نگاهی به ۲دهه خورشیدگرفتگی‌ در ایران؛ فقط ۱۲ بار چهره گرفته خورشید را دیدیم

اولین خورشیدگرفتگی قرن پانزدهم خورشیدی، نگاه بسیاری را در سومین روز آبان ماه به خود دوخت و بهانه‌ای شد برای اظهارنظرهای متفاوت و بعضا عجیب و غریب درباره این رخداد نجومی.

یکی در توئیتر از احتمال وقوع حوادث دلخراش بعد از خورشیدگرفتگی اخیر گفته و کوشیده آن را بدیُمن جلوه دهد و دیگری از کانال شخصی خود توصیه‌های پزشکی انتشار داده از جمله مضرات غذا خوردن در زمان خورشیدگرفتگی.

این واقعه همچنین می‌تواند بهانه‌ای باشد یادآوری همه خورشیدگرفتگی‌هایی که طی نزدیک به ۲۰ سال گذشته اتفاق افتاده است.

خورشیدگرفتگی سال ۱۳۸۲

خورشیدگرفتگی ۱۰ خرداد ۱۳۸۲  از نوع خورشیدگرفتگی حلقه‌ای محسوب می‌شد. این خورشیدگرفتگی ساعت ۴:۰۹:۲۲ به‌ وقت ساعت هماهنگ جهانی بوده‌است. مدت زمان و طول این خورشیدگرفتگی ۳ دقیقه و ۳۷ ثانیه بود. بهترین مکان مشاهده این خورشیدگرفتگی در ساحل شرقی ایسلند بود که رو به اقیانوس است. همچنین در تهران در مناطقی که افق شرقی باز بود، این کسوف دیده می‌شد.

۱۳۸۳

در این سال ۲ خورشیدگرفتگی در تاریخ‌های ۳۱فروردین و ۲۳ مهر روی داد که هر دو به صورت جزئی بود و در ایران دیده نمی‌شد. منطقه گرفتگی ۳۱ فروردین در قطب جنوب و جنوب آفریقا و منطقه گرفتگی ۲۳ مهر، شمال شرقی آسیا، هاوایی و آلاسکا بود.

۱۳۸۴

در این سال ۲ خورشیدگرفتگی اتفاق افتاد. یکی خورشیدگرفتگی حلقوی-کلی که در ۱۹ فروردین ۱۳۸۴ روی داد و در ایران غیرقابل رویت بود. این گرفتگی در بخش‌هایی از مسیر سایه به صورت حلقوی و در بخش‌های دیگر به صورت کلی مشاهده شد. این مسیر از اقیانوس آرام و مناطقی از کشورهای کاستاریکا، پاناما، کلمبیا و ونزوئلا گذشت. همچنین در زلاندنو، بخش وسیعی از اقیانوس آرام، بخش‌های میانی و جنوبی آمریکای شمالی، تمام آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی (غیر از مناطق جنوبی و بخشهای شرقی برزیل) به صورت جزئی رویت شد.

خورشیدگرفتگی دیگر از نوع حلقوی و در روز دوشنبه ۱۱ مهر ۱۳۸۴، در ایران به صورت جزئی قابل رویت بود. این گرفتگی در بخشی از کشورهای پرتغال، اسپانیا، الجزایر، سودان و کنیا و مناطقی در اقیانوس های اطلس و هند به صورت حلقوی دیده شد. در بخش‌های میانی و غرب آسیا، تمام اروپا و آفریقا (به جز بخش کوچکی از جنوب) به صورت جزئی مشاهده شد.

از میان خورشیدگرفتگی‌هایی که از سال ۱۳۸۲ تاکنون اتفاق افتاده، ۱۲ مورد در ایران قابل دیدن بوده که از ۱۲ مورد، پنج کسوف حلقه‌ای، ۳ مورد کلی، ۳ مورد جزئی و یک مورد مرکب (ترکیب کلی و حلقوی) بوده است.

