چله الوندنشینان از «فال سوزن» تا «خنچه برون»

به گزارش خبرنگار ایرنا، در آستانه شب چله (یلدا) خاطرات شب های بلند پاییز و زمستان سال های کودکی در ذهنمان تداعی می شود روزهایی که کودکان به دور از فضای مجازی، گوشی و تبلت تنها ذوق و اشتیاقشان رفتن به شب نشینی و بازی با همبازی های اهل فامیل بود.

بی بی خاتون ۸۶ ساله گریزی به خاطرات جوانی خود در شب های چله می زند و می گوید: شب چله تنها شبی بود که همه اعضای فامیل و خانواده برای آن برنامه داشتند و از چند روز قبل در تدارک برگزاری این آیین به بهترین شکل بودند.

به گفته وی کدبانوهای همدانی که همچنان پس از سالها به برگزاری آیین ها و سنت های کهن در شب چله پایبند هستند با دعوت از فرزندان و نوه ها خود در بلندترین شب سال سعی دارند بهترین اوقات را برای آنها به یادگار بگذارند.

بی بی خاتون به تجربه خود از کوهستانی بودن همدان و آب و هوای بسیار سرد این نقطه از کشور اشاره می کند و می گوید در آن سالها به خاطر کمبود امکانات و نبود وسایل گرمایشی مختلف، مردم برای گرم کردن خانه از «کرسی» استفاده می کردند که البته هنوز هم برخی از مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها به ویژه در روستاها این سنت را فراموش نکردند.

وی کرسی را علاوه بر گرم کردن خانه موجب همبستگی و جمع شدن اعضای خانواده دور هم دانست و گفت: شب چله بزرگان هر خانواده با گشودن سفره بر روی کرسی و تزیین زیبای آن، غروب شب یلدا را به طلوع اولین روز زمستان پیوند می زدند.

بی بی خاتون به یکی از آداب و رسوم کهن شهر همدان که شام ویژه شب چله نام داشت اشاره می کند و در توضیح آن می گوید: اگر بین ۲ خانواده به دلیل اختلاف، رفت و آمد قطع شده بود، در شب چله بزرگ فامیل، آن ۲ خانواده را که با هم کدورت داشتند به خانه خود دعوت می کردند و شامی که برای برقراری صلح و صفا بین آنها پخت می شد به «شام محبت» معروف بود.

این آداب و رسوم ارزشمند سالها از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و گاهی به دلیل گذر زمان، توسعه شهرنشینی و گسترش فضای مجازی کمرنگ شده است اما میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با اجرای برنامه های مختلف و ثبت این آثار در حفظ و احیای آنها نقش موثری ایفا کرده است.

این آداب و رسوم ارزشمند سالها از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و گاهی به دلیل گذر زمان، توسعه شهرنشینی و گسترش فضای مجازی کمرنگ شده است اما میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با اجرای برنامه های مختلف و ثبت این آثار در حفظ و احیای آنها نقش موثری ایفا کرده است.کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: بیشتر خانواده های گسترده در نقاط مختلف پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین سعی دارند آداب و رسوم شب چله را در حد توان خود به بهترین شکل اجرا کنند تا این آیین نسل به نسل منتقل شود.

«فریبا نعمتی» با بیان اینکه آیین شب چله (یلدا) ۲۹ آذرماه ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است ادامه داد: در برگزاری بخش های مختلف این شب، ارزش‌هایی چون هویت فرهنگی، توجه به طبیعت و گاهشماری سنتی، ارج نهادن به جایگاه مهم زنان و کودکان در خانواده، آشتی، دوستی و ‌مهمان‌نوازی مورد توجه قرار می‌گیرد و به نسل آینده منتقل می‌شود.

نعمتی اظهار داشت: یلدا به سبب شاخصه‌های اقلیم زیستی مردمان این سرزمین و ارتباط آن با طبیعت، از روزگار کهن تاکنون استمرار داشته است و ساختار و ماهیت آن تغییری نکرده اما متناسب با گذر زمان تغییراتی ظاهری در نحوه برگزاری آن وجود دارد و همچنان اقوام گوناگون این آیین را برگزار می‌کنند.

این کارشناسی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان ادامه داد: در برگزاری شب چله (یلدا)، کودکان به عنوان نسل آینده، زنان با محوریت زندگی و خانواده و بزرگترهای فامیل به عنوان حاملان فعلی و ناقلان این جشن آیینی شناخته می‌شوند.

وی مهمترین درس آیین شب چله را وفاق اجتماعی و خانوادگی عنوان کرد و گفت: احترام و تکریم بزرگ ها به عنوان حلقه اتصال بین اعضای خانواده، احیا و رونق این جشن و انتقال آن به نسل جوان بسیار مورد توجه است.

