به گزارش ایرنا،این روستای زیبا و با قدمت چون میان دو قلعه تاریخی واقع است، گذشتگان نام قدیمی اش را "دِوُن" می گفتند که بعدها و البته تا به امروز نیز به داویجان شهرت یافته است؛ اما هر آنچه از تاریخ دیروز و امروز این روستا شنیده ایم ، پیوند خوردگی اش با هنر و صنایع دستی و به ویژه هنر مرواربافی است.
هنر مُرواربافی پر رونق و گره خورده با اقتصاد مردم
هنر مُرواربافی اگر چه اوج و فرودی همانند بسیاری از پیشه ها توام با برخی دگرگونی های تاریخی و گذر روزگار ان داشته اما هرگز از رونق نیفتاده و همچنان استادان و هنرورزانی در جای جای ملایر و البته از محل رویش این هنر یعنی روستای داویجان، با شوق و ذوقی وصف ناپذیر و با رویکردی خلاقانه و ظرافتمندانه مشغولند.
این پیشه کهن آنچنان با فرهنگ و آیین و گذشته و زندگی کنونی مردمان این دیار خو گرفته که در کوچه و پس‌کوچه‌هایش و از دیوار و ایوان هر خانه ای کاکُل‌های تَرکه‌ای روییده است.
صدای خِش‌خِش ترکه‌ها(مُروار) هر روز از دل روستا گوش را نوازش می کند و شکوه خلاقانه و هنروزانه هر مرد و زن داویجانی سالیان متمادی است که شهرتی هم پای تاریخ ایران یافته است.
برای پی بردن به پیدایش و فرایند تولید و ساخت این هنر خلاقانه و آوازه دیروز و امروزش کافی است که سری به کارگاه های مرواربافی در روستای داویجان که شمارشان از ۱۲۰ مورد هم گذشته بزنیم، آنجا بهتر و زیباتر می توان به اطلاعات وسیعتر از این هنر و نقش آفرینی هنرورزان و استادان این پیشه کهن به عنوان بخشی از میراث فرهنگی و گران بهای سرزمینی مان، پی بُرد.
مروارربافی در حقیقت دستاورد و پرورده دستان خلاق مردمانی از سده های گذشته تا به امروز است که در این برهه زمانی و در این شرایط سخت، همچنان نقش آفرین و پیوند خورده با اقتصاد و معیشت مردان و زنان ملایری شده است.
دستان هنرمندان و خلاقانه مردان و زنان روستای داویجان ، معجزه خلق می کند، معجزه‌ای از جنس هنر، چوب، ترکه و قدری خلاقیت که عیار کارشان را آنچنان رشد داده که نه در تار و پود شهر، بلکه در رگ و خون ایران سرافراز ریشه دوانیده و با ضرب‌آهنگی بلند بر جان و دل هنردوستانش نشسته است.
مُرواربافی با قدمتی هم پای کشت انگور در ملایر
اولین بار نیست که از شکوه و جلال هنر مُرواربافی شهرستان ملایر می‌نویسم، بارها هم‌نشین زنان و دختران شهرم، پیرمردان و جوانانی که نان‌آور خانه هستند، در کُنج کارگاه‌های خشتی و گِلی شده‌ام، اما هیچگاه این هنر برایم تکراری و خسته‌کننده نبود، لحظاتی ناب که به واسطه هنر دست‌شان از این دنیا و هر آنچه در آن است، رها می‌شوی.
آنگونه که پیشنیان و گذشتگان نقل می کنند ،هنر مُرواربافی سال‌هاست در ورای خلاقیت هنرمندان ملایر جلوه‌گری می‌کند، قدمتی صدها ساله و به نوعی همزمان با کشت انگور در این کهن دیار دارد.