۱۳۸۵

در این سال ۲ خورشیدگرفتگی روی داد. یکی در تاریخ ۹ فروردین بود که زمان اوج آن، ساعت ۱۰:۱۲:۲۳ به‌وقت ساعت هماهنگ جهانی بوده‌است. مدت زمان و طول این خورشیدگرفتگی ۴ دقیقه و ۷ ثانیه بود.گرفت کلی خورشید در نوار باریکی که نیمی از کره زمین را احاطه می‌کرد، قابل رؤیت بود. سایه کامل ماه سفر خود را از برزیل آغاز کرد و پس از عبور از اقیانوس اطلس، پا به قاره آفریقا گذاشته و سپس خود را به دریای مدیترانه زد و با عبور از سراسر کشور ترکیه و قسمتی از روسیه، سرانجام گرفت و در نهایت در مغولستان به هنگام پایان روز، پایان یافت.بهترین مکان برای دیدن این خورشید گرفتگی در ایران آذربایجان غربی از جمله شهرهای ارومیه، خوی، ماکو و قره ضیاالدین بود چون بیشترین درصد گرفتگی در ایران در این مناطق بود.

خورشیدگرفتگی دیگر در ۲۸ اسفند روی داد که در بیشتر مناطق آسیا قابل رویت بود، اما در ایران تنها در بخش‌های شرقی کشور رصد شد. این خورشیدگرفتگی در استان‌های سمنان، کرمان، خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، سیستان و بلوچستان، یزد، گلستان و بخش‌هایی از استان مازندران در لحظه طلوع خورشید قابل رصد بود. بیشترین درصد گرفتگی و طولانی‌ترین زمان مشاهده آن در استان خراسان رضوی و در شهر مشهد با ۳۶ درصد و نزدیک به ۴۴ دقیقه ‪و کمترین مقدار در استان هرمزگان با یک درصد پوشیدگی بود

۱۳۸۶

۲ خورشیدگرفتگی در این سال اتفاق افتاد؛ یک خورشیدگرفتگی در ۲۰بهمن ۱۳۹۶ که جزئی و در ایران هم غیرقابل رویت بود. این گرفتگی در بخشی از آمریکای جنوبی (شامل کشورهای آرژانتین، پاراگوئه، بولیوی، اوروگوئه و شیلی) و بخشی از جنوبگان قابل دیدن بود. خورشیدگرفتگی دیگر در تاریخ ۱۸ بهمن رخ داد. آن هم در ایران غیرقابل رویت بود.

 ۱۳۸۷

خورشیدگرفتگی ۱۱ مرداد ۱۳۸۷ در بخش کوچکی از شمال کانادا و جزایر شمالی آن، شمال گرینلند، شمال و نواحی مرکزی روسیه، غرب مغولستان، نواحی مرکزی چین به صورت کلی و در شمال کانادا، اروپا جز بخشی از جنوب آن و آسیا جز بخش کوچکی از جنوب غرب و شرق آن به صورت جزیی دیده شد. این خورشیدگرفتگی آخرین خورشیدگرفتگی سال ۲۰۰۸ و در مناطق شرق و شمال‌شرقی ایران طولانی‌تر از دیگر مناطق ایران بود و بخش وسیع‌تری از قرص خورشید پوشیده شد. ۲۰ تا ۵۵ درصد این گرفتگی به صورت جزئی قابل دیدار بود.

شهر سرخس در مرز ایران و ترکمنستان شاهد گرفتگی با ۵۳.۴ درصد بود. خورشیدگرفتگی جزئی ساعت ۱۴ و ۳۵ دقیقه و ۵۵ ثانیه در شهر سرخس آغاز شد و در این زمان خورشید در ارتفاع ۵۶۷ درجه ای از افق قرار داشت. بهترین زمان برای رصدِ بیشترین درصد گرفت ساعت ۱۵ و ۴۹ دقیقه و ۳۱ ثانیه بود. در این زمان ۵۳.۴ درصد خورشید در پشت ماه پنهان شده و خورشید در ارتفاع ۴۴ درجه ای از افق جنوب غربی قرار داشت. خورشیدگرفتگی جزئی در ساعت ۱۶ و ۳۸ دقیقه و ۱۰ ثانیه در سرخس به پایان رسید.

