یلدا، آیینی برای همدلی

در خانه مادربزرگ و پدربزرگ همهمه به پا بود، همه دورتا دورشان حلقه زده بودند؛ مادربزرگ فنجان فنجان چای می‌ریخت و در حالی که با انار دانه شده، هندوانه شیرین و تنقلات از مهمانان پذیرایی می‌کرد، برای عاقبت بخیری فرزندانش زیر لب آهسته دعا می‌خواند. پدربزرگ هم کتاب حافظ را گشوده بود تا با نیت و حاجت تک تک اعضای خانواده، بهترین پاسخ را برای آنها از فال حافظ بگیرد. صدای خنده‌های شاد و کودکانه فضای خانه را پر کرده بود؛ همه شاد بودند، می‌خندیدند، اوقات را به شوخ طبعی می‌گذراندند و دل به خاطره‌های پدربزرگ و مادربزرگ می‌سپردند. انگار شب‌های یلدا ماندگارترین شب‌های آفرینش بودند که می‌شد شیرینی‌های این شب‌ها را قاب کرد و به دیوار خانه دل زد. شب‌هایی که سالهاست میان دغدغه‌ها و روزمرگی‌های دنیای ماشینی کمرنگ شده‌ است.
دنیایی که چنان انسان را به اسارت خود درآورده و در چنبرۀ کارها گرفتار کرده که گویی راهی برای او جز دور شدن از هویت اصلی و انسانی خود باقی نگذاشته است. در چنین شرایطی رهایی از این قید و بندها و پیوستن به خانواده و آشنایان بسی سخت و دشوار شده است. امروزه برخلاف پیشرفت‌های سریع علم و فناوری و امکانات رفاهی، خانواده‌ها دچار تزلزل شده‌اند و تضعیف نظام خانواده، انحطاط جامعه را به دنبال داشته است. این در حالی است که برگزاری ضیافت‌هایی مانند شب یلدا و اشاعه فرهنگ آن نقش بسزایی در تحکیم صلح و دوستی میان مردم دارد. بدون تردید مهمترین پیام این جشن‌ها جمع کردن اقوام، دوستان و آشنایان به دورهم و تحکیم بخشیدن به رشته های پیوند نسبی و سببی و روابط اجتماعی میان آنهاست.

برگزاری سنت شب یلدا؛ درمانی برای درد انسان ماشینی
دکتر سید سعید زاهد زاهدانی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه شیراز بر این باور است که یکی از ویژگی‌های تمدن مدرن فاصله انداختن بین مادیات و معنویات است و کسانی که تمدن مدرن را به وجود آورده‌اند هم معتقدند که روز به روز دنیا گرایی آنها بیشتر شده و از معنویات فاصله گرفته‌اند.
این استاد دانشگاه در گفت و گو با ایرنا افزود: مراجعه به سنت‌هایی مانند شب یلدا درمانی است بر دردی که تمدن مدرن در جامعه ایجاد کرده و انسان‌ها را ماشینی و بی‌احساس کرده است؛ مراسم شب یلدا به خوبی می‌تواند این خلأ را در تمدن مدرن پُر کند و بخش لطیف و معنوی روحیه اجتماعی را احیا کند.
زاهد زاهدانی گردهم آمدن اقوام و آشنایان در شب یلدا را از مهمترین آداب و رسوم این شب دانست و گفت: یکی از آداب و رسوم بسیار خوب در این شب دور هم جمع شدن فامیل است. جمع شدن فامیل یکی از سنت‌های ارزشمند ایرانی است که این سنت حتی در جشن نوروز هم در قالب دید و بازدید انجام می‌شود.

دور هم جمع شدن‌های یلدایی؛ وسیله‌ای برای نشاط اجتماعی
وی افزود: حضور اقوام و آشنایان در کنار یکدیگر و دور هم جمع شدن‌های یلدایی وسیله‌ای برای شادی و نشاط اجتماعی است و این موضوع از اهمیت بسیاری در جامعه برخوردار است‌.
زاهدزاهدانی با اعتقاد به اینکه شب یلدا یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است، گفت: هرچند شب یلدا را طولانی‌ترین شب سال قلمداد می‌کنند اما این شب طلیعه روزهای طولانی‌تر است. به بیانی دیگر روزهای پس از شب یلدا روزهای طولانی‌تری هستند.
استاد دانشگاه شیراز اظهار کرد: مردم ایران که در طول تاریخ از فراز و نشیب‌های بسیاری گذر کردند و دشواری‌ها را با سرافرازی پشت سر گذاشتند از روحیه مثبتی برخوردار هستند؛ می‌توان گفت آنها نور را به سیاهی و تاریکی ترجیح می‌دهند و همواره نور را پاس می‌دارند.
زاهد زاهدانی اضافه کرد: به نظر می‌رسد که مردم ایران شب یلدا را محترم و گرامی می‌دارند چراکه از فردای این شب که آخرین شب پاییزی است، روزها بلندتر می‌شود.

