ژئوپلیتک جدید جهان

تحولات چند ماه اخیر ناشی از جنگ اوکراین به ویژه در طول بازهای جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ قطر در حوزه ورزش و فوتبال، کارشناسان سیاسی و اقتصادی را وا داشت چنین نتیجه گیری کنند که بروز تغییرات جغرافیایی ناشی از این جنگ در سطح قاره اروپا، حتی به بسیاری تغییرات ژئوپلیتیکی در سطح جهان نیز منجر شود.

از آنجایی که ادامه تبعات اقتصادی جنگ اوکراین پیشتر به محرومیت روسیه از حضور در رقابت های بین المللی فدراسیون فوتبال اروپا (یوفا) و قاره ای فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) حتی از بازی های انتخابی جام جهانی شده بود، مسکو ناگزیر به بروز واکنش در برابر این تصمیمات اروپا شد و دو هفته قبل هشدار داد که از اتحادیه های ورزشی اروپایی خارج و به کشورهای آسیایی می پیوندد.

به همین دلیل دو هفته قبل"الکساندر دیوکوف" رئیس اتحادیه فوتبال روسیه اعلام کرد که نه تنها این نهاد موضوع خروج از یوفا و پیوستن به کنفدراسیون فوتبال آسیا (ای‌اف‌سی) را مدنظر دارد، بلکه فدراسیون های دیگر این کشور نیز به تدریج مذاکرات خود را برای انجام اقداماتی مشابه آغاز کرده اند.

بعد از او، "استانیسلاو دروژینین" رئیس فدراسیون غواصی روسیه نیز گفت که این نهاد مذاکرات خود با فدراسیون بین‌المللی شنا برای تغییر عضویت در این نهاد و پیوستن به فدراسیون شنا آسیا را آغاز کرده است.

حتی "ایگور لِویتین" مشاور ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه هم با اشاره به اجماع در اجلاس المپیک برای بررسی هرچه بیشتر پیشنهادات در راستای تسهیل مشارکت و حضور ورزشکاران روسیه و بلاروس در رقابت‌های تحت نظر آسیا تاکید کرده است که نه تنها اتحادیه فوتبال روسیه، بلکه تمام فدراسیون‌های ورزشی ما گزینه انتقال به نهادهای آسیایی را در نظر گرفته‌اند تا از این طریق به رقابت‌های بین‌المللی وارد شوند.

وی ادامه داد، همه چیز به فدراسیون‌های بین‌المللی بستگی دارد. جهان در حال تغییر و مهم است که ورزشکاران ما در رقابت‌ها شرکت کنند. یک ورزشکار باید ماحصل تمرینات خود را به نمایش بگذارد.

قابل توجه اینکه اگرچه این اقدام یوفا موجب تحمیل ضررهای زیادی به ورزش روسیه شد، اما طبق گزارش رسانه های روسی، مجموع ضررهای مالی یوفا به دلیل خروج باشگاه‌های روسی از آن هم کم نیست. به طور مثال همکاری یوفا با شرکت گازپروم ۴۰ میلیون یورو در هر فصل برای آن نفع مالی دارد و این جدا از منابع درآمدی حاصل از تبلیغات و سایر منابع مالی است.

حتی یک گزارش شبکه تلویزیونی MATCH TV روسیه حاکی است که فیفا نیز با انتقال فوتبال روسیه از یوفا به ای اف سی موافقت کرده است، پس باید منتظر اقدامات بعدی طرفین و تبعات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی ناشی از این تصمیم مسکو علیه اروپایی ها باشیم.

در واقع روسیه به عنوان یک کشور " ترانس کانتیننتال " یا کشورهای اروپایی - آسیایی با برخورداری از حدود ۴ میلیون متر مربع از خاک اروپا، اگر روزی بخواهد علاوه بر این اقدام ورزشی، از ابعاد دیگر نیز از این قاره جدا شود، بی تردید به لحاظ سیاسی نیز ضربه بزرگی به اروپا می زند و موجب تقویت سیاسی و اقتصادی بیشتر آسیا به عنوان پنهاورترین و پر جمعیت ترین قاره جهان خواهد شد، اقدامی که مطلوب غرب متشکل از اروپا و آمریکا نخواهد بود.