وی مهمترین درس آیین شب چله را وفاق اجتماعی و خانوادگی عنوان کرد و گفت: احترام و تکریم بزرگ ها به عنوان حلقه اتصال بین اعضای خانواده، احیا و رونق این جشن و انتقال آن به نسل جوان بسیار مورد توجه است.نعمتی برگزاری «فال سوزن» را یکی از آداب و رسوم شهر تاریخی همدان عنوان کرد و ادامه داد: برگزاری این آیین در شب چله در بیشتر خانواده های همدانی رواج دارد و بانوان، دختران و پسران جوان و دم بخت علاقه زیادی به برگزاری آن دارند.

به گفته این کارشناس مردم شناسی در این آیین یک تکه پارچه قرمز رنگ تازه را به دست دختر بچه نابالغی می دهند و آن کودک روی پارچه سوزن می زد و زنان سالمند خانواده از شعرهایی که از سالیان دور با خود زمزمه می کردند، می خوانند و حاضران مجلس پیش از خوانده شدن شعر و با هر بار سوزن زدن در دل نیتی می کنند و شعر خوانده شده را پاسخی برای نیت خود می دانند.

فال سوزن در سال ۹۳ ثبت ملی شد

نعمتی ادامه داد: زنان همدانی معتقد هستند که هر سوزنی که به آن پارچه توسط دختر بچه زده می شود در واقع مُهر تاییدی برای برآورده شدن آرزوهای آنان است و آن آرزو را برآورده شده می دانند.

کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان گفت: فال سوزن یکی از آداب و رسوم مردم دیار الوند است که به لحاظ اهمیت در سال ۹۳ ثبت ملی شده است.

نعمتی، مهره ریزی را از دیگر سنت های همدانی ها ذکر کرد و گفت: در این آیین شب قبل از چله، بزرگ خانواده به عنوان میزبان نشانه ای از همه مهمانان از جمله انگشتر، سنجاق و دکمه داخل کوزه ای سفالی پر از آب می انداخت و رو به قبله آویزان می کرد و در شب چله آن کوزه را به دست کوچکترین عضو دختر آن مجلس قرار می داد.

وی ادامه داد: سپس مادربزرگ ها و جوانان اشعار قدیمی و ابیاتی از اشعار حافظ را به نیت یکی از مهمانان می خوانند و دختر بچه یک نشانه را از داخل کوزه بیرون می آورد و آن شعر خوانده شده در واقع تفالی بر نیت آن فرد برای برآورده شدن حاجت بود.

این کارشناس مردم شناسی «خنچه برون» را از دیگر آداب و رسوم الوندنشینان در شب چله عنوان کرد و افزود: از دیرباز رسم بر این بوده که تازه داماد برای عروس خود که در مراحل نامزدی و عقد به سر می‌برد خنچه‌ای از میوه و تنقلات تهیه کرده و هدیه می‌برد که این آیین همچنان نزد همدانی پابرجاست.

وی ادامه داد: هر رسم و آیینی که از گذشته به یادگار مانده، دلیل و فلسفه ای دارد و بردن خنچه برای تازه عروس ها، دیدار و بهانه برای با هم بودن بیشتر ۲ خانواده و ابراز محبت به نوعروس است چراکه در روزگاران قدیم نامزدها تنها در شب‌های خاص از جمله چله اجازه داشتند، یکدیگر را ببینند و بردن شب چله‌ای بهانه ای بود تا عروس و داماد همدیگر را بیشتر ببینند.

نعمتی اشاره ای هم به خوراکی های شب یلدا در پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین می کند و می گوید: آجیل شب چله همدانی شامل کشمش، مویز، شانی، تخمه خربزه، هندوانه و کدو بو داده و گاهی توت و انجیر خشک است که بانوان باسلیقه همدانی از روزها قبل آن را در خانه تهیه می کنند.

برگزاری مراسم «شب چله» در پنج اقامتگاه بومگردی همدان

معاون گردشگری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان از برگزاری مراسم شب چله در پنج اقامتگاه بومگردی استان و ویژه برنامه‌ای در پایگاه ملی هگمتانه خبر داد.

«علی خاکسار» افزود: برنامه پاسداشت شب یلدا در اقامتگاه‌های بومگردی «آرتیمان» در روستای آرتیمان تویسرکان، «خان‌قالان» در روستای سراب کبودرآهنگ، «ساره‌گل» در روستای ملحمدره اسدآباد، «دولت‌سرا» در روستای فسیجان بهار و سفره‌خانه «عمارت سنگی» در روستای ورکانه شهرستان همدان برگزار می‌شود.

