حلاجی مشکلات طلای سفید در خراسان‌شمالی

«هرچه رشته بودم پنبه شد» یعنی هر چه زحمت کشیده بودم به هدر رفت.

این ضرب المثل معروفی است که مصداق این روزهای پنبه کاران خراسان شمالی است و خود آنها اکنون الگوی این ضرب المثل معروفی شده اند که وقت و سرمایه را هزینه کرده اند اما در پایان کار به نتیجه اصلی دست نیافته اند و تنها زحمتی بر دست های پینه بسته آنها مانده است.

کشاورزان خراسان شمالی از دیر باز با این محصول استراتژیک آشنا هستند و در فصل پاییز هیاهوی جمع آوری وش پنبه، شوری به مناطق روستایی می دهد و این اهمیت به حدی است که طلای سفید به عنوان گیاه بومی و حتی فرهنگ کشت و کار در این خطه تبدیل شده است.

شهرستان های مانه و سملقان، اسفراین، جاجرم، بجنورد و راز و جرگلان از مناطق پنبه‌کاری استان است که مانه و سملقان با سطح بیش از پنج هزار هکتار معادل ۷۵ درصد تولید این محصول را در استان دارد و وش پنبه تولیدی این استان از مرغوبیت برخوردار است به طوری که کارخانه های پنبه پاکنی و نساجی از این محصول استقبال زیادی می کنند.

چند سالی است که هزینه های جانبی بر سختی جمع آوری این محصول افزوده و پنبه کاران به خصوص امسال را طولانی سپری کردند و مشکلات ناشی از پایین بودن قیمت فروش وش پنبه، گرانی نهاده ها از جمله سم، بذر و کودهای شیمایی و هزینه بالای نیروی کارگری، حمل و نقل، کاهش منابع آبی و خشکسالی و خرده مالکی روزگار آنها را سخت کرده است.

وش تولیدی پنبه‌زارهای این استان که رتبه پنجم کشوری را در زمینه تولید دارد در ۲ سال اخیر به صورت قراردادی به فروش می‌رود که این امر باعث رونق کشت و کار در این خطه شده است چرا که از نظر سطح زیر کشت حتی نسبت به سال گذشته از افزایش ۳۳ درصدی برخوردار شد اما نکته قابل تامل در این است که قیمت حمایتی سازمان جهاد کشاورزی برای خرید وش پنبه ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان اعلام شده است و کشاورزان بر این باورند که این قیمت با هزینه های آنها همخوانی ندارد و اگر وضع به همین منوال پیش رود سال دیگر کشت این محصول مهم را کاهش می دهند.

تیم خبری ایرنا که برای تهیه فیلم و عکس به همراه تیمی از جهاد کشاورزی خراسان شمالی به مزارع پنبه اطراف شهرستان مانه و سملقان در غرب مرکز استان رفته است در ابتدا با انبوهی از مشکلات و گلایه پنبه کاران این خطه مواجه شد.

قیمت پایین وش پنبه

علیمراد رحیمی از پنبه کارانی است که سال‌ها به این کار مشغول است و در این باره از قیمت پایین وش پنبه گلایه دارد و می گوید: قیمت وش پنبه در این استان به ازای هر یک کیلوگرم به ۳۰ هزار تومان می رسد که نسبت به سال گذشته کاهش یافته است در حالی که هزینه های کاشت، داشت و برداشت این محصول حتی ۲ برابر شده است.

وی می افزاید: خشکسالی نیز در این سال‌ها به نسبت گذشته نمود بیشتری دارد و کاهش منابع آبی موجیب شده است تا کشاورز به اجبار و در چند نوبت آب را خریداری کند که هزینه زیادی برای ما در بردارد.

این کشاورز اهل روستای کیکانلو که ۱۲ هکتار را به کشت پنبه اختصاص داده است می گوید: قیمت وش پنبه در سال زراعی گذشته به ازای هر یک کیلوگرم ۳۷ هزار تومان بود که در نهایت امسال به ۳۰ هزار تومان کاهش یافت و این خود گویای حال این روزهای پنبه کاران است.