صادرات مُروار و شهرت جهانی اش
مُروار یا همان اسم اصیل و محلی آن «ترکه» بیشتر در روستای داویجان، جوراب و روستاهای همجوار و دیگر نقاط روستایی در حرم‌آباد، می‌آباد یا رضوان کده و توچغاز با بیش از ۲۰۰ هکتار کشت می‌شود و حدود ۷۰ درصد نیاز کشور را تامین می‌کند و حدود ۳۰ درصد از تولیدات این شهرستان به خارج از کشور صادر می‌شود، این هنر امروز در بسیاری از روستاهای ملایر با محوریت روستای داویجان و جوراب و با شکوه و پر رونق تعمیم یافته است.
با اشتیاق تمام یک روز کاری از کار رسانه ایم را برای گپ و گفتی دوستانه با هنرمندان چیره‌دست مُرواربافی شهرم اختصاص دادم، از میراث فرهنگی، فنی و حرفه‌ای گرفته تا کارآفرین برتر سبدبافی و استادکاران این هنر و حتی کشاورز نمونه در روستای داویجان، همه مشتاقانه خواسته‌ام را اجابت کردند و من هم بی‌صبرانه مسیر چند ده کیلومتری را تا مرکز اصلی سبدبافی طی کردم.
به مرکز سبدبافی که رسیدم، نگهبان مرکز جوش تخصصی وابسته به سازمان فنی و حرفه‌ای ملایر با خوشرویی تمام به استقبالم آمد و گفت لحظه‌ای منتظر باشم تا رئیس مرکز فنی و حرفه‌ای شهرستان ملایر نیز به جمع ما ملحق شود، این استقبال و همراهی رئیس مرکز فنی و حرفه‌ای ملایر را به فال نیک گرفتم و خرسند شدم از اینکه مجموعه شهرستان تا چه اندازه برای رشد و بالندگی این هنر و معرفی هر چه بیشتر آن تلاش می‌کنند.
هنر مُروار از زبان مُرواربافان و کارآفرینان
هنر مُرواربافی سال‌هاست در ورای خلاقیت هنرمندان ملایر جلوه‌گری می‌کند، قدمتی صدها ساله و به نوعی همزمان با کشت انگور که سالانه قادر به تولید بیش از هفت میلیون قطعه است و بیش از ۲ هزار نفر در این هنرصنعت فعالیت دارند و سال گذشته در چنین روزی در سومین ماه فصل پاییز هزار رنگ به جمع روستاهای ملی صنایع دستی کشور پیوست و به زودی جشن یکسالگی خود را هم برپا می‌کند.
به محض ورود «داود مجیدی» کارآفرین برتر کشوری و احیاکننده این هنرصنعت که هرگز خستگی در چهره وی دیده نمی‌شود، مثل همیشه پرانرژی به استقبال‌مان آمد و پس از چند دقیقه‌ای خُش و بِش و تاکید رئیس فنی و حرفه‌ای ملایر در همراهی این مجموعه برای تکمیل گزارشم، با مجیدی در تمامی فرآیندها و مراحل تولید این هنر همراه شدیم و او نیز با سعه صدر بدون اینکه من سوالی بپرسم، از سال‌هایی که به تنهایی آغازکننده این مسیر طلایی بوده تا امروز که آوازه‌اش به آنسوی مرزهای ایران رسیده است، سخن گفت...
حین اینکه مشغول گرفتن فیلم از روند تولید مُرواربافی بودم، از سرکِش کردن ترکه‌ها، زدن شاخ و برگ‌های اضافی، پخت مُروارها، پوست‌گیری و در نهایت بافت مُروارها در ابعاد و طرح‌های مختلف، رنگ‌آمیزی و بسته‌بندی؛ صحبت‌های مجیدی تهیه این گزارش را برایم شیرین‌تر کرد، گفتنی‌هایی که از دل برمی‌آمد و بیانگر سال‌ها زحمت شبانه‌روزی‌اش بود که مُرواربافی را همانند فرزندی پرورش داده بود تا با گذشت بیش از یک دهه امروز جوانی بالغ و صاحب‌نام شده است.