مهمترین آداب و رسوم‌ها در بلندترین شب سال
وی با بیان اینکه بر سر سفره شب یلدا آجیل شیرین و میوه‌های فصل و میوه‌های خارج از فصل گذاشته می‌شود، گفت: هندوانه که میوه فصل تابستان است یکی از میوه‌های رایج در شب یلداست. انار هم به عنوان میوه‌ای که متعلق به فصل پاییز است در این شب بر سر سفره گذاشته می‌شود؛ استفاده از این میوه‌ها در شب یلدا حاکی از وسعت سرزمین ایران و تنوع آب و هوایی در این سرزمین است.
زاهد زاهدانی تفال به دیوان حافظ از دیرباز در مراسم و همنشینی‌های شب یلدا رواج داشته است، گفت: حافظ یکی از شعرای گرانقدر ایران محسوب می‌شود و می‌توان گفت یکی از تجلیات روح ادبیات فارسی است؛ در واقع مردم در شب یلدا با روح ادب فارسی ارتباط برقرار می‌کنند و از محضر او چیزهای بسیاری فرا می‌گیرند.
این جامعه‌شناس و استاد دانشگاه شیراز اظهار داشت: حافظ چکیده معرفت و حکمت اسلامی است؛ بنابراین گره زدن اشعار او با آرزوها و نیازهای روز مردم در این شب بسیار باشکوه و جذاب است.

نزدیک‌ شدن قشرهای مختلف به یکدیگر
پهن کردن سفره در ضیافت های معنوی و روحانی از دیرباز بیانگر یک واقعیت اجتماعی فرهنگی و نشان دهندۀ بخشی از حیات دینی ایرانیان بوده است. این سفره‌ها کارکردهای روانی، اجتماعی و فرهنگی گوناگون نیز داشته است؛ به گونه‌ای که باعث آرام کردن هیجانات و امید بخشیدن به مردم، نزدیک کردن قشرهای مختلف به یکدیگر، کمک در انسجام پیوندهای فرهنگی و تحکیم صلح و دوستی میان مردم می شود و سرانجام پاسخگوی خواسته‌ها و انتظارات عاطفی و معنوی آنان خواهد بود.
دکتر کاظم دهقانیان‌فرد، پیشکسوت حوزه شعر و ادبیات فارسی هم معتقد است همنشینی خانواده‌ها در یلدا موجب تقویت حس انسان دوستی و افزایش نشاط اجتماعی می‌شود.

یلدا روح لطافت را در جامعه بسط می‌دهد
دهقانیان فرد در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا مبنی بر اینکه جشن شب یلدا برای انسان امروزی چه پیامی می تواند داشته باشد و برگزاری چنین ضیافت‌هایی و اشاعه فرهنگ آن چه تاثیری بر زندگی ماشینی امروز دارد، گفت: در گذشته خانواده‌ها از پدربزرگ و مادربزرگ گرفته تا خاله، عمو و دایی همه در کنار یکدیگر در خانه‌ای بزرگ زندگی می‌کردند و از درد هم با خبر بودند؛ در شب‌های یلدا یا هنگام سال تحویل نیز همه اقوام و آشنایان و همسایه‌ها دور هم جمع می‌شدند اما امروزه در عصر تکنولوژی مردم از هم دور شده‌اند و همه از طریق فضای مجازی با یکدیگر در ارتباط هستند.
این استاد دانشگاه افزود: بدون شک در شرایط کنونی برگزاری شب یلدا باعث می‌شود که خانواده‌ها دور هم جمع شوند و برگزاری این سنت روح لطافت را در جامعه بسط می‌دهد و موجب فراموشی کینه‌ها و دشمنی‌ها می‌شود.

تحکیم بنیان خانواده
دهقانیان فرد گفت: در عصر ماشین و در شرایطی که مردم از فرهنگی‌های دینی و ملی فاصله گرفته‌اند، برپایی شب‌ یلدا کمک شایانی به تحکیم بنیان خانواده و افزایش محبت و دوستی در جامعه می‌کند.
بدون تردید آیین‌های باستانی سنت‌هایی برای یکپارچگی قومیت‌های ایرانی است و انسان برای پایا ماندن و زندگی آرام داشتن در این دنیای ماشینی ناگزیر باید به متن فرهنگ کهن رجوع کند: «گر نیابد خوی ایشان در نیابد خلق را، روز روشن در بر دانا شب یلدا شود» (ناصرخسرو)