ایران، چهار راه ترانزیت جهان

به گزارش ایرنا، حضرت آیت الله خامنه ای روز چهارشنبه گذشته در بیاناتی که در دیدار دانش آموزان در آستانه سیزدهم آبان‌ماه، روز دانش‌آموز و روز ملی مبارزه با استکبار مطرح کردند، به نقاط قوت کشور از جهات مختلف از جمله موقعیت راهبردی جغرافیایی ایران اشاره کردند و گفتند: «ما چهارراه ارتباطات شرق و غرب و شمال و جنوبیم. شما روی نقشه نگاه کنید، نقشه‌ی دنیا را بگذارید نگاه کنید؛ ما در یک نقطه‌ی حسّاس هستیم. شرق و غرب از ما میتوانند عبور کنند؛ شمال و جنوب هم از ما میتوانند عبور کنند. ما یک معبرِ ترانزیتِ بسیار پیشرفته و خوبی میتوانیم در دنیا باشیم. البتّه احتیاج دارد به خطوط راه‌آهن، خطوط ریلی؛ با جادّه نمیشود که من راجع به این خطوط ریلی هم باز ــ این درددل‌ها را با شما جوانها باید بکنیم ــ مکرّر در دولتهای مختلف راجع به خطوط ریلی من تأکید کرده‌ام؛ (۲۶) متأسّفانه کوتاهی شده. البتّه در آن اوایلِ بعد از رحلت امام چرا، یک مقداری کارهای ریلی خوبی انجام شد، [ولی] بعدش دیگر کار درستی انجام نشده و حالا ان‌شاءالله بنا دارند کارهای خوبی را انجام بدهند. ما بایستی ان‌شاءالله در این زمینه‌ی رفت‌وآمدها و حمل و نقل بتوانیم جایگاه خودمان را پیدا کنیم.»

ایران از کشورهایی است که بیشترین همسایگان را دارد. با توجه به مرزهای آبی و خاکی، ۱۵ کشور با جمهوری اسلامی ایران از طریق مرزهای خاکی یا آبی همسایه اند که وجود این تعداد کشور و نیز دسترسی به سواحل خزر و مرزهای آسیای میانه و قفقاز در شمال و دسترسی گسترده آن به سواحل راهبردی خلیج فارس، تنگه هرمز و سواحل مُکران در جنوب، به خودی خود امتیازات منحصر بفردی است که باعث شده ایران در نقشه جغرافیای جهان، از موقعیتی بی نظیر نسبت به سایر کشور ها برخوردار باشد.

همچنین واقع شدن ایران در میانه کمربند اتصالی شرق به غرب به عنوان کوتاه ترین، امن ترین و مقرون به صرفه ترین راه دسترسی حمل و نقل و تجارت کالا بین دو نیم کره شرق و غرب زمین محسوب می شود. اهمیت ایران به عنوان شاهراه تجارت جهانی شهرتی چند هزار ساله دارد و جاده ابریشم گواهی بر این واقعیت است؛ جاده ای که امروز چین به عنوان دومین ابرقدرت اقتصادی جهان در تلاش است تا آن را در قالب طرحی به نام "کمربند-راه" دوباره احیا کند و بدون تردید موقعیت و جغرافیای ایران در این طرح تجاری بزرگ را نمی تواند نادیده گرفت.

راه گذر راهبردی بین المللی شمال - جنوب 
موقعیت استراتژیک،  ژئوپلتیک و ژئواکونومیک ایران مورد توجه کشورهای بزرگ جهان بوده و هست. موقعیت مناسب ریلی و جاده‌ای و دسترسی ایران به سواحل طولانی در خلیج فارس، دریای عمان، دریای مکران، سواحل دریای خزر در سالهای اخیر بسیار مورد توجه تولیدکنندگان بزرگ اقتصادی جهان بوده‌است. اگر بعضی مسیرهای ناتمام ریلی و جاده‌ای ایران تکمیل شود ایران می‌تواند از عبور و ترانزیت کالا از خطوط ریلی و جاده‌ای خود درآمد سرشاری داشته باشد.

