جزیره قشم در تناسب با وسعت خود بیشترین تعداد مسجدهای ایران را دارد به طوری که بیش از ۲۰۰ مسجد کوچک و بزرگ در ابعاد و شکل های گوناگون در سراسر این جزیره پهناور بنا شده اند که کاربردی بسیار مهم در زندگی اجتماعی و معنوی جزیره نشینان در کنار آب های فیروزه ای خلیج فارس دارند.
مردم جزیره قشم به عنوان مردمی متدین به مسجد و احکام شرعی توجهی ویژه دارند و سخت پایبند اجرای احکام و فرایض دینی هستند آنان مراسم دینی مربوط به سوگ ها و جشن های مذهبی از جمله مراسم رحلت و میلاد پیامبر اسلام (ص)، میلاد اهل بیت (ع)، شب های قدر و ۲ عید مهم قربان و فطر را در مساجد این جزیره برگزار می کنند.
مساجد و اماکن متبرکه در این جزیره همانند سایر نقاط کشور در طول تاریخ و در عرف مردم از جایگاه و کارکرد ویژه ای برخوردار بوده و این کارکرد باعث شده مساجد نگین خلیج فارس همواره به عنوان مکانی مقدس از ارزش والایی برخوردار باشند.
در این میان معماری سنتی و بومی مساجد جزیره قشم بسیار غنی و دارای ظرفیت های بالایی است که این معماری در صورت احیا و توسعه می تواند هویت این جزیره را به عنوان بخشی از هویت ایران زنده نگاه دارد.
در قشم، از سال های اولیه هجری - قمری، مسجدهایی موجود است که قدیمی ترین آن مسجد «شیخ برخ» در روستای کوشه است. این مسجد یک بار بر اثر زلزله ویران شده اما در اواخر قرن سوم آن را بازسازی کرده اند. بنا به اعتقادی، این مسجد قدیمی ترین بنای اسلامی در جزیره قشم محسوب می شود.
از دیگر مسجدهای قدیمی قشم، مسجد کهن لافت واقع در ساحل لنج هاست که سادگی، قدیمی و بی‌پیرایگی خاصی دارد. این مسجد شاید به دلیل قابلیت دسترسی بیشتر و طرح و نقشه ساده و قدیمی خود کاربرد روزمره تری در اقامه نمازهای روزانه (یومیه) و همچنین همجواری با آثار تاریخی لافت کهن نظیر بادگیرهای زیبا، قرار گرفتن این روستا در ساحل دریا، وجود قلعه نادری، چاههای تل آو و جنگل دریایی حرا نقش مهم و ارزنده ای به آن بخشیده است.
مسجد قدیمی لافت به هنگام طلوع و غروب خورشید با رنگ ها و آواهای معنوی خود، تناسب و زیبایی معماری جنوب ایران را به خوبی نمایان می سازد.
طرح و نقش مسجدهای ویژه قشم، هویت گرمسیری دارند و آمیزه ای از معماری ایرانی - اسلامی را نمایان می سازند. تزیینات مناره ها و بیشماری (تعدّد) گنبدها که بیشتر ساده و بدون کاشی کاری های معماری مرسوم هستند و استفاده از مصالح و روکش کاری های دیواره ها و ستون ها همگی هویت ویژه ای به این مسجدها می بخشند که در نخستین نگاه قابل تشخیص است.
مسجدهای قشم از خصوصیات ساختاری و معماری دیگری نیز برخوردارند که از جمله آنها می‌توان به عدم وجود بادگیرها و گاه حذف گنبدها، برخورداری از بخش های زمستانی و تابستانی، استفاده مناسب از مصالح بومی و هماهنگی های محیطی و نیز عدم بهره‌گیری از تزیینات فزاینده در شبستان و ساختمان آنها اشاره کرد.
مسجدهای قشم در سراسر جزیره پراکنده اند؛ مسجدهای شهر قشم، مسجد جامع رمچاه، مسجد جامع هُلر، مسجد طبل و مسجد آل کمال در سلخ از جمله مسجدهای مشهور جزیره هستند که ضرورت بازشناسی و تحقیق و پژوهش در مورد ویژگی های معنوی و اجتماعی و متنوع معماری آن ها احساس می شود.
