحی، علی‌اکبر(ع)، قاسم‌بن‌الحسن(ع)، ابوالفضل العباس(ع)، امام حسین (ع) و سایر کسانی که در واقعه کربلا نقش‌هایی داشته‌اند و تدارک وسایلی از قبیل خیمه،  اسب، سپاه و غیره منظره‌ای از واقعه و حوادث کربلا را مجسم می‌سازند.

شبیه گردانان با خواندن اشعار و نوحه های سوزناک و حماسی فضای حزن و انده را در میان جمعیت حاکم می کنند و در انتها با آتش زدن خیمه حرم و اسارت خاندان امام حسین(ع) و پخش غذای نذری به پایان می رسد.

آیین جوش زنی 

آیین سنتی جوش زنی یکی از آیین های عزاداری امام حسین (ع) محسوب می‌شود که نشات گرفته از قرنها ارادت مردم به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) است و قدمت طولانی دارد که در برخی نقاط استان کرمان برگزار می شود.

جوش‌زنی همان غم و غصه و جوش و شور عزای امام حسین(ع) است که این سبک را به نام جوش‌زنی معروف کرده و عزاداری آن با شیوه و فن خاصی توسط دلسوزان به اهل بیت (ع) اجرا می‌شود.

قبل از آغاز مراسم جوش زنی چاوش‌خوانی و پامنبری توسط مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) اجرا می‌شود که جزو مجموعه جوش‌زنی به حساب می‌آید و فضا را برای انجام این آیین کهن فراهم می‌آورد.

برای جوش‌زنی عده ای از عزاداران دایره وار دور هم حلقه می‌زنند، سران و بزرگترها اول صف قرار می گیرند و بقیه افراد در صف‌های بعدی و هر کدام به کمر خود شال می‌بندند و نفر عقب دستش به شال نفر جلوی و چسبیده به همدیگر حرکت می‌کنند و شروع این مراسم در اولین حلقه و با تکرار نوای "حسین ، حسین توسط چند نفر آغاز و کم کم به حلقه اضافه می شوند.

 سینه زنان یک دستشان روی سینه و همزمان پای خود را روی زمین می‌کوبند و دست‌شان را روی سینه می‌زنند و همزمان اذکار و نوحه‌هایی با سبک حماسی خاصی با هم می‌خوانند یا یک نفر خوانده مابقی تکرار می‌کنند.

در سال ۸۰ آیین جوش زنی شمال استان کرمان ثبت ملی شده بود و در سال ۹۴ آیین جوش زنی در روستای هرمزآباد هم به این سند ملی الحاق شد.

علم گردانی

در مراسم علم گردانی که در برخی شهرستان های استان کرمان اجرا می شود، روحانیان محلی علم هایی را که از چوب و پارچه ساخته شده است را به در خانه های مردم می برند و نذورات مردم را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع می کنند.

این آیین در گذشته با هیجان بیشتری برگزار می شد اما امروز در برخی شهرستان ها از جمله سیرجان، رفسنجان، کرمان، زرند و غیره برگزار می شود.

علم گردانی در روز هفتم محرم انجام می شود و حرکت دسته های عزاداری از این روز اوج می گیرد.

آیین سنگ زنی ماه محرم در کوهبنان

یکی از آیین‌های عزاداری در استان کرمان که پیشینه قدیمی دارد، سنت سنگ زنی روستای کهن شهرستان کوهبنان است که در همایش سراسری ثبت آیین های عاشورایی سال ۱۳۹۱ کشور، به عنوان یک مراسم آیینی عاشورایی به ثبت ملی در فهرست میراث معنوی کشور رسیده است.

این آیین سنگ زنی، حکایت سوگواری و عزاداری قوم بنی اسد است که پس از واقعه روز عاشورا وقتی به کربلا می‌رسند و با پیکرهای بی سر و پاره پاره امام حسین (ع) و یارانش مواجه می شوند، به نشانه عزاداری سنگ‌هایی را بر می دارند و به سر و صورت خود می زنند.

سنگ زنی که با نام های دیگری مانند کَرب زنی (در بعضی از نقاط گیلان و مازندران) و چَق چَقی زنی (نائین و محمدیه استان یزد) به عنوان یکی از مجموعه روش های عزاداری، به شیوه ای گفته می شود که اجرا کنندگان این مراسم در حین خواندن مرثیه در سوگ امام حسین (ع) همراه با ریتم خاص نوحه، با زدن دو تکه چوب دایره ای شکل به یکدیگر همراه با حرکت های همگون و ریتمیک به عزاداری می پردازند.

به هم زدن چوب‌ها به شیوه خاصی انجام می‌شود بویژه قدیمی‌ترها در حالتی مانند بالا و پایین پریدن، آنها را به هم می‌زنند، در حالی که یکبار دست راست را از بالا به پایین می‌آورند و دست چپ ثابت می‌ماند و دفعه بعد، عکس این حالت اتفاق می‌افتد.