مجیدی که به تنهایی از سال ۱۳۸۷ حرفه سبدبافی را از یک اتاقک کوچک در روستای جوراب شروع کرده، امروز به مرحله‌ای از رشد و پیشرفت رسیده که ۱۰۰ نفر نیروی کار مستقیم دارد، ۸۰ نفر آنها بانوان و ۲۰ نفر مردان هستند و بسیار خرسند است که بازار کاری پایدار و پویا برای بانوان این شهرستان ایجاد کرده است.
او که سال ۱۳۹۶ در این هنرصنعت عنوان کارآفرین برتر کشوری را کسب کرده است، از اینکه بازار تولید و فروش و مواد اولیه این هنرصنعت فراهم است و دغدغه‌ای در این زمینه ندارد، از جوانان جویای کار که دنبال شغل دائم با درآمد خوب هستند، دعوت کرد به این حرفه روی آورند، حرفه‌ای که حاشیه سود خوب دارد.
مجیدی البته دوره‌های آموزشی رایگان یک‌ماهه برای علاقه‌مندان این هنر با حضور مربیان در شهر و روستا برپا کرده و هر کسی بخواهد در این حرفه وارد و شروع به کار کند، مواداولیه در اختیار آنها قرار می‌دهد و جالب‌تر اینکه تمامی محصولات تولیدی را نیز خریداری و مشکلی برای بازار فروش آنها ندارد.
بیش از ۵۰ نوع محصول مُرواربافی تاکنون در شهرستان ملایر تولید شده که تمامی این محصولات ایده و خلاقیت مجیدی بوده و همچنان در تلاش برای تولید محصولات جدید با تنوع جدید و به روز است.
وی در تکمیل این موضوع به تلفیق مُروار با پارچه، مفتول و آهن، چوب و به‌تازگی مُروار با چرم به عنوان چهار نوآوری مهم در این هنرصنعت اشاره کرد و گفت: این تلفیق برای نخستین بار در کشور انجام شده و به زودی از تولیدات مُروار با صنعت چرم که مختص استان همدان است، رونمایی خواهد شد.
ایجاد شهرک تخصصی مُرواربافی؛ چشم‌انداز ملایر در صنایع دستی
اینکه هیچ‌یک از کارگاه‌های مُرواربافی در این شهرستان در دوران شیوع ویروس کرونا حتی برای یک‌روز تعطیل نشده و به دلیل تنوع، کیفیت و کاربرد این هنر، تقاضای بازار بیشتر از میزان تولید است، خبری خوشحال کننده بود که به گفته مجیدی ۲ تا پنج هزار نفر از جوانان جویای کار در این منطقه می‌توانند وارد این حرفه شوند و هیچ ابایی از این کار نداشته باشند.
کارآفرین برتر کشوری اما پایش را فراتر گذاشته و فکری فراتر از داخل کشور دارد و به صادرات جهانی می‌اندیشد، در عین حال که محصولاتش به مرحله صادرات رسیده و صادرات را از سال ۱۳۹۲ به کشور آذربایجان، از سال ۱۳۹۴ به کشور ترکیه و از سال ۱۳۹۵ به کشور عراق آغاز کرده و توسعه صادرات به کشورهای اروپایی را در سر می‌پروراند، گامی بلند که موجب توقف صادرات این محصول از کشور چین شد.
مجیدی بار دیگر از عشق و علاقه جوانان مشغول به کار در هنر مُروابافی، برپایی نمایشگاه‌های متعدد، زنده بودن این هنر و تنوع بالای محصولات سخن گفت، از تولید سبد میوه، سبد پیک‌نیک با دسته‌های متحرک برای نخستین بار در کشور و همچنین تولید صفر تا صد جهیزیه عروس و اتاق کودک و رایزنی با دیجی‌کالا، تا هر روز بتواند دامنه فروش محصولات تولیدی را در سطح کشور و فراتر از مرزها گسترش دهد.
یکی از آرزوها و اهداف بلند مجیدی ایجاد شهرکی تخصصی مختص صنعت مُرواربافی است تا بتواند بستری را برای تمامی کسانی‌که دنبال شغل هستند، مهیا کند، شهرکی که تمامی فرآیندهای این هنرصنعت را پشتیبانی کند.
