خطر فرسایش خاک و ضرورت اجرای آبخیزداری

به گزارش ایرنا، بر اساس تخمین‌های انجام شده، سالانه ۱۶ تن در هکتار فرسایش خاک در کشور داریم که این میزان سه برابر میانگین جهانی است، همچنین به طور کلی و در مجموع حدود ۲ میلیارد تن در سال فرسایش خاک در ایران رخ می‌دهد.

فرسایش خاک علاوه‌بر اینکه باعث از دست رفتن خاک باارزش بسیار بالا می‌شود، بلکه تخریب و خسارت به محیط پیرامون را هم در پی دارد و به دلیل اینکه مراتع کشور ضیعف شده است و خاک بیشتر آن سست است هر بارندگی سهمگینی که رخ می‌دهد، علاوه‌بر اینکه خاک را می‌شوید و از بین می‌برد سیلاب‌های ویرانگری به وجود می‌آورد که خسارت‌های جدی به پایین دست وارد می‌کند.

فرسایش خاک رایج‌ترین نوع تخریب زمین، فرایندی است که لایه بالایی خاک را جابه جا می‌کند. جایی که گیاهان بیشترین مواد مغذی و آب موردنیاز خود را از آن دریافت می‌کنند.

دوره زمانی لازم برای تولید و تجدید خاک بسیار طولانی است به‌طوری‌که بر اساس یافته‌های علمی، برای تشکیل ۱۰ سانتی‌متر خاک به زمانی نزدیک به ۲ هزار سال نیاز است.

به علت دیدگاه نادرستی که در مورد تجدیدپذیر بودن خاک وجود دارد، این منبع بیش از توان خود مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گرفته است و امروزه با مشکلاتی در زمینه فرسایش خاک و افت کیفیت آن روبرو هستیم از همین رو می‌طلبد برای جلوگیری از این روند اقدام شود و کوتاهی‌هایی که در گذشته شکل گرفته را جبران کرد.

سیاست‌های قانون خاک اجرایی شود

استاد گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی شهرکرد در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: در کشور طی سال‌های گذشته در عمل، اهمیت کافی به خاک داده نشده و متولی مشخصی برای آن وجود ندارد و حتی برای قانون خاک که بعد از سال‌ها در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، سیاست‌های اجرایی شدن قانون و دستورالعمل های دقیق و قابل اجرا برای آن وجود ندارد.

محمدحسن صالحی افزود: خاک به عنوان جزیی از اکوسیستم به شمار می‌رود و هر ساله روز جهانی خاک در روز پنجم دسامبر با یک شعار مفهومی در سراسر دنیا با هدف فرهنگسازی عمومی و اطلاع رسانی در رابطه با اهمیت خاک برگزار می‌شود و در کشور ما نیز برگزاری این روز در استان‌های مختلف چندین سال است که اجرایی شده و در نوع خود امری پسندیده‌ای به شمار می‌رود.

وی به خطراتی که متوجه خاک است اشاره کرد و گفت: هر نوع تغییر در کاربری اراضی و استفاده نادرست از آن پیامدهای ناگوار کوتاه‌مدت، میان مدت و دراز مدتی دارد که برخی از این پیامدها غیرقابل جبران است.

استاد گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی شهرکرد تصریح کرد: استفاده بهینه از اراضی و رعایت الگوی کشت از جمله مواردی هستند که نیازمند تیم‌های متخصص دلسوز و کارشناسی دقیق همراه با نظارت دولت است و بی‌توجهی به این مسایل، پیامدهای مختلف تخریب اراضی از جمله فرسایش خاک، تخلیه آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، شوری خاک و افزایش ریزگردها و آلودگی خاک، آب و هوا را در پی دارد و سلامت غذا و جامعه را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

صالحی نبود پایگاه داده خاک را از دیگر مشکلات حفاظت از این سرمایه ارزشمند دانست و گفت: نبود پایگاه داده خاک (Soil database) به این معنی است که در نقاط مختلف کشور یا اطلاعات خاک و نقشه خاک وجود ندارد و یا در صورت وجود، این نقشه‌ها و اطلاعات یا قدیمی هستند و یا در مقیاس کوچک‌ تهیه شده‌اند که برای توصیه‌های مدیریتی معمولا کارایی لازم را ندارند.

وی در ادامه با اشاره به شرایط اقلیمی و توپوگرافی و جغرافیایی استان، اهمیت روش‌های حفاظت از خاک را دوچندان دانست و افزود: در چهار محال و بختیاری به دلیل دارا بودن شرایط کوهستانی و اراضی پرشیب و سازندهای حساس به فرسایش، باعث شده با وجود پتانسیل‌های بسیار زیاد و تنوع اقلیمی، این استان فرسایش خاک قابل توجهی داشته باشد، همچنین وقوع ریزگردها، شوری و آلودگی خاک از موارد دیگری است که منابع اراضی این استان را تهدید می‌کند.

صالحی پیشنهاد داد تا متولیان با به‌‍کارگیری دانش متخصصان مرتبط و تعریف طرح‌های مدون، از پتانسیل های این استان به نحو مطلوبی استفاده و از تخریب منابع خدادادی جلوگیری کنند.

