محصول پژوهش‌های علوم انسانی باید مکتوب شوند/بودجه مساله اصلی چاپ نشریات 

همزمان با هفته پژوهش (۱۹ تا ۲۵ آذر) و مطابق روال سالانه، از برترین پژوهشگران، فناوران و نشریات برگزیده و انجمن‌های علمی فعال در قالب بیست‌وسومین جشنواره تجلیل از پژوهشگران، فناوران و نوآوران برگزیده کشور نیز تقدیر شد. در بخش نشریات علمی دو نشریه تاملات فلسفی به صاحب‌امتیازی دانشگاه زنجان و سردبیری زهره توانایی و جلوه هنر (مجله تخصصی هنرهای تجسمی) به صاحب‌امتیازی دانشگاه الزهرا و به سردبیری عفت‌السادات افضل‌طوسی به عنوان نشریات برتر شناخته و در این مراسم تقدیر شدند.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دوره جدید بر نمایه‌شدن نشریات در پایگاه‌های نمایه بین‌المللی مانند اسکوپوس و وب آو ساینس (WOS) تاکید زیادی دارد؛ زیرا یکی از راه‌های کسب مرجعیت علمی و دیپلماسی علمی است. بر اساس آخرین آمار پایگاه‌های نشریات علمی دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، هزار و ۴۵۲ عنوان نشریه علمی از ابتدای سال جاری تاکنون در کشور منتشر شده است که نشریات حوزه علوم انسانی سهم مهمی از این تعداد دارند و با ۸۱۲ عنوان نزدیک به ۶۰ درصد از عناوین کل نشریات علمی را به خود اختصاص می‌دهند.

به گفته پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم از آغاز روند نمایه‌سازی نشریات در وزارت علوم (حدودا دو دهه قبل) ۱۰۱ نشریه علمی زیر نظر وزارتخانه در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه شده‌ بودند که با تدابیر معاونت پژوهشی از سال گذشته تاکنون ۱۸ نشریه در اسکوپوس نمایه شده‌ است و به گفته مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی امور پژوهشی وزارت علوم با اینکه تعداد نشریات حوزه علوم انسانی بیشتر از بقیه حوزه‌ها است ولی تعداد نشریات ثبت‌شده در پایگاه‌های بین‌المللی کمتر از بقیه و بسیار کمرنگ است.

محسن شریفی در مورد دلایل این امر گفت: این وضع دلایل مختلفی دارد و فعلا در جایگاه مطلوب نیستیم؛ زیرا اگر تنها ۲۰ درصد از نشریات قرار باشد در نمایه‌های بین‌المللی قرار بگیرند، باید نزدیک به ۳۰۰ عنوان در این نمایه‌ها باشند ولی اکنون تعداد عناوین در همه حوزه‌ها و علوم انسانی کمتر است.

عفت‌السادات افضل طوسی، سردبیر نشریه جلوه هنر و دانش‌آموخته رشته هنر و طراحی همچنین عضو هیأت علمی گروه پژوهش هنر دانشکده دانشگاه الزهرا است. وی در مورد روند نمایه‌شدن مجلات علمی در حوزه علوم انسانی و هنر معتقد است کارهایی در این زمینه انجام شده که تا حدی هم مفید بوده اما در این رشته‌ها به‌آسانی نمی‌توان وارد پایگاه‌های داده‌ای مانند اسکوپوس یا وب آو ساینس شد. این امر دلایل مختلفی از جمله موضوعات تخصصی این نوع نشریات و تفاوت‌های بنیادین به ماهیت علوم انسانی و علوم پایه در پیشرفت‌های علمی دارد، در علوم انسانی پیشرفت‌ها و دستاوردها به تدریج رخ می‌دهد و یک مقاله نمی‌تواند شامل یک اختراع باشد.

هیات تحریریه نشریات دانشگاهی معمولا از اعضای هیات علمی دانشگاه‌های مختلف و حداقل دو نفر از اعضای هیات علمی همان دانشگاه هستند. نشریه جلوه هنر فقط به شکل الکترونیک چاپ می‌شود و در درگاه‌های دسترسی آزاد نشریات قابل دسترسی است. همچنین بر اساس آیین‌نامه تعیین اعتبار علمی نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نشریه علمی جلوه هنر با رتبه الف در سال ۱۴۰۰ در بین نشریات هنر و معماری قرار گرفت.

عفت السادات افضل‌طوسی سردبیر فصلنامه جلوه هنر به صاحب امتیازی دانشگاه الزهرا در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد نشریات دانشگاهی اظهار داشت: بسیار سعی کردیم در عرصه های بین‌المللی وارد شویم، کارگاه های آموزشی هم وزارت علوم برای این زمینه گذاشته و موثر است. ما تا حدودی پیش رفتیم، برای نمونه چکیده مفصل انگلیسی را به مقالات اضافه کرده‌ایم و مطالب را در پایگاه هایی مانند دوآج (DOAJ) یا پایگاه‌ نشریات دسترسی آزاد ثبت کرده ایم اما در علوم انسانی و هنر به آسانی نمی‌شود وارد «اسکوپوس» یا «وی‌اواس» شد. به همین دلیل تقریبا در رشته‌های هنر هیچ نشریه ای در این پایگاه‌ها از ایران ثبت نشده است.

وی ادامه داد: بخش زیادی از مقالات در حوزه علوم انسانی شامل هنر اسلامی یا هنر ایرانی است البته هنر بین المللی هم داریم ولی ممکن است جالب نباشد، البته ارزیابی هایی شده و بررسی ها در این زمینه همچنان ادامه دارد.

علوم انسانی مانند علوم پایه نیست که ناگهان به ابداع یا اختراعی برسد

استاد دانشگاه الزهرا با تاکید بر اهمیت مکتوب شدن آرا و نظریه‌ها در حوزه علوم انسانی و ضرورت مقاله‌ نوشتن پیش از دفاع از رساله دکتری گفت: مقاله خلاصه‌ای از یک بخش رساله یا یک سوم نتایج رساله است؛ زیرا همه رساله را نمی خوانند. دانشجو در رساله احتمالا به سه یا پنج سوال پاسخ می دهد؛ ولی در یک مقاله باید به یک سوال پاسخ صریح داده و آن را در دسترس دیگران قرار دهد.

وی تاکید کرد: علوم انسانی مانند فیزیک و شیمی نیست که فرد به شکل ناگهانی ابداعی بکند. در این علوم، اطلاعات و دانش فرد به مرور افزایش می یابد و بخشی مهم از آن اقتباس، تفکر و مباحثه می شود. ولی ممکن است یک دانشجوی فوق لیسانس شیمی یکباره به اختراعی دست یابد.

بودجه‌، مساله اصلی در چاپ نشریات

سردبیر نشریه جلوه هنر در مورد مشکلات برای چاپ این نشریه نیز گفت: نشریه های دانشگاهی و به طور کلی نشریه ما با هزینه کمی تولید می شود؛ برای داوری که گاهی تا سه ساعت وقت می برد حدود ۶۰ هزار تومان به اعضای هیات تحریریه پرداخت می‌کنیم که مبلغ زیادی نیست و افراد رغبت زیادی نشان نمی دهند.

وی افزود: امور اجرایی مانند ویراستاری و صفحه بندی نیز برون سپاری شده که با نرخ‌های اندکی که می‌توانیم به آنها پرداخت کنیم، موجب کاهش همکاری ها می‌شود و مشکل اصلی ما معمولا مشکل بودجه است. درآمد نشریه نیز از محل داوری نشریات و فروش حق اشتراک برخط به دست می‌آید.