نقش جزیره قشم در کریدور شمال به جنوب برای گسترش تجارت جهانی

جزیره قشم، بزرگترین خاک پاره ایران زمین، با طول حدود ۱۳۵ کیلومتر، از دهانه تنگه هرمز - در مقابل بندرعباس - آغاز می شود و در جهت غرب تا روبه روی بندر لنگه در سرزمین اصلی امتداد می یابد.

بیشترین عرض جزیره، در بخش میانی آن، از بندر لافت در شمال تا روستای شیب دراز به طول تقریبا ۴۰ کیلومتر و کمترین عرض آن، از بندر صیادی سلخ در جنوب تا روستای طبل در شمال جزیره به طول ۹.۴ کیلومتر است.

عرض شهر قشم در منتی الیه شرق جزیره با بندرعباس ۲۲ کیلومتر و نزدیک ترین نقطه آن با سرزمین اصلی، در محل لافت کهنه و بندر پهل - در ساحل روبه رو - ۲ کیلومتر است.

دمای متوسط سالیانه جزیره قشم حدود ۲۶.۹ درجه سانتی گراد است که دمای هوا در این جزیره از تیر ماه تا شهریور بیشترین مقدار و در آذر، دی و بهمن ماه به کمترین مقدار سالیانه آن کاهش می یابد.

به لحاظ آب و هوا، جزیره قشم در شمار مناطق خشک محسوب می شود. میزان بارندگی در قشم بسیار کم و با میانگین بارندگی سالیانه ۱۱۸.۱ تا ۱۳۹.۹ میلی متر می رسد.

در ۶۶ شهر و روستای جزیره قشم حدود ۱۲۰ هزار جمعیت بومی و متدین، برخوردار از آداب و سنن اصیل، سکونت دارند که پیشه بیشتر آنها ماهیگیری، صید میگو، لنج سازی، نخلداری، تجارت، کار در کشتی و بخش صنعت و امور خدماتی است.

افزون بر این جمعیت بومی، نزدیک به ۳۰ هزار نفر کارکنان ادارات و ارگان ها، کارگران صنایع، کارمندان شرکت ها، دانشجویان و دانشگاهیان و دست اندرکاران بازار و بخش تجارت در جزیره قشم سکونت دارند.

علاوه بر این، گردشگران و مسافرانی که به قشم رفت و آمد می کنند جمعیتی متغیر را در این جزیره تشکیل می دهند.

قرار گرفتن جزیره قشم در تنگه راهبردی هرمز، تاریخ پر نشیب و فرازی را برای آن از دوره عیلامیان تا عصر حاضر رقم زده است که بی تردید آزاد سازی جزیره از استیلای بیگانگان توسط امام قلی خان (سردار ظفرمند عصر صفویه) از نقطه های درخشان تاریخ جزیره است.

منطقه آزاد قشم 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در تبصره ۱۹ برنامه اول توسعه کشور( ۱۳۷۲ - ۱۳۶۲) ایجاد مناطق آزاد تجاری صنعتی به تصویب رسد. این مصوبه در سال ۱۳۶۹ و با معرفی سه منطقه قشم، کیش و چابهار به عنوان مناطق آزاد تجاری - صنعتی اجرایی شد.

به دنبال آن، قوانین مربوط به چگونگی اداره مناطق آزاد کشور در سال ۱۳۷۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. بر اساس این قوانین ۳۰۰ کیلومتر مربع از جزیره قشم به عنوان منطقه آزاد صنعتی و بقیه مساحت آن منطقه ویژه اقتصادی منظور شده است.

اهداف مناطق آزاد 

مناطق آزاد ایده اقتصادی - صنعتی جدیدی است که طی سه دهه گذشته قدم به عرصه معادلات و فعالیت های اقتصادی جهان به ویژه در کشورهای جهان سوم - گذاشته است.

این ایده با ساز و کار موفقیت آمیز خود توانسته است تا به عنوان پلی میان اقتصاد ملی و جهانی، هدف های متنوعی را به بهترین شکل ممکن محقق ساخته، به مثابه یک پایلوت برای پروژه های ابتکاری عمل کند.

اهداف مناطق آزاد جهان

افزایش صادرات (فرآورده ها)، تنوع بخشیدن به آن و کسب درآمد ارزی، جذب سرمایه های داخلی و خارجی، انتقال فناوری های پیشرفته به منطقه آزاد و سپس سرزمین اصلی، گسترش و توسعه بازرگانی خارجی، پرورش نیروی انسانی ماهر، کسب آموزش های فنی و افزایش مهارت نیروی کار، کسب مهارت های مدیریتی و شگردهای نوین بازاریابی و تسریع در هم پیوندی اقتصاد ملی با اقصاد جهانی از اهداف مناطق آزاد جهان است.

