تغییر قواعد بازی در صفحه شطرنج آسیا

سفر «شی جین پینگ» رئیس جمهوری چین به عربستان چند روزی است که در مرکز توجه رسانه های جهان قرار گرفته است؛ سفری که جنبه ضدآمریکایی بودن آن و ارسال سیگنال از سوی سران پکن و ریاض به کاخ سفید بر کسی پوشیده نیست؛ پیام هایی که در واقع مخاطب آن کسی جز بایدن و سیاست های او نیست.

بنابراین، ناظران سفر مزبور را نه تنها به لحاظ مصالح اقتصادی مهم می‌دانند بلکه آن را پیام واضح ژئوپلیتیک عربستان و چین به آمریکا می‌شمارند، به این معنا که شریک جایگزین دیگری نیز در جهان وجود دارد.

در همین ارتباط «آنگلا استانزل» از بنیاد «علم و سیاست» می‌گوید، چند سالی است که چین و عربستان به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند. چین با این رویکرد، این پیام را می‌رساند که با ائتلاف با عربستان سعودی به ‌نحوی وارد حوزه نفوذ آمریکا شده است.

عربستان و آمریکا در فصل تنش های فزاینده

سفر شی به عربستان در حالی انجام ‌شد که روابط ریاض و واشنگتن بر سر موضوعاتی مانند امنیت انرژی، امنیت منطقه‌ای و حقوق بشر متشنج است. افزون بر آن در سال‌های اخیر قتل «جمال خاشقچی» روزنامه‌نگار منتقد عربستان در استانبول روابط آمریکا و این کشور را سرد کرده بود.

پس از بحران اوکراین و نیاز غرب به انرژی، روابط آنها به نوعی تیره تر شده است و آخرین ضربه بر پیکر روابط آمریکا و عربستان زمانی زده شد که با فاصله اندک از سفر جنجالی بایدن به عربستان، وزیران اوپک ‌پلاس شامل اعضای اوپک و متحدان این سازمان مانند روسیه، در جلسه ای موافقت کردند که برنامه تصویب شده قبلی مبنی بر کاهش تولید به میزان ۲ میلیون بشکه در روز را ادامه دهند. این تصمیم اوپک ‌پلاس با ابراز نارضایتی واشنگتن مواجه شد، به گونه‌ای که از آن به عنوان «همسویی» با روسیه در جنگ اوکراین یاد کرد.

پایگاه خبری شبکه «ام‌اس‌ان‌بی‌سی» در گزارشی به تصمیم اوپک پلاس مبنی بر کاهش روزانه ۲ میلیون بشکه نفت و نقش عربستان در این سیاست گذاری پرداخت و سفر اخیر بایدن به ریاض را به شدت به باد انتقاد گرفت و نوشت: جو بایدن رئیس‌جمهوری ایالات‌ متحده دلایل زیادی برای عصبانیت از تیم امنیت ملی خود دارد زیرا آنان برخلاف باورهایی که داشت، او را به مدت ۱۸ ماه تحت فشار قرار دادند تا در برابر عربستان چنین سیاستی را در پیش بگیرد.

به نوشته پایگاه مزبور، کاهش تولید به ویژه تحت رهبری عربستان موضوعی فاجعه ‌بار خواهد بود زیرا این اقدام به شدت تهاجمی‌تر از تصمیمی است که اعضای اوپک پلاس اعلام کرده‌ بودند. این تصمیم نه تنها به شدت بر اقتصاد ایالات‌ متحده و جهان تاثیر خواهد گذاشت بلکه به دیگر حوزه‌هایی که برای واشنگتن دارای اهمیت ژئوپلیتیکی هستند نیز از آن متاثر خواهد شد. به عنوان مثال، افزایش قیمت نفت می‌تواند به روسیه کمک کند تا از این طریق منابع مالی لازم را برای جنگ علیه اوکراین به‌ دست آورد. این امر احتمالاً عزم و اراده کشورهای حامی اوکراین به ‌ویژه قدرت‌های اروپایی‌ را تضعیف می‌کند.

کارشناسان بر این باورند که عربستان سعودی به دنبال سرمایه گذاری مستقیم خارجی برای ایجاد صنایع جدید و تنوع بخشیدن به نفت بدون وابستگی به غرب، نگاهی به شرق به ویژه چین و دیگر نقاط جهان دارد. بنابراین دول عربی از جمله عربستان قصد مخابره این پیام را به آمریکا دارند که فقط به واشنگتن متکی نیستند.

