به گزارش ایرنا، نشست علمی جستارهایی در باب ذهن، زبان و تخیل نظامی که با حضور جمع زیادی از استادان، دانشجویان و علاقه مندان به زبان و ادب فارسی به همت گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا (س) و با همکاری انجمن آثار و مفاخر فرهنگی دوشنبه یکم اسفندماه ۱۴۰۱ در تالار دکتر تورانی این دانشگاه برگزار شد.
محمود شالوئی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، محبوبه مباشری رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه الزهرا(س)، مجید هوشنگی استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س)، مریم حسینی عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا(س)، مهدی نیک‌منش دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س)، نسرین فقیه ملک مرزبان عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا(س) و فاطمه صانعی دانش آموخته زبان و ادب فارسی در دانشگاه الزهرا(س) به ایراد سخن پرداختند.
شالوئی در ابتدای این نشست گفت: اگر چه که در تقویم ملی ایران روز بیست و یکم اسفندماه به نام حکیم نظامی نامگذاری شده است اما از سال گذشته، ستادی برای تجلیل از این حکیم پارسی شکل گرفت و ترجیح داده شد که روز بزرگداشت به هفته گرامیداشت تبدیل شود و اکنون نیز هفته، به ماه تسری یافته و از آغاز اسفند ماه برنامه های ستاد آغاز گردیده است. این برنامه ها در تهران، استانها و در خارج از کشور در کلیه نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران با جدیت آغاز شده است.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی درادامه سخنان خود گفت: از قرن دوم هجری شاهد نوعی تحول و تطور در نگاه عمیق و حکیمانه و منبعث از آموزه های دینی و معنوی هستیم. اگرچه در قرن اول و در گرماگرم نزول قرآن و اندیشه های تابناک دینی قرار داشتیم اما از قرن دوم هجری این اندیشه‌ها تحول یافتند چرا که با نهضت ترجمه و ترجمه برخی از متون، این متن ها با آموزه‌های دینی به شدت درهم آمیختند و از میان آنها اندیشه های جدیدی به وجود آمد که بیشتر سمت و سوی عرفانی داشت و البته عارفان نیز در این دوره کارکردهای باطنی را صورت ظاهری بخشیدند.
شالوئی اضافه کرد: در ادامه از قرون ۵ تا ۹ قمری دوره‌ای را داریم که در این دوره حکمت و عرفان و ادبیات با هم ترکیب شدند و طرحی نو را درافکندند. یکی از فحول افراد این دوره بعد از حکیم سنایی، حکیم نظامی است.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های حکیم نظامی این است که یک تجربه عاشقانه با همسرش آفاق را پشت سر گذاشت و با پیشینه عاشقانه نگاه جدیدی را ارائه کرد و با عنایت به مباحث عاشقانه وارد عرصه شعر شد که از جمله مهمترین آنها ماجراهای خسرو شیرین و شیرین و فرهاد و... است. البته نظامی با عشق شاعر نشد بلکه با این بن مایه وارد شعر شد و البته توقف هم نکرد و سیر والاتری را پیمود و چنان که خود می گوید:
خداوندا در توفیق بگشای
نظامی را ره تحقیق بنمای
شالویی در بخش پایانی سخنانی خود با تقدیر از دانشکده ادبیات دانشگاه الزهرا(س) در برگزاری این نشست علمی و فرهنگی گفت: نظامی شاعری است که جز با حکایت های خسرو شیرین یا لیلی و مجنون شناخته نشده است و در میان پارسی زبانان نیز آنچنان که باید مورد عنایت نیست. علت اینکه ستاد بزرگداشت حکیم نظامی نیز تشکیل شد این است که در ایران و جهان او را بهتر بشناسانیم. حکیم نظامی در قلمرو فرهنگی تمدن ایران بزرگ زیست کرده و زیباترین اشعار خویش را به زبان فارسی سروده است.
او تأکید کرد: ضروری است، این حکیم پارسی بیشتر و بهتر مورد توجه و تقدیر قرار گیرد و شعر و اندیشه او در سپهر فرهنگی ایران و جهان در سطح وسیعتری معرفی گردد.
نبوغ و قدرتِ تخیل نظامی
در ادامه محبوبه مباشری با موضوع گفتاری درباب تخیل و زبان نظامی در خسرو و شیرین به ایراد سخن پرداخت و گفت: در حوزه تصاویر ذهنی، کلام و نوشتار، نویسنده یا شاعر در قالب یک متن یا مثنوی با نیروی تخیل، نیروهای بصری را کنار هم می گذرد و آنچه از متن او برای دیگران حاصل می شود، نوعی بیداری بالعرض را به ارمغان می آورد. همه اینها به مدد نیروی تخیل است و شاعر و هنرمند با قدرت تخیل از یکنواختی و تکراری بودند رهایی می‌یابد.