او می‌گوید: ۲۴ ساعت شبانه‌روز وقت برایش کم است و امیدوار است با توسعه این صنعت، بتواند به تنوع بالای هزار نوع محصول برسد، صنعتی که جا برای تولید و اشتغال آن بسیار فراوان است.
ایجاد شهرک تخصصی صنعت مُرواربافی؛ چشم‌انداز روشن فعالان این صنعت است تا بتوانند بستری را برای تمامی کسانی‌که دنبال شغل هستند، مهیا کنند، شهرکی که تمامی فرآیندهای این هنرصنعت را پشتیبانی کند.
مجیدی افتخار می‌کند که از هنر سبدبافی ماشین مدل بالا و خانه خریده است، سفرهای خارجی رفته است و همه را لطف و عنایت خداوند می‌داند و باز هم خرسند است که زمینه اشتغال را برای زندانیان فراهم کرده و برای بانوانی که امروز از درآمد مُرواربافی، برای همسران بیکار خود ماشین خریده‌اند و بانویی که برای سه فرزند دختر خود جهیزیه تهیه کرده و آنها را به خانه بخت فرستاده است.
به گفته وی بانوانی که در منزل به این حرفه مشغولند، برای هر سبد ۱۲ هزار تومان دستمزد می‌گیرند که حداقل با درست کردن ۱۰ سبد در روز، می‌توانند روزی ۱۲۰ هزار تومان و ماهیانه سه میلیون تومان درآمد داشته باشند، در حالی‌که این دستمزد در کارگاه‌ها می‌تواند بیشتر باشد و در ماه حداقل به ۶ میلیون تومان درآمد برسد.
مجیدی که در حال حاضر بزرگترین تولید کننده مُرواربافی از نظر تنوع، کیفیت و نیرو در استان همدان است، در صدد برندسازی محصولات تولیدی خود است و تهیه کاتالوگی از ۵۰ نوع محصول تولیدی خود را در دستور کار قرار داده تا به زودی در تیراژی بالا به بازار ارائه کند.
کارآفرین برتر کشوری ملی شدن هنرصنعت مُرواربافی را برای توسعه و پیشرفت هرچه بیشتر این صنعت موثر دانست و آن را به دعوت شدن در یک تیم بزرگتر تشبیه کرد که باید هر روز بازی قشنگ‌تر و زیبایی را از خود به نمایش بگذاری و بتوانی این عنوان ملی و بزرگ شدنت را به خوبی حفظ کنی.
مجیدی ورود سرمایه‌گذاران و قطع شدن دست واسطه را از مزیت‌های ملی شدن این هنر دانست و ادامه داد: از سال ۱۳۹۲ تاکنون حداقل ۲۰ شاخه از کارگاه‌های من مستقل شدند و خودشان کارگاه زدند و تمام سعی من بر این بود تا همچون معلمی دانش و داشته‌های خودم را در این صنعت به علاقه‌مندان ارائه دهم و نامی ماندگار در این هنر از خود بر جای بگذارم.
وی جهانی شدن این هنرصنعت را که حالا به رشد و پویایی رسیده، در گرو سازماندهی و تشکیل یک تشکّل و صنف دانست تا حداقل کشاورزان تولیدکننده مُروار و مواداولیه بتوانند با خیال آسوده به تولید بپردازند و قیمت‌گذاری تولیدات به درستی صورت گیرد.
مجیدی البته در کنار تمام این افتخارات از کپی‌برداری و تقلب همکارانش در این هنرصنعت گلایه‌مند است و معتقد است: هر کسی باید طرحی نو و فکری نو در تولیدات مُرواربافی داشته باشد و روستای ملی داویجان برای حفظ این برند، باید این هنر را در جای‌جای روستا پیاده کند و بافت روستا، مُروار شود، در حالی‌که دچار فقر رقابتی است.
