کتابخانه‌های الکترونیکی نیاز دنیای پیشرفته امروزی

به گزارش خبرنگار ایرنا، همه ما شعر "یار مهربان" در کتاب فارسی اول دوران ابتدایی را به یاد داریم که همه را به کتابخوانی و اهمیت "یار مهربان" در زندگی تشویق می کرد، اما این روزها این دوست قدیمی ضمن افزایش قیمت تحت تاثیر دنیای فناوری قرار گرفته است و کتاب‌خوانی سنتی و مراجعه حضوری به کتابخانه ها برای دیدار با "یار مهربان" رونق خود را بیش ‌از پیش از دست‌ داده است.

حال باید در این دنیای فناوری و برای دور نشدن از یار مهربان چه کرد؟ آیا راهکاری هست که با وجود گرانی کتاب سرانه کتابخوانی را افزایش داد؟

چگونه می توانیم در دنیایی که انسان‌ها ساعت های زیادی را در فضای مجازی سپری می کنند با یار مهربان آشنا کنیم تا آنها با قیمتی ارزان با یار زندگی ساز خود دوباره آشنا شوند.

یکی از راهکارهای آشتی با این یار مهربان توسعه کتابخانه های الکترونیکی در فضای مجازی است، اقدامی که متاسفانه در دنیای نامهربان توجه ای به آن نشده و همچنان مردم کشور تنها روزانه ۱۲ دقیقه از ۲۴ ساعت زندگی خود را با یار حیات بخش سپری می کنند.

در ابتدا بد نیست با تعریفی از کتابخانه دیجیتال و کتاب الکترونیکی که رهاورد دنیای مدرن در عرصه مطالعه و پژوهش است، آشنا شویم و بعد از آن نگاهی به مزایای یار مهربان الکترونیکی در دنیای پسامدرن یا همان عصر اطلاعات خواهیم داشت.

کتابخانه‌های دیجیتال سازمان‌هایی هستند که منابعی شامل کارمندان متخصص را دارا می‌باشند و وظیفه آن‌ها انتخاب، سازماندهی، پیشنهاد دهی عقلانی برای دسترسی، توزیع کردن، محافظت از جامعیت منابع و تضمین پایداری آنان در طول زمان است و برای استفاده آسان و با صرفه توسط یک جامعه یا مجموعه‌ای از جوامع طرح‌ریزی شده‌است.

کتاب الکترونیکی، متن و نوشته ای است که به صورت یک فرمت دیجیتالی ارائه می شود و امکان خواندن آن بر روی رایانه یا دستگاه هوشمند را فراهم می کند.

به عبارت دیگر کتاب‌هایی هستند که به شکل پرونده‌های دیجیتال تولید و خوانده می‌شوند و این کتاب‌ها صرفاً نسخه‌های الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه می‌توانند علاوه بر متن و تصویر، فیلم، صوت و پویانمایی را نیز شامل شوند.

مزایای یار مهربان الکترونیکی 

دسترسی از راه دور، سهولت انتقال در عین یکپارچگی مطالب، انسجام مطالب و تنوع کاربرد، تبادل بینابین مطالب با یکدیگر، پشتیبانی از امکانات از مزایای بارز یار مهربان الکترونیکی است.

مزایایی که دلیل گسترش این نوع کتابخوانی را در مناطقی همچون خراسان شمالی که ۴۴ درصد آن روستانشینان تشکیل می دهند، توجیه می کند زیرا که با توجه به وضعیت اقتصادی کشور توسعه کتابخانه های سنتی در تمامی نقاط این خطه امکانپذیر و توجیه پذیر نیست.

گرچه منابع و اسناد کاغذی برای مطالعه راحت است و هیچ چیزی در زندگی انسان جای کتاب را نمی گیرد اما این نوع کتابخوانی نیز چالش های خاص خود همچون سختی در یافتن اطلاعات مورد نیاز دارد.

این در حالی است که در کتابخانه های الکترونیکی برای دیدار با یار مهربان نیازی به مراجعه حضوری به کتابخانه ها نیست و فرد در محل زندگی خود در هر لحظه از اوقات فراغتش می تواند با یار مهربان دیدار و از ثمرات آگاهی بخش آن بهره مند شود.

از دیگر مزایای این نوع کتابخوانی می توان به سرعت، تسهیل به اطلاعات و صرفه جوئی در فضا اشاره کرد در مقابل مزایای نشر الکترونیکی، برخی از هزینه زیاد نشر الکترونیکی در مقابل نشر چاپی به عنوان یکی از معایب آن یاد می کنند.

حیات یار مهربان مشروط به الکترونیکی شدن

یکی از کارشناسان حوزه فرهنگ و کتابخوانی در این باره می گوید: کتابخانه ها سازمان هایی زنده و پویا هستند که باید قدرت انعطاف و انطباق با شرایط جدید و تحولات را داشته باشند به گونه ای که وقتی بسیاری از خدمات الکترونیکی شده است باید کتابخانه ها نیز به این سمت و سو بروند.

علی قادری می افزاید: برای اینکه کتابخانه ها در عصر اطلاعات به حیات خود ادامه دهند باید در راستای ارایه خدمات مطلوب تلاش کرد؛ کتابخانه های عمومی بدون خدمات الکترونیکی در عصر اطلاعات نمی توانند انتظارات مراجعان را برآورده سازند یا نقش های اجتماعی مورد انتظار جامعه را پاسخگو باشند.

وی تصریح می کند: کتابخانه های کنونی بخشی از نیاز جامعه را پاسخگو است اما به دلیل کمبود امکانات، فضا و نبود سطح دسترسی برابر تمامی شهروندان از خدمات کتابخانه ای باید اینک مسوولان کشور به ایجاد فضاهای الکترونیکی همت داشته باشند.