معاون گردشگری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان همدان با تاکید بر اهمیت حفظ آیین ملی شب چله افزود: همچنین ویژه برنامه‌ای سه‌شنبه ۲۹ آذرماه در پایگاه ملی «هگمتانه» شامل سخنرانی، نقالی، پذیرایی با میوه‌ها و تنقلات شب یلدا با حضور مخاطبانی از اعضا زیر پوشش ادارات بهزیستی و کمیته امداد برگزار شد.

خاکسار اضافه کرد: به بهانه شب یلدا، نمایشگاه صنایع‌دستی نیز با ۵۰ غرفه و با حضور هنرمندان صنایع‌دستی ملایر در خانه فرهنگ و هنر ملایر از ۲۵ آذرماه تا ۲ دی‌ماه دایر است.

اما در گفت و گو با مسئول رصدخانه ابن صلاح همدانی علت علمی پیدایش بلندترین شب سال (یلدا) را جویا شدیم.

«ابوالفضل حمزه ای» در این باره گفت: محور شمال جنوب زمین نسبت به دایره البروج یا همان صفحه مداری زمین بیست و سه و نیم درجه انحراف دارد و این ۲ خط در ۲ نقطه همدیگر را قطع و در ۲ نقطه بیشترین جدایی را از هم دارند.

در شب یلدا خورشید به بیشترین جدایی خود از جنوب استوای آسمان می رسد

مسئول رصدخانه ابن صلاح همدانی ادامه داد: هنگامیکه خورشید در مسیر حرکت ظاهری سالانه خود به محل نقاط تلاقی ۲ خط برسد، وارد نقاط اعتدالین در اول بهار و اول پاییز می شود.

وی اظهار داشت: در شب یلدا خورشید به بیشترین جدایی خود از جنوب استوای آسمان می رسد و در جنوب شرقی طلوع و در جنوب غربی غروب می کند و در نتیجه کوتاهترین مسیر حرکت خود را در آسمان روز و به دنبال آن طولانی ترین مسیر خود را در آسمان شب طی می کند.

حمزه ای گفت: در اصطلاح به محل تلاقی مسیر دایره البروج با استوای آسمان نقاط اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی گفته می شود که مصادف با اول بهار و اول پاییز است.

وی افزود: از طرفی نقاط انقلاب زمستانی و انقلاب تابستانی مصادف با اول تابستان و اول زمستان است و در این نقاط دایره البروج بیشترین جدایی را با استوای آسمان دارد.

سینی ها، قفسه های رنگارنگ انواع میوه، شکلات، آجیل و لباس های رنگی متناسب با شب یلدا حال و هوای خاصی به بازار سنتی همدان بخشیده است و همه مردم به اندازه وسع خود در تکاپوی خرید شب چله هستند.

مسئولان استان همدان نیز در این روزها برای اینکه مردم با توجه به شرایط اقتصادی قدرت خرید داشته باشند تدابیر خاصی دارند و در این راستا استاندار همدان از توزیع میوه شب یلدا با قیمت مناسب و در راستای سهولت دسترسی شهروندان در ۱۰ نقطه این شهر خبر داد.

«علیرضا قاسمی فرزاد» در کارگروه تنظیم بازار اعلام کرد: در آستانه شب یلدا سیب زرد و قرمز، پرتقال، هندوانه و انار و همچنین سیب زمینی و پیاز در مکان های تعیین شده از سوی شهرداری در حال توزیع است.

وی با تاکید بر ایجاد غرفه های عرضه میوه شب یلدا در مناطق پرجمعیت و کم برخوردار شهر افزود: قیمت میوه های ارائه شده در غرفه های توزیع حداقل باید ۲۰ تا ۳۰ درصد پایین تر از قیمت بازار باشد.

سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری همدان نیز از آغاز گشت های نظارتی ویژه شب یلدا خبر داد و گفت: در این طرح از همه صنوف به ویژه میوه فروشان، آجیل فروشان و قنادی ها بازدید و نظارت بر بازار تشدید شده است.

«سیدمجتبی حسینی» اضافه کرد: با توجه به افزایش تقاضا در بازار میوه، آجیل و شیرینی در شب یلدا باید برای کنترل و نظارت بر بازار برنامه ریزی دقیقی صورت گیرد تا مردم بتوانند با اطمینان خاطر محصول مدنظر خود را با قیمت مصوب تهیه کنند.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان همدان نیز گفت: از ۱۵ آذر ماه و در آستانه شب یلدا گشت مشترک بازرسی و نظارت از واحدهای صنفی از جمله قنادی و آجیل فروشی های استان آغاز شده است.

«احمد شانیان» افزود: در این مدت یک هزار و ۴۵۰ بازرسی از واحدهای صنفی مرتبط انجام شده و ۳۶۰ پرونده تخلف به سازمان تعزیرات ارسال شده است.