به گزارش حوزه پارلمانی ایرنا، مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی که روز سه شنبه منتشر شد، به بررسی مزیت‌های عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای با توجه به تصویب لایحه مربوطه به آن در مجلس شورای اسلامی پرداخت.
در این گزارش آمده است: مقابله با نفوذ ناتو به شرق، ایجاد نظام امنیت دسته جمعی در آسیای میانه، ارائه جدول زمانی برای خروج پایگاه‌های نظامی آمریکا از آسیای میانه، جایگزینی نظام چندقطبی به جای سلطه یکجانبه‌گرایانه آمریکا، تعیین مکانیسم معین برای حل و فصل اختلافات مرزی و ایجاد شبکه یکپارچه داده های مقابله با تروریسم و قاچاق موادمخدر از اهداف اولیه تأسیس سازمان همکاری شانگهای بودند.
استقرار امنیت پایدار در آسیای میانه و اوراسیا از کانون های مورد توجه سازمان همکاری شانگهای است. زیرا نقش مهمی در پیشبرد کمربند راه، احیای جاده ابریشم و کریدور شمال - جنوب دارد. ضمن آنکه اغلب کشورهای عضو شانگهای از موزاییک‌های قومی و فرقه‌ای برخوردارند و تفسیرهای متفاوت آنان از تروریسم، می تواند به تنش های غیرقابل کنترل تبدیل شود. به همین دلیل تروریسم، تجزیه طلبی و افراط گرایی؛ سه دغدغه مهم اعضای این سازمان معرفی شده اند.
این گزارش در ادامه با اشاره به اینکه عضویت رسمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای در صورت طی شدن تمامی فرایندها و تشریفات قانونی، زودتر از آوریل ۲۰۲۳ نخواهد بود، می افزاید: بحرین، امارات، کویت، مالدیو و میانمار به عنوان اعضای جدید شرکای گفتگو پذیرفته شده‌اند. این امر نشان می‌دهد که برخی متحدان غرب نیز افول آمریکا در منطقه را پذیرفته‌اند و بعد از تحولات اوکراین، اتکای برخی بازیگران منطقه ای به تضمین های سیاسی و امنیتی غرب و ناتو کاهش یافته است.
بررسی اظهارات و مواضع رؤسای کشورهای عضو شانگهای، نشانگر اهمیت و دغدغه بالای این سازمان به دو موضوع امنیت غذایی و انرژی است، به طوری که محور سخنان دبیرکل سازمان همکاری شانگهای در «هفدهمین نشست سران شرق آسیا» مورخ ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲ (۲۳ آبان ۱۴۰۱) نیز بر دو محور امنیت غذایی و انرژی متمرکز شده بود. از منظر سازمان همکاری شانگهای؛ تغییرات آب و هوایی، تنش های ژئوپلیتیک و همه گیری کووید- ۱۹، سه عامل تشدیدکننده ناامنی غذایی هستند.
بر اساس تحلیل کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس، استمرار تنش و بی اعتمادی بین برخی اعضا همچون هند و پاکستان، از موانع تسریع فرایند همگرایی سیاسی و اقتصادی بین اعضا تلقی می شود، با وجود این حضور هر دو کشور در سازمان همکاری شانگهای باعث تعدیل و پیشگیری از شکل گیری تنش های غیرقابل کنترل بین آنان می شود، در نتیجه یکی از فرصت های سازمان همکاری شانگهای، کمک به استقرار صلح و امنیت پایدار منطقه ای است.
اغلب کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از پتانسیل تهدیدات تروریستی و جدایی طلبی قومی برخوردارند، به همین دلیل «ساختار ضدتروریسم منطقه ای سازمان همکاری شانگهای» یکی از تدابیر اعضا برای مقابله با تهدیدات مشترک بود. ماده (۲۴) اساسنامه سازمان همکاری شانگهای از مهمترین مواردی است که برخی منتقدان با استناد به این ماده، خواستار بررسی دقیق تر اسناد پیوست به سازمان همکاری شانگهای هستند. در این ماده تصریح شده است که اعضا نمی‌توانند هیچ گونه حق شرطی را نسبت به منشور، اهداف و مأموریت سازمان داشته باشند.
با توجه به عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای، پنجره جدیدی را برای استقرار امنیت پایدار در مناطق التهاب آفرین و تنش زا مانند افغانستان فراهم می‌کند. در این میان ابتکار قوه مقننه برای برگزاری دیپلماسی پارلمانی سران همسایگان افغانستان در شانگهای، جایگاه قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران در ترتیبات و ساختار امنیتی منطقه را تقویت می نماید.