وی می افزاید: برای جمع آوری و انبار هر یک کیلوگرم وش پنبه چهار تا پنج هزار تومان هزینه می شود و مراحل کشت این محصول شامل آماده کردن زمین، خرید بذر، سم، کیسه، کودهای شیمیایی و حتی خرید آب هزینه های بیش از این را شامل می شود.

رحیمی می گوید: تمامی هزینه های مراحل کاشت، داشت و برداشت وش پنبه را محاسبه دقیق نکرده ایم اما تمامی نقدینگی و تسهیلات ما در این زمینه هزینه شده است و سود زیادی از این زحمت فراوان عاید کشاورز نمی شود.

بالا بودن دستمزد نیروی کار

یکی دیگر از پنبه کاران روستای "بیار" از توابع این شهرستان نیز به جمع ما می پیوندد و بالا بودن دستمزد کارگر را مشکل دیگری در برداشت طلای سفید می داند و در این باره می گوید: جمع آوری وش پنبه نیازمند تعداد زیادی نیروی کار است که بیشتر هزینه ها در این خصوص متحمل می شویم چرا که روزانه هر کارگر بیش از ۲۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت می کند و یا به ازای جمع آوری هر یک کیلوگرم وش پنبه سه تا پنج هزار تومان دستمزد پرداخت می شود.

جهانبخش مرادی می افزاید: تمامی مراحل کاشت این محصول در استان به صورت سنتی و دستی انجام می شود که مستلزم هزینه های کارگری زیادی می شود و این در حالی است که با کیفیت‌ترین پنبه کشور در این استان تولید می‌شود اما این فاکتور در فروش وش پنبه این استان تاثیری ندارد.

وی که دارای ۱۰ هکتار پنبه زار است ادامه می دهد: بیش از ۶۰۰ میلیون تومان برای کشت و کار هزینه کرده ام و اینک به بانک ها نیز بدهکار هستم و مناسب نبودن قیمت باعث شده است که کشاورزان رغبت کمی برای برداشت داشته باشند.

این کشاورز اضافه می‌کند: با توجه به تورم و افزایش دستمزد کارگر قیمت وش پنبه نیز باید افزایش یابد و بر اساس برآوردها قیمت وش پنبه باید به ۶۰ هزار تومان برسد تا کشاورز به حاشیه سود کافی دست یابد ضمن اینکه قیمت الیاف هر ساله افزایش می یابد و در این زنجیره تنها کشاورزان متحمل خسارت می شوند.

وی می گوید: تعدادی از کشاورزان محصول خود را به کارخانه ها به صورت قراردادی به فروش می رسانند و در قبال آن سم و بذر نیز دریافت می کنند و نکته جالب توجه این است که قیمت سموم ماهانه افزایش و قیمت وش پنبه کاهش می یابد.

مرادی؛ واردات بی رویه وش پنبه را عامل اصلی در کاهش قیمت این محصول دانست و می افزاید: واردات پنبه به کشور در فصل برداشت بیشتر می شود و این امر باعث پایین آمدن قیمت وش پنبه داخلی خواهد شد و با این وضعیت کشاورزان در سال‌های آینده رغبتی برای کاشت این محصول استراتژیک نخواهند داشت.

دوگانگی در قیمت آنالیز قیمت پنبه

بالابودن دستمزد کارگر و قیمت پایین وش بیشترین دغدغه این جمع را تشکیل می دهد برای جمع بندی این موضوع با کارشناس مسوول پنبه سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی که در جمع ما حضور دارند وارد گفت و گو می شویم.

