زمین یکی از مهمترین مؤلفه‌های تولید کشاورزی است اما کوچکی و پراکندگی قطعات زمین از جمله مسائل ریشه‌ای و عمده کشاورزان محسوب می شود که سود حاصل از ماه ها کشاورزی آنها را به مخاطره می اندازد.
این پدیده که بعنوان خرده مالکی مطرح است در سال های اخیر در خراسان شمالی نمود بیشتری یافته و بسیاری از اراضی این خطه بدلیل قوانین ناشی از ارث به نحوی تدوین شده که اراضی به قطعات کوچک تبدیل و یکپارچه سازی زمین را با مشکل مواجهه کرده است.
این موضوع در خراسان شمالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که اقتصاد این استان بر محوریت کشاورزی بنا نهاده شده و کشاورزی نقش مهمی در اشتغال و توسعه استان ایفا می کند، بنابراین از خرده مالکی بعنوان معظلی که معیشت مردم منطقه را به خطر می اندازد، یاد می شود.
اینک بیش از ۳۶ درصد اشتغال استان در حوزه کشاورزی انجام می شود و خرد مالکی بدلیل ماهیت هدررفت و افزایش هزینه ای که دارد از عواملی است که این استان را از نظر سرانه درآمد خانوار جزو آخرین استان ها قرار داده است.
کارشناسان این حوزه بر این باورند که خرده مالکی موجب هدررفت منابع کشاورزی و افزایش هزینه تولید می شود و بهره اقتصادی پایینی برای کشاورز دارد و به مرور این اراضی جای خود را از موقعیت کشاورزی به مسکونی و باغ ویلایی می دهند و این خود معظلی دیگر از دست اندازی‌های بشر به زمین است.
زمینی که قرار بود به مکانی اقتصادی با بهره وری تولید محصولات کشاورزی تبدیل شود با ورود انسان ها دکل‌های برق و لوله های آب شرب کاربری این اراضی را تغییر می دهد.
نکته قابل تامل این است که در مجلس شورای اسلامی نیز تاکنون این موضوع بسیار مهم که تقریبا بیشتر استان ها با آن درگیر هستند تنها در سطح طرح باقی مانده است و قوانین کارشناسی و مناسب در این زمینه تصویب نشده است و ضرورت دارد تا برای رسیدگی به این معظل بیش از این فعالیت کرد.
افزایش هزینه های تولید
معاون بهبود تولیدت گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در مورد معایب خرده مالکی در اراضی کشاورزی استان می گوید: افزایش هزینه‌های تولید در واحد سطح مهمترین چالش خرده مالکی محسوب می شود و موجب شده تا کشاورزی در این استان معیشتی و غیر اقتصادی شود.
کوچک شدن قطعات زمین های کشاورزی به نوعی اراضی را از حیث اقتصادی خارج کرده است
حمید نامور می افزاید: کوچک شدن قطعات زمین های کشاورزی به نوعی اراضی را از حیث اقتصادی خارج کرده است چرا که هزینه های آماده سازی کاشت، داشت و برداشت از فروش پیشی گرفته است.
وی می گوید: فعالیت بر محور دانش در این اراضی صرفه اقتصادی ندارد و امکان کشت با ماشین آلات بخش کشاورزی در این فضاها فراهم نیست، قیمت تمام شده برای کشاورز در واحد سطح نیز افزایش یافته است به همین دلیل بیشتر بهره برداران از روش های مکانیکی و سنتی استفاده خواهند کرد.
نامور تصریح می کند: اینک تنها در بخش هایی از شهرستان شیروان و فاروج زمین با قطعات بزرگ یافت می شود بیشتر اراضی این استان خرده مالکی است و کشاورزان مشغول کشت و کار سنتی هستند.
وی با بیان اینکه کشاورزی حرفه ای بسیار ریسک پذیر است می گوید: در مقایسه با سایر شغل ها کشاورزی سود کمتر و ریسک پذیری بالایی دارد چرا که بعضا بهار و پاییز زودرس خسارت هنگفتی به کشاورزان وارد خواهد کرد که حتی در برخی از سال ها محصولی برداشت نخواهند کرد.
