۳۴ فروچاله در همدان؛ پیامد بی مهری به زمین

به گزارش خبرنگار ایرنا، حرص و طمع و دخالت های انسانی برای چپاول بی حد و حصر آب و افت آب های زیر زمینی و همچنین خشم طبیعت چند سالی است که بر دیار هگمتانه سنگینی می کند و زمینه ساز تولد پدیده نامبارک و ناموزن فروچاله ها و فرونشست را فراهم آورده است.

نتیجه تحقیقات نشان داد که زیاده خواهی بشر برای دست اندازی به طبیعت به مرور مرگ رگ های حیاتی زمین را رقم زد و حذف این شریان های حیاتی زمین و تهی شدن بستر خاک از آبراهه ها در کنار سنگینی وزن خاک، بروز فروچاله به مثابه بغض فروخورده زمین را به همراه داشت.

زیاده خواهی انسان تنها به حفر چاه ختم نشد بلکه به گذشت زمان توربین هایی برای دستیابی به اندک آب های باقی مانده در دل زمین و پمپاژ ان با سرعت به سمت بالا نصب شد و این دستگاه خاک و سنگ های ریز را نیز همراه آب از زیر زمین تخلیه و یکسری فضاهای خالی ایجاد کرد که فشار لایه های زمین موجب ریزش یکباره بخشی از این قسمت ها و ایجاد فروچاله شد.

بی مهری و کم توجهی مردم به آب، این مایع حیات، بغض فروخورده زمین را به همراه داشته و زمین در واکنش به این بی تدبیری و بی مهری ها روز به روز نحیف و لاغرتر شده است تا شاید چپاولگران آب با دیدن دهان باز و فریاد بی صدای زمین به خود بیایند.

هر چند به باور کارشناسان و زمین شناسان دشت های همدان بیش از ۲ دهه است که سفره دل باز کرده و دهان به گلایه گشوده اما مدیریت نامناسب منابع آبی سبب بروز چالش دیگری به نام «بیابان» در این استان شده به گونه ای که وسعت اراضی بیابانی این استان طبق آخرین مطالعات صورت گرفته به ۱۰۳ هزار هکتار افزایش یافته است.

نخستین فروچاله استان همدان در سال ۱۳۷۱ در محدوده روستای «همه کسی» شهرستان بهار و سپس منطقه جهان آباد، دشت های کبودرآهنگ و قهاوند و آخرین مورد آن نیز سال ۱۳۹۷ در نزدیکی روستاد «کِردآباد» شهرستان کبودراهنگ ایجاد شد اما این پایان ماجرا نیست و در صورت تداوم بی توجهی به منابع آبی موجود در استان با توجه به خشکسالی احتمال تولد دوباره فروچاله در دشت های این استان دور از انتظار نیست.

۳۴ فروچاله و فرونشست نقطه ای از سال ۱۳۷۱ تاکنون در استان همدان ایجاد شده که سهم دهه ۹۰ پنج فروچاله، دهه هشتاد ۱۱ و مابقی نیز مربوط به دهه ۷۰ است.

در این باره معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون ۳۴ فروچاله و فرونشست نقطه ای در این استان شناسایی شده که قطر بزرگترین فروچاله به ۵۰ و عمق آن به ۲۰ متر می رسد.

محمد مهدی آرتیمانی اظهار داشت: طبق مطالعات صورت گرفته برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی عامل بروز فرونشست و فروچاله در این استان بوده است.

وی اضافه کرد: خالی شدن آب موجود در بطن خاک و سست شدن خاک، خشکسالی و نبود امکان تغذیه جایگزین، وزن بالای خاک فشار آن به لایه های سست زمین موجب بروز پدیده فرونشست یا فروچاله های عمیق می شود.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان بیان کرد: تغییر اقلیم و جایگزینی باران به جای برف نیز در کاهش آب های زیر زمینی و بروز فروچاله موثر بوده است با این توضیح که هنگام بارش باران به علت تبدیل شدن به سیلاب امکان جذب کاهش می دهد اما به علت ماندگاری بالا برف روی زمین و ذوب تدریجی آن، قدرت نفوذ پذیری آب در سفره های زیر زمینی افزایش می یابد.

آرتیمانی درباره راهکارهای موثر برای جلوگیری از بروز فروچاله گفت: تغذیه مصنوعی آب یکی از راهکارهایی است که این کار در اداره امور آب در دست پیگیری است هر چند لازمه انجام تغذیه مصنوعی، وجود آب است.

وی افزود: همچنین می توان با انجام یک سری طرح های بیولوژیکی ، آبخیزداری و آبخوان داری میزان نفوذ آب به سفره های زیر زمینی در مناطق بالادست دارای مشکل را افزایش داد که در این راستا سال گذشته از محل «تعادل بخشی» طرح هایی انجام شد.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان ادامه داد: در این راستا مطالعاتی برای ایجاد ۲ بند و سازه سنگی ملاتی در سرشاخه طاهرلو منتهی به کبودرآهنگ نیز اجرایی شده است.

آرتیمانی گفت: اداره امور آب نسبت به نصب کنتور هوشمند و کنترل میزان برداشت آب از چاه ها اقدام کرده تا میزان مصرف آب بهینه و بهروری از آن با کشت گونه های کم آب بر افزایش یابد.

وی اضافه کرد: افزایش پوشش گیاهی موجب جلوگیری از جریان یافتن روان آب های فصلی و کمک به افزایش میزان نفوذ پذیری آب در بطن خاک می شود.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان اظهار داشت: اجرای کارهای سازه ای آبخیزداری در کنترل روان آب ها و افزایش میزان آب موجود در چاه ها، قنات ها و چشمه ها اثیر گذار بوده و میزان استفاده از سفره های زیر زمینی را کاهش می دهد.

فروچاله‌ها از دیدگاه زمین‌شناسی، مهندسی و فرو رفتگی سطح زمین در اشکال بیضی و کروی دارای دیواره‌های با شیب تند در ابعادی به‌طور متوسط سه تا ده‌ها متر است که در اثر گسیختگی لایه‌های سطحی ایجاد می‌شود.

کارشناسان معتقدند که وقتی سطح آب اُفت می کند، تنش مؤثر در اثر از بین رفتن حالت شناوری بر روی سقف حفرات، افزایش می یابد، این افزایش تنش می تواند باعث فشار بیشتر به سقف غار و در نتیجه ریزش آن و ایجاد فروچاله در زمانی زودتر از وضعیتی شود که افت سطح آب در آن وجود ندارد.

نتایج یک پژوهش که به مطالعه و بررسی عوامل شکل گیری فروچاله های رخ داده در دشت کبودرآهنگ استان همدان پرداخته بود، نشان داد که عوامل انسانی همچون احداث نیروگاه، بهره برداری از چاه های عمیق و نیمه عمیق در منطقه و بهره برداری بیش از حد از آب زیر زمینی از مهمترین عوامل مؤثر بر بروز فروچاله ها در دشت کبودرآهنگ بوده است.

ایران دارای ۶۰۹ دشت است که بررسی‌ها نشان می‌دهد ۵۰ دشت دچار پدیده‌ی فرونشست شده اما برخی کارشناسان بر این باورند که با توجه به شرایط موجود بیش از ۳۰۰ دشت با این پدیده دست به گریبان است، استفاده‌ی بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و مدیریت نادرست آن پدیده فرونشست زمین را در کشور رقم زده است به‌گونه‌ای که اکنون ۱۴ استان ایران از جمله تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان با این پدیده روبه‌رو هستند.