شهریار از دیدگاه کارشناسان ادبی

به گزارش روز یکشنبه ایرنا، طبق برنامه اعلام شده از سوی فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی که متولی برگزاری این رویداد فرهنگی است امسال و با توجه به تقارن این روز ملی با اربعین حسینی، ابتدا برنامه های بزرگداشتی که جنبه علمی و اجتماعی دارند برگزار می شود و بر همین اساس، برگزاری سه نشست تخصصی ادبی با حضور اساتید دانشگاهی و کارشناسان این عرصه برنامه ریزی شد.

مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی از تهیه ۷۰ برنامه برای بزرگداشت روز ملی شعر و ادب فارسی و مقام استاد شهریار خبر داد و گفت: برنامه های شایسته ای برای این روز تدارک دیده شده است و برنامه نهایی و اصلی فردا دوشنبه در تالار وحدت دانشگاه تبریز برگزار می شود اما قبل از آن، سه نشست تخصصی، گلباران مزار شهریار در مقبره الشعرا، برپایی نمایشگاه خوشنویسی از اشعار شهریار و نمایشگاه اسناد مرتبط با شهریار و همچنین انتشار کتاب ویژه این روز انجام می شود.

سیدقاسم ناظمی گفت: سال گذشته به رغم شیوع کرونا، سعی کردیم این روز را پررنگ تر و در شهرهای غیر از تبریز هم برگزار کنیم و از آثار این حرکت می توان به توجه ویژه رییس جمهور به مقبره الشعرا اشاره کرد.

وی افزود: بیشترین رویکرد ما در برگزاری این روز این است که ادبیات و شعر را که سرمایه های ملی و اجتماعی هستند در فضای عمومی و عامه مردم معرفی کنیم و در این راستا برنامه ریزی هایی انجام داده ایم.

معاون فرهنگی و رسانه‌ای مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان‌شرقی نیز در این نشست با بیان اینکه چندین مهمان خارجی برای حضور در برنامه های بزرگداشت روز ملی شعر و ادب فارسی و شهریار دعوت شده اند، گفت: این مهمان ها از کشور های افغانستان، پاکستان، بنگلادش، هند، ترکیه و جمهوری آذربایجان دعوت شده اند که در صورت برطرف شدن مشکل ایاب و ذهاب؛ در مراسم این روز حضور می یابند.

حسن گلی به برنامه گلباران مزار شعرا و استاد شهریار در مقبره الشعرا که سال گذشته مورد اقبال عمومی قرار گرفت اشاره کرد و افزود: امسال نیز این مراسم در  ۲۷ و ۲۸ شهریور ماه بین ساعات ۱۱ تا ۱۶ انجام می شود.

وی به تقارن این رویداد با اربعین حسینی نیز اشاره کرد و گفت: از این تقارن به عنوان یک فرصت برای معرفی شعرهای آیینی شهریار باید استفاده شود.

شهریار و حافظ و نظریه اضطراب تاثیر 

در نخستین روز از نشست علمی ادبی روز ملی شعر و ادب فارسی و بزرگداشت استاد سیدمحمدحسین شهریار، دکتر سعید کریمی استاد دانشگاه پیام نور سخنان خود را در قالب  "شهریار و حافظ و نظریه اضطراب تاثیر" ارائه کرد.

وی  در این نشست با اشاره به نظریه اضطراب تاثیر در باب شعر، اظهار کرد: بر اساس نظریه اضطراب تأثیر، شاعران پسامدرن در یک موقعیت ذهنی قرار دارند که احساس می‌کنند که هر آنچه که باید گفته شود گفته شده و شاعرانی قبل از آنان آنچه را که باید بگویند گفته اند؛ و سایه سنگین شاعران قبلی روی سرشان است که در نتیجه به این تصور دست پیدا می کنند که من کجای شعر هستم و قرار است چه بسرایم؟

وی افزود: در لحظه آفرینش، شاعران به شدت مضطربند و در کشاکش ستیزه جویانه و حماسی در ذهن خود بین صدای شخصی و سنت قرار می‌گیرند و باید یک کسب تکلیفی کنند و جای خودشان را تعیین کنند.

کریمی گفت: این کشاکش ذهنی و حماسی است که نتیجه اش تولید یک اثر است و خلق اثر در آن لحظه برای شاعر بسیار جانکاه و اضطراب آمیز است.  "بلوم" نظریه پردازی است که واژگان نظری خاص خود را در این خصوص ابداع کرده و یکی از این واژگان مهم "بیگاه شدگی یا دیر آمدن" است. شاعران احساس می کنند دیر رسیده اند و هر آنچه را که باید گفته شود را قبلی ها گفته اند و در نتیجه چاره‌ای نیست مگر اینکه حریف بطلبند و ستیزه جویی کنند و به مصاف با شاعران قبل از خود بروند و این امر یک تصویر دلهره آوری از خلاقیت ارائه می‌ دهد که ذهن شاعر تبدیل به میدانگاه رقابت بین خودش و شاعران قبل از خود می‌شود.