قانون ارث زمین های کشاورزی را کوچک و کوچک تر کرده اند که بخشی از این زمین ها از حالت اقتصادی خارج شده اند و به فروش رفته اند
معاون بهبود تولیدت گیاهی سازمان جهاد کشاورزی تصریح می کند: در سال های اخیر قطعات زمین های کشاورزی با توجه به قانون ارث کوچک و کوچک تر شده اند که بخشی از این زمین ها از حالت اقتصادی خارج شده اند و بیشتر کشاورزان به اجبار آنان را می فروشند و برخی از افراد نیز این زمین ها را برای محیطی برای استراحت و تفریح خریداری می کنند.
وی می گوید: بیشتر زمین های اطراف شهرها و برخی روستاهای خوش و آب و هوا و ییلاقی نیز تبدیل به خانه باغ ها و باغ هایی برای تفریح و استراحت شده است و دیگر کشاورزی در آن فضاها توجیه اقتصادی ندارد چرا که فعالیت در اراضی خرد سودی ندارد.
نامور بیان می کند: بعضا برخی از کشاورزان نیز زمین های خرد خود را به فروش رسانده اند و وجه نقد خود را برای سود در بانک ها سپرده گذاری کرده اند چرا که بیشتر اراضی این استان زیر سه هکتار است و کشت و کار اقتصادی نیست.
وی خواستار اصلاح قانون ارث شد و می افزاید: باید تلاش کنیم تا فعالیت در بخش تولید صرفه اقتصادی داشته باشد و زمین های کشاورزی کوچک و رها نشوند.
معاون بهبود تولیدت گیاهی سازمان جهاد کشاورزی می گوید: بیشتر ماشین آلات بخش زراعی بزرگ هستند و در قطعات کوچک به خوبی کارآیی ندارد، به عنوان مثال فعالیت کمباین ها در اراضی کوچک غیر ممکن و هیچ صرفه اقتصادی نخواهد داشت.
نامور می افزاید: کشاورزی استان نیازمند ماشین آلات و ادوات کوچک تر هستند که باید در این زمینه شرکت ها بیشتر فعالیت کنند چرا که خرید تمام ماشین آلات لازم برای کشت و کار برای کشاورزی صرفه اقتصادی ندارد این در حالی است که باید خدمات دریافت کنند تا راندمان در این بخش بالا رود.
خرده مالکی مانع یکپارچه سازی
مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز در این باره می گوید: در اجرای طرح یکپارچه سازی زمین های کشاورزی الزامی وجود ندارد اما دولت برای این مهم بسته های تشویقی گذاشته است اما با این وجود خرده مالکی مانع اجرایی شدن آن شده است.
سید ابراهیم سیدی می افزاید: برای موفقیت در طرح یکپارچه سازی باید مرزها برداشته شود و با تشکل یک تعاونی و یا شرکت سهامی زراعی، بهره برداران را سهیم کرد ولی متاسفانه به علت تعداد زیاد مالکان و نبود وحدت این طرح به سرانجام نرسیده است.
وی تصریح می کند: دولت در اجرای طرح سامانه های آبیاری نوین نیز با این مشکل مواجهه است و در صورت تجمیع اراضی و استفاده از منابع آبی مشترک بسیاری از مشکلات آبیاری برطرف می شود ضمن اینکه دولت در بخش های دیگر نیز از جمله اختصاص نهاده های کشاورزی و سایر موارد در طرح های تجمیعی و یکپارچه سازی حمایت می کند.
مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی خاطرنشان می کند: آنقدر تعداد خرده مالکان در این استان زیاد شده است که رسیدن به وحدت و رویه ای مشترک به سختی انجام می شود.
خرده مالکی دلیل هدر رفت منابع
با وجود اینکه بحث خرده مالکی بارها در مجلس شورای اسلامی و توسط قانون گذاران مطرح شده است اما تاکنون به نتجیه ای نرسیده است و هنور هم بخش کشاورزی در کشور از این مشکل رنج می برد.