اهداف منطقه آزاد قشم 

علاوه بر اهداف کلی مناطق آزاد در جهان اهداف دیگری نیز برای منطقه آزاد قشم در نظر گرفته شده که می توان به آزادسازی فعالیت های اقتصادی از قید و بندهای قانونی و مقررات پیچیده دارای اقتصاد دولتی به منظور هم پیوندی تدریجی اقتصاد ملی با اقتصاد بین المللی و بازارهای جهانی، گسترش بازارهای صادراتی و ارتقا سطح مدیریت بنگاهی از طریق ایجاد و توسعه صنایع و خوشه های صنعتی به منظور شکل گیری و استقرار شبکه تامین مواد در جهت تامین نیازهای منطقه اشاره کرد.

همچنین استفاده از فناوری های پیشرفته و به روز جهان در زمینه های گوناگون صنعت، تجارت و مدیریت یکی دیگر از اهداف منطقه آزاد قشم است.

با اجرایی شدن این اهداف، مجموعه ای از هدف های فرعی نیز تحقق می یابد که از آن جمله می توان به افزایش درآمد ارزی کشور، یاری رساندن به توسعه صنعتی کشور، ایجاد زنجیره های جدید تکنولوژیک، ارتقا توان سیاسی کشور و بهبود موقعیت منطقه ای و بین المللی، محرومیت زدایی جزیره و گسترش ظرفیت های اشتغال و توسعه اجتماعی فرهنگی جزیره اشاره کرد.

قابلیت ها و مزیت های جزیره قشم

انتخاب محدودهای بهم پیوسته به وسعت ۳۰۰ کیلومتر مربع از جزیره قشم به عنوان منطقه آزاد صنعتی تجاری از سوی دولت، با توجه به مجموعه ای از قابلیت ها و مزیت های نسبی این جزیره بوده است که از بین آنها می توان به مزایای بنیادی قرار گرفتن در مرکزیت بازار ۳۵۰ میلیون نفری منطقه اشاره کرد.

ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی - اقتصادی ویژه خود و قرار گرفتن بین سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا دارای برتری نسبی بارز در عرصه مبادلات تجاری و ترانزیتی است بدین لحاظ می تواند از طریق ایجاد نهادها و زیربناهای حمل و نقل چند وجهی به یک قطب مهم تجاری و ترانزیتی جهان تبدیل شود.

ایران همچنین، در مرکز ۷۲ درصد ذخایر نفت و گاز جهان قرار گرفته است. در جنوب ایران، عمده ترین کشورهای تولید کننده نفت جهان و شمال آن حوزه های نفتی دریای خزر و کشورهای ساحلی روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان در همسایگی این کشور قرار دارند.

بنابراین، از دیدگاه مبادلات کالایی و انرژی به منزله مهم ترین گلوگاه منطقه برای انتقال انرژی و توسعه تجارت منطقه ای و بین المللی به شمار می آید.  

همسایگی ایران با ۱۵ کشور جهان از طریق مرزهای آبی و خاکی موید این ادعاست به همین لحاظ سرزمین ایران از دیرباز چهارراه شرق و غرب نامیده شده است.

نگاهی به نقشه جغرافیایی - سیاسی منطقه و بررسی مرزهای زمینی و دریایی ایران بیانگر آن است که ایران تنها کشور جهان است که افزون بر کشورهای جمهوری فدراتیو روسیه، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه، عراق، کویت، بحرین، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، عمان، پاکستان، افغانستان، ترکمنستان و قزاقستان، سه کشور آسیای مرکزی(تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان) محصور در خشکی نزی برای دسترسی به آبهای آزاد بین المللی به عبور از ایران نیازمندند.

کشورهای این مجموعه تقریبا یک پنجم خاک کره زمین و یک هفدهم جمعیت جهان را به خود اختصاص می دهند.

جزیره قشم با بهره گیری از مزیت مناطق ساحلی در زمینه حمل و نقل مستقیم و غیر مستقیم کالا، به لحاظ قرار گرفتن در مسیر کشتیرانی بین المللی و با دارا بودن سواحل عمیق و امکانات بالقوه برای تبدیل شدن به یک مرکز تولید و تجاری از دیدگاه منطقه ای، واجد امتیازات و برتری های ویژه ای بوده است که می تواند در چشم انداز و استراتژی توسعه تجاری - صنعتی کشور مد نظر قرار گرفته و نقش مهم ایفا کند.

موقعیت مکانی جزیره قشم

در تحولات اقتصاد بین الملل، دگرگونی در فن آوری، کاهش هزینه حمل و نقل، افزایش سرعت ارتباطات و جریان اطلاعات به کاسته شدن اثر فواصل مکانی منتهی شده است.

با این وجود، در تعاملات اقتصادی مناطق جهان از جمله امور مربوط به تجارت، سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI)، سرمایه گذاری های مالی و جریان فناوری ها، فاصله ها و موقعیت مکانی از نقش پر اهمیتی برخوردارند.

بدین لحاظ، نزدیکی جزیره قشم به بازار بزرگ کشور(۸۴ میلیون نفر) و ممالک همجوار به عنوان حلقه اتصال در شکل گیری شبکه تولیدی - تجاری ایران با جهان خارجی می تواند برتری استراتژیک و ممتازی را برای کشور به ارمغان آورد.