اهداف ضدآمریکایی چین و عربستان از تعمیق مناسبات

مناسبات مشارکت استراتژیک میان ریاض و پکن به دوران قبل از سفر اخیر پینگ به عربستان باز می‌گردد. این کشورها در سال ۲۰۱۶ یک قرارداد مشارکت استراتژیک را در زمینه انرژی امضا کردند که در نتیجه آن ارزش تجارت دو جانبه چین و عربستان در سال ۲۰۲۰ به ۶۵.۲ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۱ حدود ۸۷.۳ میلیارد دلار رسید. در مقابل، ایالات متحده و عربستان سعودی، ۲۴.۸ میلیارد دلار داد و ستد تجاری دو جانبه داشتند که تقریبا یک سوم میزان داد و ستدی است که چین و عربستان سعودی با یکدیگر دارند.

در نتیجه این سطح از پیشرفت در مبادلات، چین به بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی در سال های اخیر تبدیل شد. صادرات چین به عربستان سعودی به ۳۰.۳ میلیارد دلار نیز رسید. در مجموع عربستان سعودی با ۱۸ درصد سهم، بزرگترین تامین کننده نفت چین است. در مقطع کنونی نیز عربستان ۱.۸ میلیون بشکه نفت در روز به چین صادر می‌کند.

از سوی دیگر، عربستان سعودی به رغم اینکه متحد استراتژیک آمریکا شناخته می‌شود اما حاکمان سعودی با بزرگ‌ترین رقیب واشنگتن در نظام جهانی تفاهم‌نامه همکاری استراتژیک امضا می‌کنند. ضمن اینکه در جریان این سفر ۳۴ سند همکاری به ارزش تقریبی ۳۰ میلیارد دلار به امضای دو طرف رسید.

افزون بر آن، طرح «یک کمربند-یک جاده»، سرمایه گذاری در طرح «چشم انداز توسعه ۲۰۳۰»، مشارکت در طرح‌های زیربنایی (راه‌آهن، بنادر، فناوری اطلاعات، انرژی‌های تجدیدپذیر، ساخت نیروگاه اتمی، آب شیرین کن و ...) از دیگر حوزه‌های فعال در روابط اقتصادی میان دو کشور است.

در حوزه نظامی چینی‌ها طی سال‌های اخیر در مورد فروش سامانه‌های موشکی مدرن CSS-۶ با برد ۳۷۳ مایلی، CSS-۵ سوخت جامد با برد ۱۱۱۸ و CC-۲ با برد ۳۴۱۸ مایلی و پهپادهای CH-۴، Wing-Long و Wing-Long ۲ با طرف عربستانی به توافق رسیدند. این در حالی است که غربی‌ها برای حفظ برتری رژیم اسرائیل در منطقه و بهانه‌های حقوق بشری از فروش موشک‌های بالستیک و پهپادهای تهاجمی به ریاض خودداری کرده بودند.

«ویکتور گائو» رئیس انجمن مطالعات بین‌المللی چین در مصاحبه با الجزیره گفته است: آنچه برای پکن مهم است گسترش همکاری‌ها در زمینه فناوری و دفاعی است. چین از پتانسیل بالایی برخوردار است و بر خلاف کشورهای دیگری که از فروش سیستم‌های پیشرفته نظامی به کشورهای عربی خودداری می‌کنند، هیچ ابایی نسبت به فروش بهترین فناوری‌های نظامی به آن‌ها ندارد.

در مجموع چین و عربستان هر کدام از تعمیق مناسبات، اهداف خاص خود را پیگیری می کنند که عمدتا در واکنش به سیاست های آمریکا تعریف می شوند. آل سعود و کشورهای عربی با توجه به پیامدهای جنگ روسیه در اوکراین و احساس متحدان آمریکا به رها شدن از سوی این کشور، تلاش می‌کنند تا هم‌پیمانان دیگری در عرصه بین‌المللی پیدا کنند.

چین نیز به دنبال تنوع بخشیدن به همکاری‌های خود با کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای عربی است تا ضمن پرکردن جای آمریکا با بهره گیری از انرژی این پهنه جغرافیایی از دومین اقتصاد جهان به جایگاه اول برسد؛ موضوعی که همواره به هراس و نگرانی سران واشنگتن دامن زده است.