وی با اشاره به این نظریه در مورد شهریار و حافظ، افزود: شهریار از دوران طفولیت با حافظ آشنا بوده و غزلیات حافظ را حفظ بوده است و حتی در دوره جوانی تخلصش را از حافظ انتخاب می کند و مجذوب سحر کلام حافظ بوده و نزدیک ۱۰۰ غزل داشته است و چند صدبار نام حافظ در دیوان شهریار آمده است و  به طور کلی ما در ادبیات فارسی شاعری مثل شهریار سراغ نداریم که این چنین شیفته حافظ باشد.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: گاه این تقلید از حافظ به مرحله جنون رسیده است ولی شهریار توانسته استفاده های خلاقانه از حافظ کند.  شهریار، حافظ را نقطه اوج شعر فارسی تلقی می کرد و معتقد بود که بعد از حافظ غزل فارسی دچار توقف و رکوردی شده و خیلی شاعر یلی می خواهد غزل را از این رکود دربیاورد.

وی افزود: در این میان شهریار خیلی آرام و نرم، امضا و سبک شخصی خودش را حفظ کرده و می آفریند.  وی توانسته است خودش را بازیابی کند و خیلی نرم و آرام از بغل این قضیه رد می شود و بدون ستیزه جویی هایی که در نوآوران شعر معاصر در آغاز سده جدید داشتیم.  چون ذهن سنت گرای شهریار اجازه تردید و عصیان در برابر مقام حافظ و حتی دیگر شاعران را نمی دهد و با فراست و بینش ادبی که دارد از حافظ عبور کرده و با ذهن و زبان خاص خودش شعر می گوید و با خلاقیت ویژه اش به یک صدای شخصی و منحصر به فرد دست پیدا می‌کند و سبک شخصی خودش را ایجاد می‌کند.

 ارتباط استاد شهریار با واژگان و مولفه‌های دینی، ارتباطی بسیار صمیمی، قدیمی و پایدار بوده است

دکتر حسن حیدرزاده استاد دانشگاه پیام  نور نیز در یکی از نشست های تخصصی ادبی که در تالار خاقانی خانه فرهنگ  تبریز برگزار شد، با اشاره به تجلی  قرآن در اشعار استاد سیدمحمدحسین شهریار، گفت: استاد شهریار در یکی از شعرهای خود صدای اذان و بانک صبحگاهی موذن را به صدای قرآن خواندن فرشتگان تشبیه می کند و در چندین مورد دیگر از بانگ اذان با عناوینی باشکوه یاد می‌کند و در کل می توان نوستالژیک را در اشعار وی می‌توان مشاهده کرد.

وی افزود: با اندک تاملی در حیدربابا هم می‌توان دریافت که یادکرد استاد شهریار از مفاهیم دینی و قرآنی و اذان و نماز و مناجات، اولا صمیمیت استاد با مفاهیم دینی و قرآنی را می‌نمایاند و از سوی دیگر به سبقه‌ این ارتباط مربوط می‌شود.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: استاد شهریار در مصاحبه‌های خود، از انس و الفتش با قرآن یاد می‌کند و به خواندن قرآن و حافظ در دوران کودکی اشاره می کند و دیگر کتاب ها را در مقایسه با این دو کتاب سبک می‌شمارد و این قرینه ای است بر انس و الفت طولانی مدت استاد شهریار با قرآن کریم.

وی افزود: استاد شهریار در سال ۱۳۴۰ شروع به کتابت قرآن کرد و دلیل خود را  در این راستا اینگونه بیان می‌دارد که: به منظور اینکه بتوانم به طور مداوم و عمیق با مفاهیم قرآن ارتباط برقرار کنم، شروع به نوشتن قرآن به خط نسخ کردم. وی در آن مقطع زمانی تقریباً یک سوم قرآن را به صورت نسخ کتابت می کند و این اثر اکنون در موزه شهریار است.

حیدرزاده گفت: استاد شهریار چندین شعر دارد که در آنها به طور مستقیم از عظمت و معجزه بودن قرآن یاد کرده و بر لزوم درک واقعی قرآن تاکید داشته است.

وی افزود: گاهی استاد شهریار به قدری با مهارت و ظرافت و زیرکی کل آیه را در مصرع می نشاند که ما قبلا توجه نکرده بودیم که این آیه را با این وزن عروضی هم می شود خواند؛ وی حداقل در ۱۰۰ جا واژگان قرآنی را مستقیم به کار برده است. علاوه بر این چندین بار لفظ قرآن و دعوت به تدبر قرآن در اشعار استاد آمده است.