شهرهای مشهد و چناران، قوچان، بجنورد و اسفراین در مسیرگرفت ۵۰ درصد الی ۵۳ درصد قرار داشتند. دیگر مناطق ایران نیز از گرفت جزئی بهره مند بودند. همچنین در ۷ بهمن ۱۳۸۷ نیز یک خورشیدگرفتگی حلقوی روی داد که در ایران غیرقابل رویت نبود. این گرفتگی در بخشی از اقیانوس اطلس جنوبی، اقیانوس هند، جنوب جزیرة سوماترا و بروتئی به صورت حلقوی و در جنوب آفریقا، نیمی از جنوبگان، جنوب شرق آسیا و بخشی از استرالیا به صورت جزئی بود.

 ۱۳۸۸

طولانی ترین خورشیدگرفتگی سال جهانی نجوم و قرن بیست و یکم که چهارشنبه ۳۱ تیرماه به مدت ۶ دقیقه و ۳۹ ثانیه از کشور هند آغاز شد، در مناطق شرقی کشور ما به صورت جزئی هنگام طلوع خورشید ساعت ۵:۲۷ قابل مشاهده بود. این خورشیدگرفتگی طولانی ترین کسوف سال جهانی نجوم بود که از هند آغاز شد و پس از عبور از کشورهایی چون نپال، بوتان، بنگلادش و چین در جزایر جنوبی ژاپن در اقیانوس آرام به پایان رسید. این پدیده در ایران در بخش های شرقی کشور به صورت گرفت جزئی قابل رویت بود و بیشترین زمان گرفت در ایران در منطقه «کوهک» در مرز ایران و پاکستان اعلام شده بود.

۱۳۸۹

این خورشید گرفتگی در روز چهاردهم دی ماه ۱۳۸۹ برابر با ۴ ژانویه ۲۰۱۱  در رصدخانه کاشان از  ساعت ۱۱:۲۰:۳۴ آغاز شد و در ساعت ۱۲:۴۹:۳۷ به حداکثر خود رسید و در ساعت ۱۴:۱۳:۳۲ اتمام پذیرفت . این خورشید گرفتگی به صورت جزئی در تمام نقاط ایران قابل مشاهده بود. در تهران این خورشید گرفتگی از حدود ساعت ۱۱:۲۲ آغاز شد و در ساعت ۱۲:۵۱ به حداکثر خود رسید و در نهایت در ساعت ۱۴:۱۵ پایان پذیرفت.

۱۳۹۰

این خورشیدگرفتگی که از نوع جزئی بوده در ساعت ۲۱:۱۷ به وقت ساعت هماهنگ جهانی روی داده است. این کسوف در ساعت ۱۹ و ۲۵ دقیقه و ۱۷ ثانیه به وقت جهانی از شمال شهر توکیو آغاز شد و حرکت خود را به سمت شمال در قاره آمریکا ادامه داد. این گرفت شمال شرق آسیا قسمت‌هایی از چین، مغولستان و سیبری را دربرگرفت و بتدریج قسمت بزرگی از مدار قطبی شمال را پوشاند و با پوشاندن ناحیه شمالی اقیانوس اطلس و شمال و شمال شرقی کانادا در ساعت ۲۳ و ۶ دقیقه و ۵۷ ثانیه به پایان رسید که از ایران قابل رویت نبود.

۱۳۹۱

این خورشدگرفتگی که به صورت حلقوی و در نخستین روز خرداد ۱۳۹۱ روی داد، در کل پهنه ایران غیر قابل رویت بود.