نماینده مردم اسفراین و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در این خصوص می گوید: تخریب اراضی کشاورزی و کاهش بهره‌وری حاصل گسترش خرده مالکی است که این پدیده باعث هدر رفت منابع تولید شده است.
امان الله حسین پور می افزاید: خرده مالکی در عرصه کشاورزی و نبود قوانین و سیاست‌های مناسب در ساماندهی این وضعیت موجب شده تا خرده مالکان در اراضی کشاورزی به بهره‌وری مناسب دست نیابند.
وی خرده مالکی را بلای جان کشاورزی و تولید دانست و می افزاید: تقسیم اراضی کشاورزی به قطعات کوچک معضلی است که در سال‌های اخیر رواج و بخش کشاورزی را به شدت گرفتار کرده است.
عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی تصریح می کند:پدیده خرده مالکی مربوط به استان خاصی نیست و تمامی استان‌ها با کوچک بودن زمین های کشاورزی درگیر هستند که حتی معضلی در بحث الگوی کشت ایجاد کرده است. بنابراین آب و خاک همیشه به عنوان منابعی مهم و ارزشمند و میراثی گرانبها در عرصه کشاورزی محسوب می شوند و نقش موثری در تولید ثروت و خودکفایی دارند و باید از این میراث محافظت کرد.
وی با بیان اینکه خرده مالکی باعث ایجاد کشاورزی سنتی شده است بیان می کند: در حال حاضر بیشتر کشاورزان سطح کشور به نوعی کشاورزی معیشتی دارند و این امر موجب کاهش درآمد کشاورزان شده است.
نماینده مردم اسفراین در مجلس شورای اسلامی تصریح می کند: شرایط خرده مالکی در خراسان شمالی حادتر از سایر استان ها است چرا که استان های دیگر به این موضوع رسیدگی کرده اند و اراضی کوچک را تا حدی یکپارچه کرده اند.
بی‌نتیجه ماندن قوانین خرده مالکی در مجلس
وی علت خرده مالکی اراضی کشاورزی در کشور را قانون ارث دانست و اظهار می دارد: این امر ریشه در شرع دارد و به این موضوع تاکنون کمتر پرداخته شده است و بحث خرده مالکی و قانون ارث بارها در کمیسیون کشاورزی مطرح شده است اما این مشکل کماکان باقی مانده است.
نماینده مردم اسفراین در مجلس بر ایجاد مجتمع های کشت و صنعت نیز تاکید می کند و ادامه می دهد: این مجتمع ها با یکپارچه سازی باعث افزایش بهره وری در بخش کشاورزی می شوند.
حسین پور در بخش دیگری از سخنانش ایجاد تعاونی ها را از دیگر راه کارهای مقابله با خرده مالکی دانست و می گوید: کشاورزان با تشکیل شرکت های تعاونی به نوعی باعث کاهش هزینه های تولید خواهند شد.
خرد بودن ۶۶ درصد اراضی خراسان‌شمالی
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز در ادامه می گوید: ۶۶ درصد از ۳۴۴ هکتار از اراضی کشاورزی این استان زیر پنج هکتار وسعت دارد و به صورت خرده مالکی اداره می شود و این اراضی شامل ۲۲۶ هزار هکتار زراعی و باغی است که زیر پنج هکتار وسعت دارند و این شرایط نرمال نیست و وضعیت در سال های آتی بدتر می شود.
به گفته علی بهنام فر؛ ۷۵ هزار هکتار از مجموع این سطح معادل ۲۲ درصد زیر یک هکتار وسعت دارند که این شاخص در کشور ۳۷ درصد است.
خراسان شمالی در بخش زمین های کشاورزی بالای ۵۰ هکتار نسبت به کشور وضعیت مناسبی ندارد
وی می افزاید: همچنین این استان در قطعات بزرگ تر از ۵۰ هکتار وضعیت خوبی به نسبت میانگین کشور ندارد و تنها سه هزار هکتار معادل ۰.۹ درصد از اراضی آن قطعات ۵۰ هکتاری به بالا را دارند در حالی که این شاخص در کشور یک درصد است.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی عنوان می کند: براساس آمارها، میانگین زمین کشاورزان استان از کشوری بیشتر است که در این پیوند، سرانه هر بهره‌بردار از اراضی در چرخه تولید این خطه ۵.۵ هکتار و کشوری آن ۴.۱۵ هکتار است.