در ادامه این گزارش فرصت‌های پیش روی مجلس شورای اسلامی با عضویت ایران در این سازمان بررسی شده و آمده است: اهتمام و تمایل سازمان همکاری شانگهای برای ایجاد کانون‌های تماس با سازمان‌های منطقه‌ای، فرصت مناسبی را برای هیات‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی برای تعمیق روابط بین سازمان همکاری شانگهای با مجمع مجالس آسیایی و اتحادیه بین المجالس اسلامی به وجود آورده است. این اقدام با دیپلماسی پارلمانی جمهوری اسلامی ایران برای توسعه همزمان دیپلماسی نگاه به شرق، تحقق قرن پیش رو – قرن آسیا و دیپلماسی مقاومت هوشمند در برابر استکبار جهانی همسویی راهبردی دارد.
یکی از برنامه های راهبردی سازمان همکاری شانگهای، انجام رزمایش های نظامی برای آمادگی حداکثری در برابر تهدیدات مشترک است. گستره جغرافیایی روسیه، چین، هند، ایران و همچنین مزیت‌های ژئوپولیتیکی این کشورها، بازخورد این رزمایش ها بر صلح و امنیت پایدار منطقه ای را افزایش داده است.
بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، واکنش هایی را در بین برخی اعضا به وجود آورده است، به طوری که تاجیکستان در سال ۲۰۲۱ با حضور نماینده طالبان در نشست شانگهای موافقت نکرد. این امر نشان می دهد جدا از برخی اختلافات مرزی، دومین عنصری که می‌تواند موانعی را برای انسجام داخلی این سازمان به وجود آورد، افراط گرایی و تفسیرهای متفاوت اعضا از تروریسم یا جدایی طلبی است.
به همین دلیل، عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای و اتخاذ دیپلماسی پارلمانی میانجی گرایانه یا رایزنی هیات‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی برای ایجاد مجمع مجالس کشورهای فارسی زبان، می تواند گشایش های جدیدی را برای رفع یا تعدیل برخی تنش ها بین برخی اعضا مانند افغانستان (عضو ناظر) و تاجیکستان (عضو رسمی) به وجود آورد.
مرکز پژوهشهای مجلس با ارایه پیشنهادی مبنی بر تاسیس «اتحادیه بین المجالس سازمان همکاری شانگهای» برای ارتقای جایگاه مجلس شورای اسلامی در تعمیق و توسعه همکاری های همه جانبه بین کشورهای عضو این پیمان، بر پیگیری مصوبات سازمان همکاری شانگهای در دو لایه اجرایی و قانونگذاری تاکید کرد و آن را مایه افزایش پشتوانه مردمی برنامه‌های این سازمان دانست.
بر اساس این گزارش، الحاق جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای، می‌تواند حلقه های تماس بین این سازمان و سایر ائتلاف های منطقه ای همچون سازمان همکاری های اقتصادی اکو را افزایش دهد. به غیر از فدراسیون روسیه، سایر اعضای رسمی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از قاره آسیا هستند و الحاق جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم منطقه ای، فرایند گسترش همکاری های قاره ای در راستای قرن پیش رو - قرن آسیا را هموارتر می نماید.
لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای به تازگی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است و انتظار می رود با طی مراحل قانونی تصویب این لایحه و عضویت کامل کشورمان در این سازمان منطقه ای، فضای مساعدی برای توسعه همکاری های سیاسی و اقتصادی بین ایران با کشورهای عضو بویژه چین، روسیه و هند برداشته شود به طوری که به اعتقاد کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس، توسعه همکاری های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با روسیه و چین در قالب پیمان شانگهای، یک پشتوانه سیاسی برای اجرای دقیق تر اسناد همکاری های بلندمدت ایران با چین و روسیه خواهد بود.
بر اساس این گزارش، سازمان همکاری شانگهای این پتانسیل را دارد که به یک عنصر بازدارنده در قبال مداخلات و سیاست های ناتو برای نفوذ به شرق تبدیل شود. کشورهای غربی با تأسیس مجمع قانونگذاری ناتو، از ظرفیت قانونگذاری کشورهای عضو برای مشروعیت بخشی به مقاصدشان استفاده می کنند. تأسیس اتحادیه بین المجالس کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، توازن راهبردی و هماوری دیپلماتیک این سازمان در برابر ناتوی نظامی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی را ارتقا می دهد. از طرفی تقویت قدرت راهبردی شانگهای، کارایی و اثرگذاری ناتوی عربی در خلیج فارس را به صورت قابل ملاحظه ای کاهش می دهد.
یکی از اهداف سند تاسیس سازمان همکاری شانگهای، تحقیق مشترک کشورهای عضو برای مواجهه و آمادگی در برابر چالش های مشترک اعضا در قرن بیست و یکم است، به همین دلیل می توان از ظرفیت خرد جمعی اعضا برای مواجهه منطقی و هوشمندانه با ابرچالش های مشترک در گام دوم انقلاب استفاده نمود.
نظر شما