گروه جامعه ایرنا - در چند سال گذشته اخبار و مطالب زیادی درباره تالاب‌ها، نقش آنها در تلطیف آب و هوا، ذخیره منابع آبی زیرزمینی، زیستگاه بودن آن برای تعداد زیادی از پرندگان، جانوران، حیوانات و گیاهان مختلف خوانده و شنیده‌ایم علاوه بر این ارزش اکولوژیک تالاب‌ها برای کشورها ۱۰ برابر جنگل‌ها و ۲۰۰ برابر زمین‌های زراعی است که همین دو عدد نشان می‌دهد که حفاظت از این عرصه‌های آبی از چه اهمیت زیادی برخوردار است.
ایران با داشتن اقلیم متنوع از انواع مختلف تالاب‌ها برخوردار است. در دنیا ۴۲ نوع تالاب وجود دارد که ۴۱ نوع آن در ایران موجود است؛ این نشان از ظرفیت بالای کشور در زمینه طبیعت و محیط زیست دارد اما همه این تالاب‌ها امروز به سختی نفس می‌کشند و چشم به راه قطره‌ای آب هستند. وقتی به تالاب‌های گاوخونی، پریشان، آلاگل یا آجی گل نگاه می‌اندازید شاید باورتان نشود که روزی غوغای اردک‌ها و رقص نیزارها در این برهوت خشک چشم و گوش هر بیننده‌ای را خیره و کر می‌کرد.
وسعت تالاب‌های کشور سه میلیون هکتار است که نیمی از آن یعنی حدود ۲ میلیون هکتار آن به کانون های انتشار گرد و غبار تبدیل شده که نتیجه استفاده نادرست و بی خردانه انسان از تالاب ها است؛ این در حالی است که ایران خاستگاه مهمترین پیمان نامه بین‌المللی در راستای حفاظت از زیست بوم های تالابی و تالاب ها در دنیا است؛ در واقع دوم فوریه ( ۱۳ بهمن) سال ۱۹۷۱ میلادی با حضور ۱۸ کشور نخستین پیمان نامه محیط‌زیستی دنیا در رامسر (شهری در شمال کشور) به امضا رسید که به کنوانسیون رامسر معروف است و اکنون بیش از ۱۷۰ کشور عضو آن هستند. بر این اساس، این روز به عنوان روز جهانی تالاب‌ها نامگذاری شده و هر سال هم یک شعار برای این روز تعیین می شود که امسال «وقت احیای تالاب‌ها است» ، در نظر گرفته شده است.
با وجود اینکه اولین معاهده بین‌المللی محیط زیستی دنیا درباره حفاظت از تالاب ها در ایران شکل گرفت و ۲۵ تالاب ایران با وسعت یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در این کنوانسیون ثبت شده است اما مساله این است که اکنون وضعیت تالاب‌ها خوب نیست و خشکی و کم آبی بیشتر آنها را تهدید می‌کند.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: اولین و یکی از مهمترین پیمان نامه های محیط زیستی درباره حفاظت از تالاب ها در دوم فوریه سال ۱۹۷۱ در ایران به امضا رسید و چون در شهر رامسر امضا شد به کنوانسیون رامسر معروف است؛ به علت اهمیت حفاظت از تالاب ها این روز به عنوان روز جهانی تالاب ها نامگذاری شده و هر سال در این روز یک شعار انتخاب می شود که امسال وقت احیای تالاب ها است، تعیین شده است.
لازم است از رویکرد سازه‌ای صرف، مدیریت وارونه و تقاضا محور منابع آبی عبور و به سمت مدیریت منابع محور و حوضه‌ای برویم و همزمان نظام‌های بهره‌برداری در کشاورزی و صنعت را اصلاح کنیمعلی ارواحی درباره اقدامات کشور برای حفاظت از تالاب ها افزود: اقداماتی که در کشور برای حفاظت از تالاب ها انجام شده ضمن اینکه اقدامات مهمی هستند اما در عین حال معمولا از جنس تدوین برنامه یا مطالعاتی بودند که بخشی از این مطالعات مربوط به تعیین نیاز آبی تالاب ها بود؛ بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست حقابه ۱۱ تالاب از ۲۵ تالابی که در کنوانسیون رامسر ثبت هستند، تعیین کرد اما می دانیم که این نیاز آبی محقق نشده است.
وی اظهار داشت: علاوه بر این، سازمان حفاظت محیط زیست برنامه هایی را برای مدیریت تالاب ها در دستور کار داشته که با مشارکت بخش های مختلف برای تعدادی از این تالاب ها تدوین کرده است اما این برنامه ها هم چندان راه به جایی نبردند و غالبا روی کاغذ باقی ماندند و اجرایی نشدند؛ در واقع از این برنامه ها خروجی و نتیجه ای در عرصه ها نمی بینیم فقط چیزی که می بینیم این است که وضعیت تالاب ها روز به روز بحرانی تر می شود؛ به طوری که از وسعت سه میلیون هکتاری تالاب ها در کشور بیش از نیمی از این وسعت یعنی حدود دو میلیون هکتار مشخصا به کانون انتشار گرد و غبار تبدیل شدند.
وی ادامه داد: شاید یکی از شاخص ترین مصداق عملیات اجرایی برای تالاب ها، احیای دریاچه ارومیه است که طی سال های گذشته روی آن کار شده و ستاد احیای دریاچه ارومیه شکل گرفته است اما شرایط امروز دریاچه از طرفی این پیام را منتقل می کند، راهکارهایی که عمدتا در دست اقدام بوده راهکارهای راهگشایی نبوده اند که بتواند مشکلات، معضلات و بحران آب در کشور و به طور مشخص حال بد تالاب ها را بهتر کند.