وجود شیب‌های تند و موقعیت جغرافیایی چهارمحال و بختیاری در کنار خشکسالی‌های متوالی و وقوع سیلاب‌های شدید سبب شده تا فرسایش خاک در این استان بیش از میانگین کشوری باشد به‌طوری‌که بر اساس آخرین آمارهای ارائه شده از سوی مدیران اداره‌کل منایع طبیعی و آبخیزداری استان، میانگین سالانه فرسایش خاک در این استان حدود یک تن در هکتار بیشتر از میانگین کشوری آن است.

میزان فرسایش خاک در استان بیشتر از میانگین کشوری

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری در همین پیوند گفت: میزان فرسایش خاک در استان سالانه ۱۷تن در هکتار است، در حالیکه این رقم در کشور سالانه ۱۶ تن در هکتار است.

علی‌محمد محمدی با بیان اینکه هفت تن از این میزان سالانه تبدیل رسوب می‌شود، افزود: همچنین۱۰ تن از فرسایش خاک استان وارد شبکه رودخانه و سدها نمی‌شود و فقط از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل می‌شود.

وی با اشاره به اهمیت اجرای طرح‌ها و اقدامات آبخیزداری بسته به نوع عملیات افزود: اجرای اقدامات آبخیزداری سالانه بین پنج تا ۱۰ تن در هکتار در کاهش فرسایش خاک اثرگذار است.

برهمین اساس می‌توان گفت اجرای طرح‌های آبخیزداری نقش مهمی در کاهش فرسایش خاک دارد و این طرح‌ها در استان‌هایی که بیشتر در معرض این مخاطره قرار دارند باید بیشتر از سایر مناطق اجرا شود و استان چهارمحال و بختیاری یکی از این مناطق است که می‌طلبد اعتبارات بیشتری برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در این استان اختصاص یابد.

سه چهارم مساحت استان بی‌نصیب از اجرای طرح‌های آبخیزداری

رییس اداره کنترل سیلاب و آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون مطالعات طرح‌های آبخیزداری در نیمی از مساحت استان انجام و این اقدامات تنها در سه چهارم مساحت استان اجرا شده است.

مصطفی مرادی افزود: این به معنای آن‌است که در استان با توجه به نوع شرایط اقلیمی نیاز به طرح‌های آبخیزداری بیشتری وجود دارد.

وی تصریح کرد: با توجه به اینکه استان در حوزه پرشیب قرار دارد و منابع آب بالا دست کارون و زاینده‌رود به شمار می‌رود و سیلاب، استان‌های پایین دست را تهدید می‌کند از همین رو ضروری است تا طرح‌های آبخیزداری در استان تقویت و اعتبارات بیشتری برای اجرای این مهم اختصاص پیدا کند.

رییس اداره کنترل سیلاب و آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به اجرای طرح ارزیابی اثربخشی طرح‌های آبخیزداری در استان، خاطرنشان کرد: نتیجه این مطالعات می‌دهد که به ازای هر اقدامی در حوزه آبخیزداری، ۵.۷ برابر آن اقدام سوددهی و اثربخشی نصیب استان می‌شود.

مرادی افزود: این در حالی است که میانگین کشوری میزان اثربخشی طرح‌های آبخیزداری پنج برابر است که گویای اهمیت و ضرورت طرح‌های آبخیزداری در استان است.

به گفته وی، به منظور جلوگیری از تخریب حوزه آبخیز و پیشگیری از فرسایش خاک در استان، تاکنون ۱۱۰ سازه خاکی و ۲ هزار و ۸۰۰ سازه سنگی و ملاتی در استان احداث شده است که با توجه به نیاز استان، ناکافی بوده و امید می‌رود با اهتمام ویژه دولت سیزدهم اعتبار مناسبی در همین راستا به استان اختصاص یابد.

رییس اداره کنترل سیلاب و آبخیزداری اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: در سفر رییس‌جمهور و اعضای هیات دولت به استان ۸۰ میلیارد تومان اعتبار برای اجرای طرح‌های آبخیزداری به استان اختصاص یافت که با جذب این اعتبار می‌توان طرح‌های آبخیزداری بیشتری را در استان اجرا کرد و از مزایای آن بهره‌مند شد.

به گزارش ایرنا، در نشستی که در سفر اخیر وزیر کشور به استان در پی وقوع سیلاب تابستان شکل گرفت، پیشنهاد شد تا چهارمحال و بختیاری به عنوان پایلوت اجرای طرح‌های آبخیزداری در کشور انتخاب شود. به نظر می‌رسد موافقت با این پیشنهاد و اجرایی شدن آن بتواند بسیاری از مشکلات استان در حوزه فرسایش خاک و وقوع سیلاب در این استان و مناطق پایین دست را برطرف کند.

چهارمحال و بختیاری یک میلیون و ۶۴۰ هزار و ۳۴۶ هکتار مساحت دارد و که سرچشمه سه رود حوضه آبی کارون و زاینده‌رود و بخشی از دز است که حوضه کارون و دز ۸۸ درصد مساحت استان و حوضه زاینده‌رود ۹ درصد مساحت استان را تشکیل می‌دهد.