البته جنگ اوکراین و تثبیت تغییرات جغرافیایی ناشی از آن به ویژه پیوستن کریمه و برخی بخش های دیگر اوکراین به خاک روسیه، درصد فوق از سهم ارضی قاره اروپا و به تبع آن سهم اقتصادی آن در جهان را نیز تغییر خواهد داد.

روسیه ای که بیش از ۷۵ درصد از خاک آن در آسیا قرار داشت و تاکنون بر اروپایی بودن خود تاکید می ورزید، اینبار (ولو در این مرحله در حد یک اقدام ورزشی) از اروپا اعلام برائت می کند تا از سویی نظم اقتصادی و گستردگی ژئوپلیتیکی آن را نیز با چالش رو به رو کند.

روسیه قبل از این اقدام ورزشی، پیشتر از بعد اقتصادی نیز با اروپائیان وارد یک چالش جدی شده بود، چون بعد از آنکه اتحادیه اروپا در پنجم دسامبر (۱۵ آذر) تحریم های خود را علیه واردات نفت خام روسیه اعلام کرد، عملا روسیه نیز که بیش از ۵۰ درصد از صادرات نفت خود را که به اروپا می فرستاد، با بستن شیرهای نفت به اروپا به غیر از کشور کوچک بلغارستان و انتقال آن به بازار آسیا، حتی با قطع گاز مورد نیاز اروپا این قاره را با بحران های اقتصادی بزرگی رو به رو کرد.

آمارهای سایت های بین المللی حوزه اقتصاد و انرژی نیز نشان می دهد که حجم نفتی که از روسیه به سمت چین، هند و ترکیه به‌ عنوان سه کشور بزرگ آسیایی می‌رود به‌ علاوه مقادیری که هنوز مقصد نهایی برای آن‌ها مشخص نشده، در یک ماه منتهی به نهم دسامبر تا متوسط ۲.۷۳ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است، یعنی ۴ برابر بیشتر از یک ماه قبل از حمله روسیه به اوکراین در اواخر فوریه بود و این نشان می دهد که تحریم نفتی اروپا نه تنها به ضرر روسیه نشد بلکه به نفع آن و البته کشورهای آسیایی شده است.

گزارش شبکه اقتصادی بلومبرگ هم آمریکا حاکی است که این سه کشور آسیایی حتی تاکنون به سقف قیمت نفت روسیه که توسط اتحادیه اروپا، G۷ و استرالیا وضع شده بود (ائتلاف موسوم به سقف قیمت) نپیوسته اند.

بنابراین، تحلیلگران با بررسی ابعاد مختلف جنگ اوکراین، به این نتیجه رسیدند که این جنگ صرفاً یک حمله نظامی به یک کشور نبوده و به تدریج می رود که نظم فعلی در جغرافیای سیاسی اروپا را هم برهم زده و حتی جهان را به سمت یک نظم جدید سیاسی دو قطبی غالب (شرق و غرب) سوق دهد و همانگونه که نظم اقتصادی جهان به تدریج به سوی شرق میل پیدا کرده است، کاهش قدرت غرب و گرایش های جهانی به شرق را نیز تشدید می کند.

"جوزف نای" نظریه‌پردازان سرشناس نولیبرال نیز چندی پیش از تغییرات سیاسی و اقتصادی چند سال اخیر در سطح جهان نتیجه گیری کرد که جهان شاهد انتقال تدریجی کانون قدرت و ثروت از غرب به شرق و اعاده جایگاه پیشین آسیا است.

او، یکی از مهم‌ترین ابعاد این تحول را تغییر در نحوه چینش و آرایش و انتشار قدرت در مجموعه روابط بین دولت ها بر مبنای توزیع توانمندی‌ها آنها می داند، تغییراتی که به اعتقاد برخی کارشناسان در سطح نظامی و امنیتی در شرق اروپا در حال شکل گیری است و می رود به تدریج به دیگر حوزه های روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و حتی ورزشی بین المللی نیز تسری یابد.

سخن آخر این که باید گفت تغییرات جعرافیایی ناشی از تحولات نظامی در اوکراین و مشخصا کریمه و دیگر مناطق شرق و جنوب شرق اوکراین و بروز بحران های اقتصادی ناشی از کمبود انرژی در سطح اروپا اکنون می رود که به اختلافات درون قاره اروپا که روسیه هم بخشی از آن است، دامن زده و روسیه را از قاره اروپا دور و تقسیمات جدید را در عرصه بین المللی ایجاد کند.