ارواحی افزود: لازم است از رویکرد سازه‌ای صرف، مدیریت وارونه و تقاضا محور منابع آبی عبور کنیم و به سمت مدیریت منابع محور و حوضه‌ای برویم و همزمان نظام‌های بهره برداری در کشاورزی و صنعت را اصلاح کنیم.
وی با اشاره به نقش تونل زاب در احیای دریاچه ارومیه گفت: در آینده نزدیک تونل زاب افتتاح خواهد شد، زمانی که این تونل در دست احداث بود، قرار بود ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب تحویل دریاچه ارومیه شود اما اکنون شنیده می‌شود ممکن است ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب از طریق این تونل به دریاچه برسد؛ سوال این است که در زمان طراحی قرار بود ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب باشد اما حالا چرا به ۳۰۰ میلیون متر مکعب کاهش یافته است؛ این در حالی است که این ۳۰۰ میلیون متر مکعب کمتر از ۱۰ درصد حقابه دریاچه ارومیه است.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی ادامه داد: یعنی حقابه دریاچه ارومیه در شرایط عادی باید بیش از سه میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب باشد؛ علاوه بر این، اگر نظام بهره برداری خود را در بخش کشاورزی و صنعت اصلاح نکنیم حتی نمی شود پنج یا ۱۰ سال آینده امید داشت که اگر تونل زاب به بهره برداری برسد هم آب چندانی را تحویل دریاچه ارومیه بدهد چون میزان مصرف ما در بخش کشاورزی و صنعت دست نخورده و هر آنچه فشار است به تالاب ها تحمیل می شود.
وی تاکید کرد: علاوه بر اینها، در راستای حفظ تالاب‌ها یک اقدام مهم در کشور صورت گرفته بود و آنهم قانون حفاظت و احیای تالاب‌ها است که در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که در آن حقابه تالاب‌ها بر صنعت و کشاورزی مقدم شناخته شد اما عملا این قانون هم اجرا نشده است.
وی افزود: سالهاست از ۲۵ تالابی که در کنوانسیون رامسر ثبت شده اند، ۶ تالاب از جمله انزلی، هامون، بختگان و کمجان، شادگان، شورگل، یادگارلو و درگه سنگی در فهرست مونترو به عنوان تالاب‌های در معرض خطر شدید انقراض ثبت شده‌اند اما در همه این سال‌ها اقدامی انجام نشد تا یکی از این تالاب‌ها از این فهرست خارج شود اما نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد اینکه روال کار کنوانسیون رامسر به این شکل است که در صورتی که درخواستی از سوی کشوری به کنوانسیون داده و اطلاعاتی درباره تالابی به آنها ارائه شود، تالاب می‌تواند در فهرست مونترو جای گیرد بنابراین اگر این اطلاعات و درخواست از سمت کشور ما به کنوانسیون برود، قطعا تعداد تالاب هایی که مستعد قرار گیری در فهرست مونترو هستند بسیار بیشتر از این ۶ تالاب خواهد بود.
ارواحی تصریح کرد: در واقع اگر کشورها اطلاعات تالاب های خود را به روز و مشخص کنند که چه تغییراتی در آنها ایجاد شده، همزمان کنوانسیون و کشورها این اطلاعات را بررسی می کنند که آیا آن تالاب در معرض خطر است یا نه؛ بنابراین چون این اتفاق از سوی کشور ما نیفتاده از این رو ما تالاب های بیشتری را همچنان در فهرست مونترو نداریم، برای مثال اکنون به طور مشخص تالاب های گاوخونی و پریشان حدود ۲۰ سال است که به شدت دچار مشکل منابع آبی هستند اما در این فهرست جای ندارند.
وی گفت: علاوه بر این موارد، یک اتفاق مثبتی که درباره تالاب ها افتاده این است که در برنامه های توسعه مشخصا برنامه های چهارم، پنجم و ششم توسعه مواد قانونی که در راستای حمایت از تالاب ها است، در این برنامه‌ها آمده اما می‌بینیم که این مواد قانونی هم پشتوانه مطمئنی برای حفاظت از تالاب ها نبودند چون چندان اجرایی و محقق نشدند، به نظر می رسد می‌طلبد که از فرصت برنامه هفتم توسعه کشور استفاده کنیم. مهمتر اینکه باید بررسی کنیم به چه دلیلی برنامه‌های توسعه، مدیریت، دستورالعمل‌ها و قوانینی که در مجلس مصوب شدند کارایی لازم را نداشتند. باید به سمت ترمیم و تقویت آنها برویم.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی افزود: یک اقدام برجسته دیگر در راستای احیای تالاب‌ها، شکل‌گیری ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور بود که در دولت قبل فعال شد اما این ستاد هم روند کندی داشته است، دبیرخانه این ستاد سازمان محیط زیست است که ضروری است این سازمان در راستای تسریع، تسهیل و فعال سازی موثرتر این ستاد بتواند قدم بردارد و همزمان برای پیگیری و تحقق مصوبات آن تلاش کند همچنین لازم است کارگروه های فنی و کارشناسی به ستاد کمک‌های مورد نیاز ارائه کنند تا شرایطی فراهم شود که ستاد ملی بتواند تصمیم‌گیری در سطح عالی مدیریتی انجام دهد البته مهمتر از آن نظارت بر تحقق مصوبات است که باید در اولویت قرار گیرد.
۹۰۱۴
نظر شما