در توضیح این هنرصنعت باید گفت که مُروار به معنی سرخ‌بید و نوعی از هفده شکل بید در جهان است و در اصل به ترکه‌هایی گفته می‌شود که پس از طی فرآیند پخت در پاتیل‌های مخصوص و گرفتن زوائد اضافی، به سه یا چهار قسمت تقسیم و لایه رویی آن جدا و برای بافتن آماده می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر در گفت و گویی اختصاصی، به سابقه تولید این هنر اشاره کرد و مُرواربافی را یکی از رشته‌های صنایع‌دستی این شهرستان ملایر دانست که سابقه تولید و کشت آن به صدها سال قبل و به نوعی به زمان کشت انگور در ملایر برمی‌گردد و کاربری مهمی در حوزه کشاورزی و لوازم خانگی دارد و از آن برای کارهای دامداری، ابزار کشاورزی، ظروف خانگی و نگهداری محصولات باغی استفاده می‌شود.
"ابراهیم جلیلی" حجم تولیدات این هنرصنعت را سالانه حدود هفت میلیون قطعه عنوان کرد و افزود: بخش عمده‌ای از این تولیدات حاصل تلاش هنرمندان روستای داویجان است و تنوع و تعدد تولیدات مُروار انواع سبد، ظروف با کاربرد بسته‌بندی سوغات، محصولات خوراکی و حتی مبلمان بافته شده از مُروار است که ارزش افزوده بالایی دارد.
به گفته وی هنر مُرواربافی به دلیل قابلیت‌های متعدد همچون مواداولیه ارزان، در دسترس بودن نیروی متخصص، پیشکسوت و جوان، پیشینه طولانی، بازار فروش مناسب و ارزش افزوده بالا، پس از هنرصنعت مبلمان منبت، بیشترین اشتغال را در حوزه صنایع دستی به خود اختصاص داده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر: صنعتگران فعال در این رشته حدود ۲ هزار نفر هستند که از این تعداد ۶۰۰ نفر در روستای داویجان در این هنرصنعت فعالند و ۱۸ کارگاه بزرگ و ۱۲۰ کارگاه کوچک در این حوزه فعالیت دارند و مابقی به صورت مشاغل خانگی مشغول بافت مُروار هستند.
جلیلی گفت: با حمایت مسئولان به ویژه اداره کلی میراث فرهنگی استان همدان، فرمانداری ملایر و نمایندگان مجلس، یکم آذر سال گذشته روستای داویجان عنوان روستای ملی مُرواربافی را از شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی وزارت میراث فرهنگی کسب کرد.
وی صنعتگران فعال در این رشته را حدود ۲ هزار نفر عنوان و بیان کرد: از این تعداد ۶۰۰ نفر در روستای داویجان در این هنرصنعت فعالند و ۱۸ کارگاه بزرگ و ۱۲۰ کارگاه کوچک در این حوزه فعالیت دارند و مابقی به صورت مشاغل خانگی مشغول بافت مُروار هستند.
گفتنی است رشته مُرواربافی علاوه بر ثبت ملی، ۲۲ اسفند سال ۱۳۹۴ به عنوان میراث ناملموس در وزارت میراث فرهنگی ثبت شد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر همچنین آموزش و یادگیری ساده، کشت و تولید بهترین نوع مواداولیه در ملایر، عدم وابستگی به مواداولیه، بازار فروش خوب و تنوع تولیدات را از جمله مزایای این هنر عنوان کرد که از افراد چهار و پنج ساله تا پیرمرد ۸۰ ساله در این رشته فعالیت می‌کنند و این هنر با زندگی مردم ملایر عجین شده است.
جلیلی گفت: مُرواربافی علاوه بر داخل کشور، بازار صادراتی خوبی دارد و در حال حاضر تولیدات این صنعت به کشورهای آذربایجان، گرجستان، ترکیه، کشورهای حاشیه خلیج فارس، عراق و ارمنستان صادر می‌شود.