گرچه مسوولان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بر استاندارد قیمت پنبه تاکید دارند و ۲۹ هزار و ۵۰۰ را قیمت واقعی و کارشناسی شده تلقی می کنند ولی کشاورز این قیمت را به صرفه نمی داند؛ اگر افزایش قیمت کود، دستمزد، بذر و خشکسالی های پی درپی را در این محصول مهم ارزیابی کنیم متوجه گرانی کفه ترازو به سمت کشاورز خواهیم شد.

فاطمه ستایش مهر پایین بودن قیمت وش را رد می کند و در این‌باره می افزاید: هزینه تولید وش پنبه در این استان توسط کارشناسان و با در نظر گرفتن تمامی هزینه های کاشت، داشت و برداشت حتی در زمین های اجاره ای نیز آنالیز شده است که در این سنجش قیمت تمام شده هر یک کیلوگرم وش پنبه ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان به دست آمد و با این قیمت حاشیه سود مناسبی نیز برای کشاورز ایجاد می شود.

وی می افزاید: با توجه به افزایش قیمت وش پنبه در سال زراعی گذشته کشاورزان انتظار افزایش قیمت در سال زراعی جاری نیز انتظار داشتند.

کارشناس مسوول پنبه سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی می افزاید: اینک کشاورزان استان محصول تولیدی مزارع پنبه را با همین قیمت اعلامی به هشت کارخانه پنبه پاکنی در استان تحویل می دهند و حتی در سال جاری برخی از کشاورزان سایر استان‌ها نیز محصول خود را به کارخانه های استان تحویل دادند.

وی می گوید: با توجه به اینکه کیفیت تولید الیاف از وش پنبه استان نسبت به میانگین کشور بالاتر است از کارخانجات خواسته ایم که وش پنبه از سایر استان ها را جداگانه فراوری و به نام خود همان استان ها به فروش برسد و به نام محصول استان به فروش نرسد.

ستایش مهر بر زنجیره تولید پنبه در استان تاکید کرد و می افزاید: این محصول به عنوان گیاه بومی و حتی فرهنگ کشت و کار در این استان تبدیل شده است باید با حمایت ارزش اقتصادی آن را برای قشر کشاورز بیشتر کرد.

سیمای کلی طلای سفید در خراسان شمالی

پنبه از محصولات مهم و راهبردی خراسان شمالی است که به لحاظ طول الیاف و رنگ از مرغوبیت بالایی برخوردار است و بیشتر مزارع این استان زیر کشت ارقامی پنبه از قبیل خرداد، ساجدی، کاشمر، ارمغان، لیدر، مای و گلستان می رود.

محصول رقم ساجدی در پنبه زارهای این استان از کیفیت بسیار خوبی برخوردار است، به دلیل اینکه محصول زودهنگام برداشت می شود گیاه سبز و وش پنبه سفید و تمیز است و همراه محصول خار و خاشاکی وجود ندارد.

شهرستان های مانه و سملقان، اسفراین، جاجرم، بجنورد و راز و جرگلان از مناطق پنبه‌کاری استان است که مانه و سملقان با سطح بیش از پنج هزار هکتار معادل ۷۵ درصد تولید این محصول را در استان دارد.

سطح زیر کشت پنبه در سال زراعی جاری ۱۳ هزار و ۳۰۰ هکتار است و کشاورزان استان در سال زراعی گذشته ۹ هزار و ۷۰۰ هکتار پنبه کشت کردند.

دلیل افزایش سطح زیر کشت، افزایش قیمت وش پنبه در سال زراعی گذشته، ترویج کشت قراردادی و مساعدت‌های کارخانجات پنبه پاکنی در توزیع بذر بود و پیش بینی می شود امسال ۳۷ هزار و ۳۰۰ تن وش پنبه از سطح پنبه زارهای این استان تولید شود و به صورت قرارداری به هشت کارخانه پنبه پاک‌کنی فروخته شد.

وش تولیدی پنبه‌زارهای این استان که رتبه پنجم کشوری را در زمینه تولید دارد در ۲ سال اخیر به صورت قراردادی به فروش می‌رود.