این استاد دانشگاه گفت: یکی از رموز ماندگاری و محبوبیت و اشتهار استاد شهریار همین ارتباط صمیمانه او با قرآن و مفاهیم قرآنی و البته ائمه اطهار و اهل بیت علیه السلام است.

یکی از وجوه شاخص استاد شهریار غزل‌سرایی این شاعر پرآوازه است

استاد دانشگاه فردوسی مشهد نیز در یکی از نشست های تخصصی ادبی سه گانه بزرگداشت روز ملی شعر و ادب فارسی و مقام شهریار به ذهنیت غنایی شهریار پرداخت و یکی از وجوه شاخص استاد شهریار را غزل‌سرایی این شاعر پرآوازه عنوان کرد.

دکتر سیدمهدی زرقانی، غزلیات استاد شهریار را در چند قسم قابل بررسی دانست و گفت: دسته اول غزلیاتی است که شامل غزل های سنتی این شاعر شهیر می‌شود و عشق و عاشق و معشوق سه کلید واژه این غزلیات است و در بعضی از این اشعار صدای حافظ و گاه شعرای سبک عراقی به گوش می‌رسد .

وی افزود: دسته دیگر از غزلیات وی، اشعاری است که  فردیت شاعر در آن به اوج می‌رسد. این غزلیات گسسته از سنت نیست اما میراث  ادبی و سنت گذشته ما را به حال می آورد و بین حال و گذشته یک سیالیتی ایجاد می‌کند.

وی تاکید کرد: این سیالیت و ایجاد تعلیق، اوج هنر استاد شهریار است که در  این قسم از اشعار وی موج می زند.

این استاد دانشگاه، تجلی عشق جمال شناسانه در اشعار استاد شهریار را از جمله ویژگی‌های بارز وی عنوان کرده و گفت: این شاعر نام‌دار ایران در شعرهای خود از عناصر طبیعت برای تنزیه شعر بهره می‌برد و عشقی مطبوع و عفیف را به تصویر می‌کشد.

آیین‌های ویژه روز ملی شعر و ادب فارسی و بزرگداشت مقام ادبی استاد سیدمحمدحسین شهریار از بیست و سوم شهریورماه جاری در تبریز و شهرستانهای استان آغاز شده و تا بیست و هشتم  همین ماه ادامه خواهد داشت.

شاعر پرآوازه خطه آذربایجان که تخلص خود را از حافظ گرفت، سید محمد حسین بهجت تبریزی نام داشت.

وی در ۱۱ دی ۱۲۸۵ شمسی در خانواده‌ای اهل ادب در روستای زیبای خوشکناب بستان آباد آذربایجان شرقی متولد شد.

نام پدر او حاج میرآقا خشکنابی و مادر او خانم ننه نام داشت و پدر شهریار، در تبریز وکیل و اهل ادب و مادرش خانه دار بود.

شهریار، تحصیل را در مکتب خانه زادگاهش آغاز کرد و پس از آشنایی با دیوان حافظ با شعر و ادبیات آشنا شد.

بعد از پایان تحصیلات مقدماتی در سال ۱۳۰۰ راهی تهران و مدرسه دارالفنون شد و بعد از ۳ سال برای ادامه تحصیل رشته طبابت را برگزید. 

هر چند تقدیر بر این بود که به وادی شعر و ادب وارد شود و از همین رو ۴ سال بعد ترک تحصیل کرد و کارمند اداره اسناد شد.

شهریار را شاعری مومن، حساس، فروتن و درویش مسلک معرفی کرده اند که دستی در شعر، موسیقی و خوشنویسی نیز داشته و به چهار زبان ترکی، فارسی، عربی و فرانسوی مسلط بوده است.

دوران جوانی اش با مبارزات مشروطه خواهان همزمان بود و در ۲۵ سالگی اولین دفترش با مقدمه ملک الشعرای بهار منتشر شد و بعدها مهم‌ترین منظومه او به نام " حیدربابایه سلام " در دنیای ادبیات غوغایی به پا کرد.

این شاعر پر آوازه مشرق زمین تسلط خاصی به شناخت آیین‌ها و آداب و رسوم و البته اعتقادات اجتماعی دارد و از همین روست که بعد مردمی و متعهد بودن او در اشعارش هویداست.

شهریار شیرین سخن در ۲۷ شهریور ماه ۱۳۶۷ پس از مدتی تحمل بیماری ریوی در سن ۸۲ سالگی به علت ایست قلبی دیده از دنیا فروبست و در مقبره الشعرای تبریز به خاک سپرده شد.

بیست و هفتم شهریور ماه، سالروز درگذشت شهریار، شاعر ایرانی، با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ملی شعر و ادب پارسی، نامیده شده است.