سال ۸۵ را می‌توان پرکسوف‌ترین سال ۲۰ سال گذشته دانست زیرا در فروردین و اسفند آن سال هر دو در ایران قابل رویت بود

۱۳۹۲

خورشیدگرفتگی مرکب (حلقوی-کامل) در ۳ نوامبر ۲۰۱۳ برابر با ۱۲ آبان ۱۳۹۷ در قسمت‌های زیادی از جهان به وقوع پیوست. این خورشیدگرفتگی که در پاره ای مناطق به صورت حلقوی و در مناطقی به صورت کامل دیده می‌شد از جنوب قاره آمریکا ، قاره سیاه - افریقا به صورت حلقوی و کامل و بخشی از آسیا به صورت جزیی دیده می‌شد. این خورشیدگرفتگی طولانی‌ترین گرفت در ساروس بیست و سوم بود. شروع این خورشیدگرفتگی در ایران به وقت شهر زنجان در ساعت ۱۶ و ۵۰ دقیقه آغاز شد و بیشترین مقدار گرفت در ساعت ۱۷ و ۳۰ دقیقه قابل مشاهده بود.انتهای این گرفت در شهر زنجان در ساعت ۱۹ و ۸ دقیقه بود که در بخش غربی ایران به صورت جزئی قابل مشاهده بود.

۱۳۹۳

نخستین خورشیدگرفتگی سال ۱۳۹۳ حلقوی و در ۹اردیبهشت ماه روی داد. این خورشیدگرفتگی که در ایران قابل رویت نبود از سواحل جنوب آفریقا شروع شده و تا قطب جنوب و شرق استرالیا ادامه داشت.

دومین خورشیدگرفتگی نیز در حقیقت گرفت جزئی در پنج شنبه اول آبان ۹۳ بود که شمال و جنوب آمریکا امکان دیدن آن را داشتند و آخرین خورشید گرفتگی کامل سال ۱۳۹۳ در حالی در روز ۲۹ اسفندماه رخ داد که این پدیده تنها در مناطق شمال غربی ایران نظیر اردبیل و ارومیه به صورت جزئی قابل مشاهده بود. این خورشید گرفتگی از شرق اقیانوس اطلس و جنوب دماغه گروئنلند از ساعت ۸ و ۱۸ دقیقه به وقت جهانی (UT) آغاز  و پس از عبور از اقیانوس اطلس در شمال سیبری به پایان رسید. بهترین مکان رصدی این پدیده نجومی شمال کشور نروژ، شرق منطقه ایسلند و داخل اقیانوس اطلس بود و این مناطق طولانی‌ترین مدت گرفت را از دید ناظر زمینی داشتند. بیشترین زمان این گرفت دو دقیقه و ۴۷ ثانیه بود که در ساعت ۹ و ۴۶ دقیقه و ۴۷ ثانیه ۲۰ مارس به وقت جهانی (UT) اتفاق افتاد. در تهران شروع گرفت از حدود ساعت ۱۳ و ۴۶ دقیقه بود و در حدود ساعت ۱۴ و ۲۵ دقیقه خورشیدی گرفتگی به پایان رسید.

در مورد سوم هم بهترین زمان رصد برای علاقه مندان این گرفت در شهر تهران ساعت ۱۴ و ۵ دقیقه ۲۹ اسفند به وقت رسمی کشور بود.

۱۳۹۴

در این سال ۲ کسوف اتفاق افتاد؛ یکی جزئی و ۲۲ شهریور و دیگری کلی در ۱۹ اسفند؛ در رخداد دوم این گرفتگی در بخش هایی از جزایر سوماترا، برونئی، شمال اندونزی، اقیانوس آرام به صورت کل ی؛ بخش اعظم هند، شرق آسیا، استرالیا (به جز بخشی از جنوب شرق آن) و بخشی از اقیانوس آرام به صورت جزئی قابل مشاهده بود. این دو کسوف هیچ یک در ایران قابل رویت نبود.

