اتفاقی عجیب در سیاره مشتری در حال رخ‌دادن است

گزارش گروه علم و آموزش ایرنا از وبگاه اسپِیس (Space)، پژوهش جدید نشان می‌دهد که اتفاقی عجیب در جَو مشتری در حال رخ‌دادن است. چهل سال اندازه‌گیری‌ جَو مشتری با فضاپیماها و تلسکوپ‌های زمینی، الگوهای آب‌وهوایی عجیبی را در بزرگ‌ترین سیاره منظومه شمسی نشان داده است که شامل دوره‌های گرم و سرد در طول سال طولانی آن (معادل ۱۲ سال زمینی) می‌شود؛ اما مشتری مانند زمین، تغییرات فصلی را تجربه نمی‌کند.

روی زمین، انتقال آب‌وهوا بین زمستان، بهار، تابستان و پاییز نتیجه انحراف محور سیاره به سمت صفحه‌ای است که در آن به دور خورشید می‌چرخد. این شیب ۲۳درجه‌ای باعث می‌شود نقاط مختلف کره زمین در طول سال، مقادیر متفاوتی از نور خورشید را دریافت کنند؛ اما محور مشتری فقط ۳ درجه به سمت صفحه مداری سیاره غول‌پیکر متمایل است؛ یعنی میزان پرتوهای خورشید که در طول سالِ طولانیِ مشتری به نقاط مختلف سطح این سیاره می‌رسد به‌ندرت تغییر می‌کند. با این حال، پژوهش جدید نوسانات دوره‌ای دما را در سراسر سیاره پوشیده از ابر نشان می‌دهد.

لی فلِچِر (Leigh Fletcher)، اخترشناس دانشگاه لِستر در انگلیس، در ناسا گفت: ما اکنون یک بخش از معما را حل کرده‌ایم: جَو این چرخه‌های طبیعی را نشان می‌دهد. برای درک اینکه چه چیزی این الگوها را هدایت می‌کند و چرا آن‌ها در این بازه‌های زمانی خاص رخ می‌دهند، باید هم در بالا و هم در زیر لایه‌های ابری کاوش کنیم.

تیم پژوهشی نشانه‌هایی یافته است که نشان می‌دهد این فصول ممکن است با پدیده‌ای به نام ارتباط از راه دور مرتبط باشند. ارتباط از راه دور، تغییرات دوره‌ای را در جنبه‌های سیستم جَوی سیاره توصیف می‌کند که به طور هم‌زمان در بخش‌هایی از کره زمین اتفاق می‌افتد که در ظاهر به هم متصل نیستند و ممکن است هزاران کیلومتر از هم فاصله داشته باشند.

ارتباط از راه دور در جَو زمین از قرن نوزدهم مشاهده شده است؛ به‌ویژه در چرخه معروف اِل‌نینو که به نوسان جنوبی نیز معروف است. چرخه اِل‌نینو یکی از چرخه‌های مشهور آب‌وهوایی جهان است که هر ۲ تا ۷ سال یک بار باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب‌وهوای سراسر سیاره زمین می‌شود؛ سیلاب‌های ناگهانی، خشکسالی و قحطی از جمله این ناهنجاری‌ها است. براساس گفته اداره ملی اقیانوسی و جوی (NOAA)، در چنین رویدادهایی، تغییرات در بادهای بسامان ( بادهایی که از مناطق نیمه‌استوایی پرفشار به‌سوی مناطق استوایی کم‌فشار می‌وزند و بادهای غالب در مناطق گرمسیری استوایی هستند) غرب اقیانوس آرام با تغییرات بارندگی در بیشتر آمریکای شمالی مطابقت دارد.

در پژوهش جدید، دانشمندان دریافتند که در مشتری، هنگامی که دما در عرض‌های جغرافیایی خاص در نیمکره شمالی افزایش می یابد، همان عرض‌های جغرافیایی در نیمکره جنوبی خنک می‌شود، تقریباً مانند یک تصویر آینه‌ای کامل. تصویر آینه‌ای تکرار منعکس‌شده‌ای از یک شیئ است که تقریباً با آن یکسان به‌نظر می‌رسد؛ اما در جهت عمود بر سطح آینه معکوس شده ‌است.

گلِن اورتون (Glenn Orton)، دانشمند سیاره‌شناسی در آزمایشگاه رانش جت ناسا در کالیفرنیا در بیانیه‌ای گفت: این شگفت‌انگیزتر از همه بود که بین نحوه تغییر دما در عرض‌های جغرافیایی بسیار دور ارتباط پیدا کردیم. این شبیه به پدیده‌ای است که روی زمین می‌بینیم، جایی که الگوهای آب و هوا و تغییر فصل در یک منطقه ممکن است تأثیر چشمگیری بر آب‌وهوای جاهای دیگر داشته باشند.

این پژوهش شامل داده‌هایی از سال ۱۹۷۸ میلادی (۱۳۵۶ شمسی) به بعد بود که توسط برخی از بهترین تلسکوپ‌های زمینی، از جمله تلسکوپ بسیار بزرگ در شیلی، تأسیسات تلسکوپ فروسرخ ناسا و تلسکوپ سوبارو در رصدخانه مونوکی در هاوایی جمع‌آوری شده است. محققان همچنین از داده‌های فضاپیماها مانند کاوشگرهای وویجر (که در سال ۱۹۷۹ از کنار مشتری عبور کرد) و مأموریت کاسینی (که در سال ۲۰۰۱ برای کاوش در زحل از کنار مشتری عبور کرد) استفاده کردند.

پیش از این، دانشمندان می‌دانستند که مناطق سردتر جَو مشتری به رنگ‌های روشن‌تر و مناطق گرم‌تر آن به‌صورت نوارهای قهوه‌ای به نظر می‌رسند. پژوهش جدید، که یک دوره سه‌ساله (سال‌های سیاره مشتری) را پوشش می‌دهد، برای اولین‌بار نشان می دهد که چگونه این الگوها در دوره‌های زمانی طولانی‌تر تغییر می‌کنند.