از جمله مسجدهای مشهور جزیره قشم که در روستای هُلر واقع است، مسجد قُبا است که زیبایی و شکوه خاص خود را دارد. معماری استثنایی و رنگ ها، طرح و نقشه آن سبب شده که در مسجد قبا همچون نگینی در معماری جنوب ایران بدرخشد.
گنبد های فراوان و هم اندازه مسجد در تناسب با نقشه و طرح آن با مجموعه بنای اصلی و محوطه مرکزی خود در مربع بزرگ جا گرفته‌اند، شکوه و وقار افسونگرانه ای به این مسجد بخشیده و معنویت حاکم بر آن را دوچندان می سازد. ساختمان اصلی مسجد همانند بسیاری از مسجدهای جزیره قشم به کمک اختلاف سطح، از شالوده بنا و فضای پیرامون خود فاصله گرفته است.
در سطح زیرین حیاط مسجد، برکه آبی وجود دارد که در فضای داخلی آن صندلی های سنگی برای وضو گرفتن در نظر گرفته شده که نمازگزاران در حال وضو گرفتن در محوطه ای مدور می‌نشینند و این خود علاوه بر آنکه حال و هوای روحانی به فضا می بخشد از زیبایی‌های مسجد قبا است.
زلزله سال ۱۱۵ هجری قمری جزیره قشم موجب ویرانی مسجد و بارگاه مسجد توران شاه در منطقه توریان شد و منبر بر آن سر به زیر خاک برد.
پس از سالیان چند، این مسجد و بارگاه آن کاویده و منبر از زیر خاک بیرون آورده و شکسته های آن در مسجد رمکان گذاشته شد که تاکنون بر جای است. در این زلزله همچنین حسینیه بندر با سعید نیز تخریب شد.
مسجدهای قشم، بیشتر از طرح و نقشه بومی و گرمسیری مناطق جنوب پیروی می‌کنند و ظاهری ترکیب یافته از خصوصیات معماری ایرانی - اسلامی دارند با این حال، در سالیان اخیر دگرگونی هایی در طرح و ساختمان برخی از این مسجد ها پدید آمده و جلوه هایی از معماری اصیل ایرانی و طرح‌ها و نقوش معماری سرزمین مادری بر آن افزوده شده است.
در طرح معماری مسجد رمچاه این دگرگونی و تلفیق عناصر ایرانی و بومی به خوبی قابل مشاهده است. استفاده از گُنبد فیروزه گون و نقوش اسلیمی روی آن، دگرگونی در رنگ و جنس مصالح (نظیر بهره گیری از کاشی کاری) از جمله خصوصیاتی هستند که به این مسجد هویتی نوع می‌بخشند.
معماری مسجد رمچاه آمیزه ای از کار دست هنرمندان خوش قریحه اصفهانی و هنرمندان بومی قشم است. استفاده از تک گُنبد و کاشی کاری و تزیینات درها و زیر و روی گُنبد حاکی از نفوذ معماری ایرانی در معماری بومی قشم است.
مسجد امام حسین علیه السلام در ۲ طبقه و چهار مناره و نمای آجری زینت یافته با کاشی های منقوش به آیات قرآنی (اثر هنرمندان برجسته اصفهانی) از دیگر مسجدهای قشم است که زیبایی و ابهت چشمگیری دارد.
همچنین می باید از مسجد الغدیر در روستای حمیری نیز نام برد که از مسجد های شاخص قشم به شمار می‌رود و هر سال در ایام محرم، به ویژه تاسوعا و عاشورا، محل نذری دادن به عزاداران حسینی است و از آنجا دستجات عزاداری با عبور از صحرای گدار به قشم می‌رسند. این مسجد به لحاظ معنوی جایگاه خاصی نزد مردم متدین قشم دارد و محل ادعیه و نذورات آنهاست.
جزیره قشم با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.
نظر شما