 ۱۳۹۵

این خورشیدگرفتگی که از نوع حلقوی بود و در ۸ اسفند سال ۱۳۹۵ روی داد، در ایران قابل مشاهده نبود. اما در عوض، در اقیانوس‌های منجمد جنوبی، آرام، اطلس و هند قابل مشاهده بوده و در بخش‌های خشکی نیز ساکنان آمریکای جنوبی و غرب و جنوب قاره آفریقا قادر به مشاهده آن بودند. این خورشیدگرفتگی از ساروس (دوره) ۱۴۰ بود و بیست و نهمین گرفت از ۷۱ خورشید گرفتگی ساروس ۱۴۰ بود.

۱۳۹۶

دوشنبه ۳۰ مرداد ۱۳۹۶ کسوف کاملی روی داد که در ساعت ۱۸: ۲۶ دقیقه به وقت جهانی آغاز شد. این خورشیدگرفتگی اگرچه در ایران قابل مشاهده نبود، اما سایه ماه از اقیانوس آرام آغاز و از شرق تا غرب آمریکا را درنوردید و در اقیانوس اطلس این واقعه پایان یافت.

همچنین خورشیدگرفتگی روز ۵شنبه ۲۶ بهمن ۱۳۹۶ نیز از دیگر رویدادهای آسمانی مهم این سال به شمار می‌رفت که در جنوب قاره آفریقا و اقیانوس منجمد جنوبی رخ داد اما در ایران قابل مشاهده نبود.

۱۳۹۷

در سال ۱۳۹۷ سه خورشیدگرفتگی اتفاق افتاد که در ایران هر سه غیر قابل مشاهده بود. نخستین خورشیدگرفتگی در ۲۲ تیر ۱۳۹۷ روی داد که در ایران غیرقابل رویت اما در خش های کوچکی از جنوب استرالیا، نیوزلند و جنوبگان به صورت جزیی قابل مشاهده بود.

خورشیدگرفتگی دوم در ۲۰ مرداد ۱۳۹۷ رخ داد که در عین غیرقابل رویت بودن آن در ایران اما در بخش کوچکی از شمال شرق کانادا، بخشی از شمال اروپا و بخش های میانی و شمالی آسیای شرقی به صورت جزیی قابل مشاهده بود.

خورشیدگرفتگی سوم هم در ۳۱ دی ۱۳۹۷ روی داد که با اینکه در ایران غیرقابل رویت بود اما در بخش‌هایی از شرق و شمال شرق آسیا، شمال اقیانوس آرام و بخش کوچکی از آلاسکا به صورت جزیی قابل مشاهده بود.

۱۳۹۸

این خورشید گرفتگی پنجم دی ماه از نوع حلقوی بود که در ایران و بسیاری از نقاط جهان به صورت جزئی دیده شد. در تهران ماه حداکثر ۶۱ درصد از قرص خورشید را پوشاند و قرص گرفته خورشید در حالی طلوع کرد که مراحل بازشدن را سپری می‌کرد. این خورشیدگرفتگی در آسیا، بخش‌هایی از شمال و غرب استرالیا، بخشی از شمال شرق آفریقا، به صورت جزیی و در بخشی از عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی، عمان، جنوب هند، سریلانکا، مالزی، سنگاپور، اندونزی، فیلیپین و برونئی به صورت حلقوی قابل مشاهده بود.