این نوع عزاداری چون با نوحه سرایی سوزناک و با رسم قدیمی همراه است، مردم هم‌نوا با دسته سنگ زنی، مرثیه سرایی کرده و اشک ماتم می‌ریزند.

در برخی از شهرها و مناطق استان کرمان مانند بم در گذشته‌ای نه چندان دور مردم در عصر تاسوعا پای برهنه از امامزاده‌ای به امامزاده دیگر و از زیارتگاهی به زیارتگاه دیگر می‌رفتند و در آنجا شمع روشن می‌کردند. این عمل را به اصطلاح  چهل منبرون می‌گفتند.

یکی از دیگر آیین های دیگر ویژه ماه محرم دسته لیله عباسی مربوط به شهرستان انار است که در آن افرادی با لباس های قرمز و چماق به عنوان نمادی از لشکر یزید، در روزهای تاسوعا و عاشورا در میان عزاداران حضور دارند و به صورت نمادین مراقب اسرای کربلا هستند که نگریزند.

در مقابل آنها گروه کفنی‌ نیز در دسته های عزاداری حضور دارند که کفن می پوشند و با پای برهنه جلوی دسته ها حرکت می کنند و نمادی از حامیان حضرت ابوالفضل (ع) و امام حسین (ع) هستند.

اجرای تعزیه در کرمان با ۲۰۰ سال سابقه 

اکنون آیین تعزیه با حدود ۲۰۰ سال سابقه در تکایا، حسینیه‌ها، میادین‌، چهارراه‌ها، کاروانسراها، منازل افراد و حتی به تازگی در پارک‌ها و بوستان‌ها اجرا می‌ شود اما می توان از روستای ده زیار کرمان به عنوان قطب تعزیه این استان یاد کرد به طوری که بسیاری از اهالی این استان برای تماشای تعزیه به این روستا می روند.

علاوه بر این روستا تعزیه های اجرا شده در داوران رفسنجان، جواران و نیز رابر، بهاآباد زرند و همه ‌شهرستان‌ها به شکل سنتی وجود دارد که گاه به شکل شبیه‌خوانی است.

هر چند سینه‌زنی، زنجیرزنی و علم گردانی از دیگر سنت‌های مردم کرمان است که از گذشته تاکنون انجام می‌شود.

در آیین علم گردانی افراد معتمد محلی علم‌هایی را که از چوب و پارچه ساخته‌ شده حمل‌ و از این طریق نذورات مردم را جمع‌آوری می‌کنند.

مراسم چل منبرون

برگزاری مراسم چل منبرون که همان چهل منبران است در شب‌های تاسوعا و عاشورای حسینی یکی از مراسم و سنت‌های شاخص کرمانی‌ها در ماه محرم به شمار ‌می‌رود.

این مراسم یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین رسوم مردم کرمان است که با نجواهای سوزناک و دل‌سوز آنها در عزای امام حسین (ع) همراه است.

بر این اساس ارادتمندان به خاندان عصمت و طهارت در شام غریبان امام حسین (ع) و اهل‌بیت سالار شهیدان با در دست داشتن شمع‌ و پای برهنه به چهل مجلس عزاداری تکیه، حسینیه یا مسجد می‌روند و در هر یک از این مکان‌ها شمعی روشن می‌کنند.

طبخ و توزیع آبگوشت نذری امام حسینی

در ایام مبارک ماه محرم بویژه روز تاسوعا و عاشورا تقریباً در تمام‌ تکیه‌ها، مساجد و حسینیه‌های کرمان گوسفند ذبح می‌کنند و از آن برای پذیرایی از عزاداران حسینی آبگوشتی بی‌نظیر و خوش طعم می‌پزند.

در این آبگوشت علاوه بر گوشت، نخود و سیب‌زمینی‌ از برگه‌ زردآلو و سبزیجات معطر نیز استفاده می‌شود.

آش بلغور

از دیگر سنت‌های مردم کرمان که قدمت طولانی دارد، طبخ "عاشوری" یا "آش بلغور" است. خانواده‌هایی که یک سال از درگذشت عزیزشان نگذشته‌ باشد در دهه اول محرم بویژه تاسوعا و عاشورا این آش را پیش از طلوع آفتاب می‌پزند و بین مردم محله تقسیم می‌کنند.

بسیاری از این آیین و مراسم با کیفیت گذشته و اندکی به شکل امروزی تر در مناطق مختلف استان کرمان همچنان برگزار می شود و اهالی این دیار با برگزاری آیین های مختلف عشق و ارادت خود را به اهل بیت و معصومین (ع) نشان می دهند.