راه‌گذر شمال - جنوب یا کریدور شمال-جنوب که از ایران می گذرد یکی از این مسیرهای راهبردی در نیم‌کره شرقی جهان است.

این کریدور یکی از مهم ترین گذرگاههای ارتباطی است که با ابتکار سه کشور ایران روسیه و هند تاسیس شد و سپس با پذیرفتن 11 کشور دیگر شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان، سوریه و بلغارستان، خود را به عنوان مسیری جایگزین و قابل اعتماد به اثبات رسانده است.

این راه‌گذر، مهمترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا است که در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاهتر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزانتر است. کریدور شمال – جنوب یکی از مسیرهای مهم ترانزیتی در آسیای میانه است و کشورهای در مسیر این راه‌گذر هر یک با تشکیل اتحادیه و انعقاد قراردادهای همکاری در رقابتی همه‌جانبه به توسعه و تجهیز بنادر، جاده‌ها، ترمینال و مسیرهای ریلی خود می‌پردازند.

اتصال ریلی و جاده ای آبهای بین المللی و راهبردی خلیج فارس، تنگه هرمز و دریان عمان به کشورهای حوزه شمال، آسیای میانه و قفقاز، موهبتی گران قیمت و شریان اقتصادی حیاتی برای این کشورها و نیز سایر کشورهای جهان برای دسترسی به یکی از آسان ترین، امن ترین و ارزان ترین راه های تجارت و صادرات و واردات کالا و انرژی محسوب می شود.

برخی کشورهای حوزه آسیای میانه به دلیل عدم دسترسی به آبهای آزاد، نگاه ویژه به سواحل جنوبی ایران برای جبران این محرومیت جغرافیایی دارند.  

اواخر خرداد ماه سال جاری و همزمان با سفر قاسم ژومارت توکایف رئیس جمهوری قزاقستان به تهران،  قطار باری حامل محموله کانتینری گوگرد مسیر ریلی قزاقستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه؛ مسیری که می توان از آن به عنوان ریل طلایی اتصال چین به اروپا نیز نام برد، از ترکمنستان وارد ایستگاه راه آهن اینچه برون دراستان گلستان شد و عصر همان روز نیز سوت آن در تهران به صدا درآمد. این مسیر ریلی پتانسیل آن را دارد که در آینده، اصلی ترین خط اتصال چین -اروپا باشد.
 

یکی از نکات مهم اجرایی شدن ترانزیت کالا درمسیر ریلی قزاقستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه این است که بخشی از کالاها و بارهای کریدور- چین - روسیه - اروپا، به مسیری مناسب تر یعنی مسیر چین - قزاقستان - ترکمنستان – ایران – ترکیه و سپس اروپا هدایت می شود که این امر می تواند برای ایران یک دستاورد بزرگ و فرصتی طلایی برای در زمینه ترانزیت کالا باشد.

چین و اروپا به دلیل مبادلات و همکاری های تجاری روز افزون، نیازمند افزایش مسیرهای امن برای تبادل کالا هستند و ایران یکی از حلقه های طلایی اتصال چین به عنوان بزرگترین صادر کننده کالا در جهان به کشورهای اروپایی و بالعکس خواهد بود.

اوایل تیر ماه امسال  و سه روز بعد از ورود قطار کانتیتربر قزاقستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه به ایران، رسانه های چین خبر حرکت نخستین قطار باری بین المللی به سمت ایران را اعلام کردند؛ یک شریان بین المللی جدید که پس از عبور از دریای خزر، وارد ایران و سپس دیگر کشورهای حوزه خاورمیانه و غرب می شود.

این قطار از منطقه نینگشیا چین رهسپار ایران شد و از طریق خاک قزاقستان و سپس عبور این محموله تجاری از دریای خزر، بعد از طی کردن مسافتی حدود ۸۵۰۰ کیلومتر، تا حدود ۲۰ روز دیگر وارد بندر انزلی شد.