خورشیدگرفتگی‌های ۲ دهه گذشته در ایران از نظر رویت همه جزئی به چشم آمده است

۱۳۹۹

همزمان با آغاز فصل تابستان، در روز اول تیر آسمان ایران شاهد خورشیدگرفتگی شد که از ایران به صورت جزئی دیده می‌شد. در این سال، بیشترین درصد خورشیدگرفتگی در چابهار و دریای عمان رخ داد که به ترتیب ۹۸ و ۹۹ درصد از سطح خورشید توسط ماه پوشانده شد. این خورشید گرفتگی در روز اول تیر تقریبا در مرز کنگو و جمهوری دموکراتیک کنگو آغاز شد، سپس کشورهای یمن، عربستان و عمان را طی کرد و پس از عبور از اقیانوس هند، وارد جنوب خاک کشور پاکستان شد و سپس از شمال هند عبور کرد و از آنجا کشورهای بوتان، چین و تایوان را پشت سر گذاشت و در دریای فیلیپین در غرب اقیانوس آرام پایان یافت. بیشترین زمان گرفت حلقوی را در شمال هند اتفاق افتاد که در مدت زمان ۳۸ ثانیه قابل مشاهده بود.

۱۴۰۰

در۱۳ آذرماه ۱۴۰۰ ماه از مقابل خورشید عبور کرد و خورشیدگرفتگی کامل از قطب جنوب، جنوب استرالیا، جنوب آفریقا، جنوب آمریکای جنوبی، جنوب اقیانوس آرام، جنوب اقیانوس اطلس و جنوب اقیانوس هند قابل مشاهده بود که البته این پدیده جذاب از کشور ما قابل رصد نبود. کسوف بین ساعت ۰۸:۵۹ تا ۱۳:۰۶ رخ داد و اوج آن نیز ساعت ۱۱:۰۳ بود.

 پیش از آن خورشیدگرفتگی حلقوی در پنجشنبه ۲۰ خرداد اتفاق افتاد که در ایران دیده نمی‌شد این گرفتگی در شمال آسیا، اروپا به جز جنوب آن و شمال آمریکای شمالی قابل مشاهده بود.

 ۱۴۰۱

روز سه‌شنبه سوم آبان ۱۴۰۱ آسمان سراسر ایران میزبان پدیده جذاب خورشیدگرفتگی جزئی بود. خورشیدگرفتگی هنگامی رخ داد که سایه ماه بر بخشی از زمین افتاد و در نتیجه در قسمت‌هایی از کره زمین، قسمتی از قرص خورشید یا همه آن از دید ناظر زمینی پوشانده شد. این خورشید گرفتگی در بخش‌ هایی از آسیا، آفریقا و اروپا، قابل مشاهده بود، اما بهترین منطقه، قزاقستان و نیمه غربی روسیه اعلام شد.

در تهران این خورشیدگرفتگی از حوالی ساعت ۱۳:۴۱ به وقت ایران شروع شد، ساعت ۱۴:۵۸ با ۳/۵۵ درصد گرفت به اوج خود رسید و تا حدود ساعت ۱۶:۰۹ ادامه داشت. شایان ذکر است که زمان شروع گرفت، اوج، زمان پایان و همچنین میزان گرفت در اقصا نقاط ایران متفاوت بود.

پیش از رخداد نجومی دیروز، خورشیدگرفتگی جزئی و غیرقابل‌رویت در ایران، روز دهم اردیبهشت به وقوع پیوست که تنها در بخشی از جنوبگان و آمریکای جنوبی دیده شد.

کدام خورشیدگرفتگی‌ها طی ۲ دهه در ایران به چشم آمد؟

از میان خورشیدگرفتگی‌هایی که از سال ۱۳۸۲ تاکنون اتفاق افتاده ۱۲ مورد در ایران قابل دیدن بوده که از ۱۲ مورد، پنج کسوف حلقه‌ای، ۳ مورد کلی، ۳ مورد جزئی و یک مورد مرکب (ترکیب کلی و حلقوی) بوده است. البته این وقایع نجومی در ایران از نظر مشاهده همگی جزئی اتفاق افتاده است.

سال ۸۵ را می‌توان پرکسوف‌ترین سال ۲۰ سال گذشته دانست زیرا در فروردین و اسفند آن سال هر دو در ایران قابل رویت بود.