بهنام فر با بیان اینکه حدود ۸۲ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این استان مشغول به فعالیت هستند افزود: این استان ۲ هزار و ۸۴۳ هکتار وسعت دارد که ۱۶ درصد از این گستره قابل کشت است و اکنون این کشاورزان در بیش از ۳۴۴ هزار هکتار زمین کشاورزی می کنند.
| گستره زمین خرده مالک | میانگین در خراسان شمالی بر اساس درصد | میانگین کشوری بر اساس درصد | نسبت خراسان شمالی به میانگین کشوری |
| زیر یک هکتار | ۲۲ درصد | ۳۷ درصد | کمتر |
| بین یک تا ۵ هکتار | ۴۴ درصد | ۳۸ درصد | بیشتر |
| بین ۵ تا ۲۰ هکتار | ۲۹ درصد | ۲۰ درصد | بیشتر |
| ۲۰ تا ۵۰ هکتار | ۴ درصد | ۴ درصد | برابر |
| قطعات بالای ۵۰ هکتار | ۰.۹ درصد | ۱ درصد | کمتر |
جدول بالا به خوبی گستره خرده مالکی استان را در مقایسه با میانگین کشوری نشان می دهد بر اساس این جدول بیشتر اراضی خرده مالک استان بین یک تا ۲۰ هکتار قرار دارند و ضرورت دارد تا در این باره چاره اندیشی شود.
این مطلب گواه این است که قطعات اراضی خراسان شمالی بسیار خرد هستند و تجمیع این اراضی کاری بسیار سخت محسوب می شود.
در مجموع سطح اراضی زراعی و باغی استان با احتساب زمین های آیش و دیم ۴۵۲ هزار و ۶۱۴ هکتار است.
تاکید استاندار بر حل معضل خرده مالکی
محمدرضا حسین نژاد می افزاید: خرده مالک بودن مانع مهم در توسعه کشاورزی است و مشکلات ناشی از خرده مالکی در طرح اصلاح الگوی کشت به خوبی بررسی می شود و خرده مالک بودن مانع افرایش بهره وری کشاورزی و توسعه مکانیزاسیون در این بخش می شود.
وی در بخش دیگر سخنان خود با تاکید بر اینکه توسعه بخش کشاورزی نیازمند نقشه آمایش کشت سرزمین به عنوان نقشه راه است می افزاید: این نقشه باید از طرف وزارت جهاد کشاورزی در اختیار استان قرار گیرد.
حسین نژاد تصریح می کند: نقشه آمایش کشت سرزمین باید در اختیار کشاورزان و وضعیت کشت مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
وی در خصوص طرح اصلاح الگوی کشت کشاورزی یادآور می شود: سه مولفه نیاز به محصولات کشاورزی، اقلیم و اقتصاد در این طرح دارای ارزش است و اجرای این طرح سبب افزایش بهره وری در مصرف آب می شود و در این زمینه برای توسعه و تقویت بخش کشاورزی باید صادرات هم مورد توجه قرار گیرد.
سهم بخش کشاورزی استان ۱.۱ درصد از تولیدناخالص بخش کشاورزی کشور است که مهمترین بخش تولیدی استان بخش کشاورزی است.
سطح اراضی کشاورزی و بایر خراسان شمالی بیش از ۴۵۲ هزار هکتار است، کل اراضی استان ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار است که اکنون ۱۳ درصد از این سطح به بخش کشاورزی اختصاص دارد و ۸۷ درصد نیز اراضی غیرکشاورزی است.
۴۴ درصد جمعیت یک میلیونی این استان در نواحی روستایی سکونت دارند به نوعی حدود ۸۲ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این خطه مشغول به فعالیت هستند.
نظر شما