تنها توجه به این نکته که اکنون بیش از ۸۰ درصد تجارت جهان، به عبارت دیگر بیش از پنج هزار میلیارد تُن کالا فقط از طریق دریاهای آزاد مورد مبادله قرار می گیرد، موید این مدعاست.

حمل و نقل کانتینری سهم فزاینده ای از این مبادلات را به خود اختصاص داده و در آینده نیز بر عهده خواهد داشت.

سواحل جنوبی ایران در خلیج فارس با طول هزار و ۳۷۵ کیلومتر، بدون احتساب ساحل دریای عمان و با طول تقریبی ۲ هزار کیلومتر با احتساب طول ساحل در کرانه این دریا بیشترین سهم در سواحل کشور را به خود اختصاص می دهد.

این پهنه آبی به منزله مهم ترین مرکز ارتباطی میان قاره اروپا، آسیای جنوبی و آسیای جنوب شرقی به شمار می آید. از همین روی بازرگانان از گذشته های دور کالاهای خود را از شرق و جنوب آسیا به خلیج فارس و از آنجا به سواحل دریای مدیترانه و اروپا(و بالعکس) حمل می کرده اند.

با اتصال زمینی جزیره قشم از طریق جاده و راه آهن با سرزمین اصلی و با توجه به عمق بالای آن، این جزیره می تواند در صورت تجهیز به اسکله ها و تسهیلات مناسب بندری، کشتی های بزرگ اقیانوس پیما را پذیرش کرده و از سهم قابل توجهی در مبادلات منطقه ای کالا از طریق ترانزیت و صادرات مجدد برخوردار شود.

قرار گرفتن در کریدور تجارت کشورهای جنوبی خلیج فارس و در مرکز مثلث همکاری های مشترک تجاری بین ایران، امارات و عمان، امکان تبدیل شدن به بندر تجاری بین المللی در کریدور شمال - جنوب به دلیل نزدیکی به بازارهای آسیای مرکزی، شبه قاره هند و اروپا برای گسترش فعالیت های تجاری و انجام صادرات مجدد علاوه بر موقعیت مکانی این جزیره ظرفیت های بالقوه ای را برای این جزیره رقم زده است.  

همچنین برخورداری از سواحل بسیار عمیق تر نسبت به کرانه ها و بنادر جنوبی کشور و امکان ایجاد تسهیلات بندری با آبخور بیش از ۳۰ متر و امکان احداث تسهیلات بندری غیر نیازمند به لایروبی و موج شکن در سواحل شمالی از دیگر این ظرفیت های بالقوه است.

در حال حاضر، به طور متوسط در هر ساعت پنج کشتی بزرگ تجاری یا نفت کش از حوالی و مقابل سواحل قشم عبور می کند که با توجه به حجم بالای رفت و آمد و موقعیت مکانی جزیره قشم، این جزیره می تواند سالیانه سهم بالایی از درآمد ارزی را متوجه کشور کند.

بندر سلخ در جزیره قشم تنها در فاصله پنج مایلی آبراهه بین المللی خلیج فارس قرار داشته و قادر است با احداث تاسیسات سوخت رسانی هشت تا ۱۰ میلیون تُن نفت کوره به کشتی های عبور فروخته و از طریق فروش آب و غذا، تعمیرات کشتی ها و ارایه سایر خدمات در آمدهای ارزی قابل ملاحضه دیگری را جذب کند.

وجود برخی منابع معدنی و به ویژه گاز طبیعی در خشکی و اطراف این جزیره و امکان احداث پارک انرژی در زمینه صنایع متکی به گاز و انرژی، امکان ایجاد صنایع رقابت پذیر در سطح بین المللی در حوزه های برتر و بالنده فناوری در بلند مدت و نیز امکان احداث صنایع دریایی، صنایع مرتبط با بخش انرژی و واحدهای صنعتی متکی به تحقیقات بیوتکنولوژی و منابع دریای با بهره گیری از خدمات توسعه منابع انسانی هم از دیگر ظرفیت های بالقوه نگین خلیج فارس است.

وجود ظرفیت های قوی اکوتوریسم و جلب گردشگران داخلی و خارجی و ایفای وظیفه مهم مدیریت «دهکده بار» در شرایط ارایه خدمات ارزش افزوده نوین در تجارت امروز جهان از طریق ایجاد زیر بناهای مدرن، استقرار مرکز لجستیک منطقه ای - جهانی و مدیریت زنجیره عرضه از دیگر ظرفیت های سرزمین آب و آفتاب برای آنکه قشم پلی به سوی ارتباط جهانی باشد، است.

خلیج فارس با گستره نزدیک به ۲۳۷ هزار و ۴۷۳ کیلومتر مربع بین ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ واقع شده است و جزیره زیبای قشم، همچون نگینی بر پهنه آب های نیلگون آن می درخشد.