تکمیل زنجیره‌های تولید، ارتقای کیفیت محصولات، کاهش هزینه‌های تولید، حمایت از صنعتگران صنایع دستی، پرداخت تسهیلات ارزان قیمت و سرمایه در گردش، افزایش تعداد بیمه‌شدگان، کارآفرینی و ایجاد اشتغال، افزایش رقابت‌پذیری در فروش و صادرات، راه‌اندازی کارگاه‌های تولیدی، ایجاد نمایشگاه‌های متعدد و معرفی هرچه بیشتر این هنر از جمله برنامه‌های هدفمند برای ثبت جهانی این هنرصنعت بود که جلیلی به آنها اشاره کرد.
وی در عین حال بیمه فعالان هنر مُرواربافی و کمبود نیروی کار متبحّر را از جمله مشکلات این هنرصنعت عنوان کرد و یادآور شد: در حال حاضر نیز ستاد ارتقای شاخص‌های مُرواربافی و کمیته‌های مرتبط در فرمانداری ویژه ملایر تشکیل شده تا همچون هنرصنعت مبلمان منبت، این هنر نیز به ثبت جهانی برسد.
سخن در مدح هنرصنعت مُرواربافی و البته تلاش برای ثبت جهانی آن بسیار است، از قرار گرفتن این هنر در ریل توسعه و رساندن شهرستان ملایر به سومین عنوان جهانی، همه خبرهای خوب و امیدوارکننده‌ای است که فرماندار ویژه ملایر، نمایندگان مردم ملایر در مجلس، مجموعه میراث فرهنگی، پیشگامان و فعالان این هنرصنعت همه دست در دست یکدیگر به صف شده‌اند تا این عنوان جهانی را از آنِ خود کنند.
تلفیق مُرواربافی با صنعت چرم؛ برای نخستین بار در کشور
حرف‌ها و سخن‌های فعالان و استادکاران این رشته به ویژه بانوان بسیار بود از رضایت‌مندی آنان تا قدری گلایه‌شان از دستمزد پایین، بیمه و تسهیلات ارزان قیمت، که البته طبق وعده‌های مسئولان امر این مشکلات در حال پیگیری و قابل حل است.
رئیس مرکز فنی و حرفه‌ای ملایر نیز که تمامی ظرفیت‌ها و امکانات این سازمان را برای توسعه هرچه بیشتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و یادگیری هنرمندان به کار بسته، از آمادگی کامل فنی و حرفه‌ای برای آموزش و ارائه گواهینامه به علاقه‌مندان این هنر خبر داد و افزود: کل آموزش مُرواربافی را به "داود مجیدی" کارآفرین برتر کشوری و بخش خصوصی محول کرده‌ایم که طبق استانداردهای سازمان آموزش‌های لازم را در بخش خواهران و برادران ارائه می‌دهد.
"رسول شاهسوندی" استاندارد کارگاه‌های مُرواربافی را ۱۲ تا ۱۵ نفر برای آموزش عنوان کرد که پس از طی مراحل تئوری و عملی به کارآموزان گواهینامه بین‌المللی به آنها اعطا می‌شود.
وی با بیان اینکه آموزش حدود ۲۰ رشته صنایع دستی از جمله مُرواربافی در مرکز آموزش خواهران انجام می‌شود، ادامه داد: مُروار نیاز بومی این منطقه است که مشکل تامین مواد اولیه و بازار فروش ندارند و به‌تازگی تولیدات جدید تلفیق این هنر با چرم نیز وارد بازار خواهد شد که قابلیت صادرات دارد.
این گوشه‌ای از پازل تکمیل شده هنرصنعت مُرواربافی ملایر در کنار دیگر توانمندی‌های مردمان این دیار است، دیار ملایر شهری با بیش از ۳۰۰ هزار نفر در جنوبی‌ترین نقطه استان همدان؛ شهر جهانی انگور، شهر جهانی مبلمان منبت، شهر ملی مُرواربافی و شهر افتخارهای بی‌شمار که هنرمندانش بی‌ادعا برای جلا بخشیدن به هنر این شهر، از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کنند و اجازه ندادند حتی لحظه‌ای هنر دیار و سرزمین‌شان از عیار بیفتد.
گزارش از معصومه موسوی
نظر شما