چانگ هوا سفیر چین در تهران در سفری که تابستان امسال به استان گیلان داشت، با اشاره به جایگاه و نقش مهمی که ایران در جاده ابریشم داشته، گفت: نقش گیلان در کریدور شرق به غرب تعیین کننده است در حالیکه سرمایه گذاران و تجار چینی و کشورهای دیگر از ظرفیت های بندری این استان ناآشنا هستند.

به گفته سفیر چین،  سالانه ۱۵ هزار قطار از چین به اروپا کالا ترانزیت می کنند در حالیکه این رقم در ایران ۱۴۳ قطار است و این اصلاً کافی نیست و باید بتوانیم بیش از پیش در این زمینه را برای ترانزیت کالا از ایران فراهم کنیم.

اینکه سالانه ۱۵ هزار قطار بین چین اروپا تردد می کند، نکته ای قابل توجه است و ایران این پتانسیل را دارد که بیش از پیش، به عنوان یک مسیر مطلوب ریلی میان چین و بازار غرب مورد توجه قرار گیرد.

چین که برای ربودن گوی سبقت از آمریکا و تبدیل شدن به قدرت اول اقتصادی جهان، به افزایش بیش از پیش مبادلات تجاری خود با چهارگوشه جهان نیاز دارد، به شدت در جستجوی راه های مواصلاتی سریع، امن و ارزان است تا بتواند ضمن افزایش صادارات خود به اقسانقاط جهان، واردات مورد نیازش را نیز از مطلوب ترین مسیر ممکن تامین کند.

دسترسی چین به بازارهای اروپا، آمریکا، آفریقا و خاورمیانه، در شرایط کنونی عمدتا از طریق دریایی و از مسیر بسیار طولانی اقیانوس هند است. صرفه نظر از دوری، زمان بر بودن و هزینه بر بودن این مسافت، چینی ها نگرانی امنیت این مسیر دریایی نیز هستند زیرا تحولات نه چندان خوشایند و قدرت نمایی و مداخله جویی برخی کشورها در گوشه و کنار جهان، باعث شده تا برخی مسیرها در آبهای بین المللی، از امنیت کافی برای عبور مرور کشتی های غول پیکر برخوردار نباشند.

موقعیت جغرافیایی و دسترسی زمینی از طریق خاک ایران، برای هند، پاکستان و افغانستان نیز جذابیت های زیادی دارد و تلاش هند برای توسعه بندر چابهار، تاکید پاکستان و ترکیه بر افزایش فعالیت شبکه ریلی پاکستان -ایران- ترکیه از جمله بخشی از دلایل این جذابیت است.

به باور کارشناسان،  این خط آهن با توجه با اتصال آن به خطوط آهن کشورهای اروپایی، رویدادی بسیار مهم در عرصه اقتصادی هر سه کشور به شمار می رود و به گسترش پیوندهای اقتصادی و دیپلماتیک بین پایتخت های این سه کشور کمک خواهد کرد. بازرگانان هر سه  کشور می توانند با استفاده از این خط آهن که درحال حاضر فقط به حمل و نقل کالا اختصاص دارد به مبادلات تجاری خود وسعت ببخشند. این طرح در واقع بخشی از طرح بزرگ دولت چین تحت عنوان یک جاده یک کمربند محسوب می شود که دولت چین برای توسعه تجارت با این سه کشور و کشورهای اروپایی آن را به اجرا در آورده است.  

اکنون که زمینه گسترش همکاری ها میان ایران و چین به واسطه یک قرارداد همکاری بلند مدت فراهم شده است، فرصتی طلایی برای گسترش، نوسازی و مدرن سازی شبکه ریلی باری و مسافری ایران و افزایش اتصال آن به شبکه های ریلی بین المللی ایجاد شده است و با توجه به تاکید موکد رهبر معظم انقلاب بر ضرورت توجه به این مهم با هدف بهره برداری حداکثری از ظرفیت های بی بدیل ایران در حوزه ترانزیت ریلی، دیگر جای تعلل و غفلت از این مهم نیست.