وی یادآور می شود: با گسترش کتابخانه های الکترونیکی سطح بیشتری از افراد جامعه می توانند تحت تاثیر کتابخوانی قرار گیرند زیرا متون چاپی نسبت به منابع الکترونیکی هزینه بیشتری دارد.

قادری می گوید: همچنین تمامی اطلاعات و داده ها را در نسخه های چاپی نمی توانیم ذخیره سازی کنیم اما این مهم در فضای الکترونیکی فراهم است و اسناد و کتاب ها را در کتابخانه های الکترونیکی آرشیو می شود.

وی تاکید می کند: از سوی دیگر تمامی افراد حتی اقشاری که در مناطق دور دست روستایی نیز زندگی می کنند به راحتی به منابع اطلاعاتی کتابخانه های به روز دنیا دسترسی خواهند داشت.

فقر در داشتن کتابخانه الکترونیکی 

مدیر کل کتابخانه های عمومی خراسان شمالی با تاکید بر اهمیت کتابخانه الکترونیکی در تحقیق های علمی و پژوهشی می گوید: اینک کتابخانه الکترونیکی در سطح کشور نداریم اما به صورت جزیره ای پایگاه های اطلاعاتی هستند که تعداد زیادی کتاب، پایان نامه و مقاله بین المللی و داخلی دارند که کاربران از آن استفاده می کنند.

مهدی آریان می افزاید: کتابخانه های الکترونیکی یکی از نیازهای ضروری عصر امروز برای پژوهشگران، محققان و دانشجویان است که باید به این مهم نیز توجه ویژه شود.

وی یادآور می شود: با این وجود کتابخانه های سنتی و کتابخانه های الکترونیکی هر کدام جایگاه خود و کاربران مخصوص به خود را دارند که هر دو نیز در افزایش دانایی و دانش به جامعه کمک خواهد کرد. 

مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان شمالی اضافه می کند: برخی از منابع همچون اسناد تاریخی و کتاب های مرجع تنها در برخی از کتابخانه ها نگهداری می شود که بعضا کاربران برای دسترسی به آن ها دچار مشکل می شوند که کتابخانه الکترونیکی می تواند در این زمینه مفید باشد.

وی می افزاید: کتابخانه های الکترونیکی جایگزین کتابخانه های سنتی نیستند بلکه به دلیل مزایایی همچون ذخیره سازی اطلاعات و داده ها، گسترش آن از ضروریات عصر امروز است.

مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان شمالی می گوید: منابع الکترونیکی نسبت به منابع چاپی مزیت هایی دارد به عنوان مثال این منابع در کتابخانه فضای کمتری را اشغال می کنند و در فاصله کمتری به روز خواهند شد و به سهولت کاربران از این منابع استفاده می کنند.

کتابخانه الکترونیکی محدود به ۲ پایگاه 

مدیر کل کتابخانه های عمومی خراسان شمالی در ادامه بیان می کند: کتابخانه های الکترونیکی در کشور محدود به ۲ پایگاه الکترونیکی مگاپیپر و سیویلیکا است و محققان، پژوهشگران و دانشجویان می توانند از آن استفاده می کنند.

آریان می افزاید: مگاپیپر؛ پایگاه جامع دسترسی و محلی برای دانلود مقالات انگلیسی، مقالات فارسی، مجلات علمی، پایان نامه، استاندارد و کتاب است و این پایگاه اینترنتی به دنبال ارایه خدمات و ابزارهای مناسب، برای تسهیل فرآیند پژوهش های علمی است که جستجو پیشرفته، دسترسی بدون محدودیت، سریع و آسان به منابع دست اول علمی هدف اصلی خدمات مگاپیپر است.

وی می گوید: مگاپیپر با بهره گیری از سیستم جستجوی منابع دیجیتال امکان جستجو در بیش از ۱۲۵ میلیون رکورد منابع دیجیتال شامل ۱۰ نوع مدرک را ایجاد می کند، که مهمترین شامل مقالات ژورنالی لاتین، مقالات کنفرانسی، کتاب ها و نیز فصل های کتاب و استانداردهای صنعتی، پایان نامه ها مقالات فارسی و گزارش ها می شود.

مدیر کل کتابخانه های عمومی خراسان شمالی در خصوص پایگاه اطلاعاتی سیویلیکا نیز می گوید: این پایگاه اطلاعاتی بیشتر مقالات و کنفرانس های داخلی را پوشش می دهد که حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار مقاله و کنفرانس را در بانک اطلاعاتی خود دارد.

وی خاطرنشان می کند: سیویلیکا یک دایره المعارف تخصصی برای تمامی رشته های علوم است که هدف از راه اندازی آن، ایجاد بستری مناسب جهت جلوگیری از پراکنده شدن نتایج تحقیق ها و مطالعات محققان و دانشمندان ایرانی است.

یزان ضریب نفوذ اینترنت در یکسال اخیر فعالیت دولت مردمی سیزدهم در مناطق مختلف کشور به نقطه مطلوبی رسیده است به گونه ای که دیگر بهانه ای برای دیدار با یار مهربان در دنیای فناوری به مدد اقدامات زیرساختی دولت پذیرفتنی نیست.

در واقع اگر کتابخانه های الکترونیک با توجه به زیرساخت های اینترنتی موجود گسترش یابد دیگر استفاده از این مهم مکان و زمان نمی شناسد و کاربران به ویژه محققان و پژوهشگران حتی در دورترین نقاط نیز به راحتی به منابع اطلاعاتی دسترسی خواهند داشت.