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در میان شاعران پارسی گویِ داستان سرا، حکیم نظامی در نوع خود بی‌نظیر است. او به مدد جادوی نبوغ و تخیل شگرف خویش و با استفاده از صعود ذهنی، تابلویی را منتقش می کند که به نمایش صحنه های زنده منجر می شود. در خسرو و شیرین قدرت تصویرسازی او بسیار مهم است. نظامی قرابت زیبایی را میان خوب دیدن و توسعه سایر حواس به کلام و رنگ به مدد نیروی تخیل ایجاد کرده است.
رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه الزهرا(س) تأکید کرد: نظامی هنرمندی است که در تشخص بخشیدن به سخنان رنگین نیز بی همتاست. او به ترکیبات جدید توجه دارد و لذا تشخص شعری او به خصوص در خسرو شیرین قابل توجه است. نظامی هیچ وقت از سخن پیشینیان گرته‌برداری نمی کند و توصیفات او در بالاترین سطح از تنوع و عدم تکرار است.
تحلیل روان کاوانه از داستان لیلی و مجنون
مجید هوشنگی دیگر سخنران این برنامه بود که با موضوع تحلیل روان کاوانه از قصه لیلی و مجنون گفت: نظام روابط عاشقانه در تاریخ ادبیات بسیار متکثر است و نمادهای مختلفی چون شیرین و فرهاد و خسرو شیرین در آن به چشم می خورد. اما بیشتر عنصر عشق با داستان لیلی و مجنون به ذهن متبادر می‌شود.البته در این امر تا حدودی سنت های ادبی موثر اند و اینکه شخصیت مجنون به نوعی حاکی از شیدایی یک شخص عاشق است.
او افزود: از منظر روانکاوانه، ما رویکردهای مختلفی داریم که یکی از این رویکردها موضوعات انسانی و مفاهیمی است که انسان ها با آن مواجه هستند. استرس، تنهایی و البته مقوله عشق از این جمله اند. «استرنبرگ» روانشناس آمریکایی در مقاله ای به عنوان مثلث عشق، ارتباط انسان ها را در سه حوزه بررسی می کند:۱-شور و اشتیاق یا عشق در یک نگاه که معطوف به علائم فیزیکی است ۲-عنصر صمیمیت ۳- تصمیم آنجا که عاشق به معشوق متعهد می شود. اگر این سه عنصر در عاشق وجود داشته باشد، عشق او جنبه آرمانی پیدا می کند.
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س) تأکید کرد: بسامد استناد به عشق در خسرو شیرین از سوی فرهاد ۷۰ درصد بیشتر از شیرین است. یعنی فرهاد در روایت نظامی اولویت دارد. اما در لیلی و مجنون هر دو برجسته اند و توازن رابطه عاشقانه لیلی و مجنون با هم کاملاً آشکار است. از اینرو به عنوان الگوی عشق و عاشقی در ادب فارسی مطرح اند. در داستان لیلی و مجنون، هردو عشق آرمانی دارند و هردو به این الگوی صحیح دست یافته اند. البته مراتب دیگری از عشق هم به تدریج در این رابطه آشکار می گردد.
دست نویس هایی از خمسه نظامی
در ادامه این نشست مریم حسینی با عنوان معرفی کتاب خمسه نظامی، توصیف و تحلیل دست نویس های کتابخانه ملی فرانسه سخنرانی کرد و گفت:حکیم نظامی را باید به عنوان نقطه عطف ادبیات و هنر دانست که موجب زایش آثار فراوانی در حوزه مینیاتور و خطاطی هم شده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا(س) ادامه داد:حجم بالای مطالعات و تحقیقات روی شعر و اندیشه حکیم نظامی حاکی از آن است که نگاره ها و دست نویس های فراوانی بر اساس آثار او شکل گرفته که متأسفانه مجموعه منسجمی از این دست نویس های دارای نگاره در ایران موجود نیست، درحالیکه در خارج از کشور درباره این دست نویس ها، پژوهش های فراوانی انجام شده و در حال انجام است.
او تصریح کرد: خمسه شاه طهماسبی و خمسه دست نویس کتابخانه ملی پاریس از جمله این نسخه ها هستند که بسیار مهم اند و خوشبختانه در ایران از سوی فرهنگستان هنر و مرکز نشر میراث مکتوب منتشر شده اند.
نظامی در سلوک شعر
مهدی نیک‌منش نیز در این نشست با موضوع نظامی در سلوک شعر به ایراد سخن پرداخت. او در ابتدا گفت: زبان فارسی با پیشینه و قدرتی که دارد همچنان خود را محفوظ نگه داشته و این توانایی را دارد که در مقابل هجمه ها از خود حفاظت کند. ما باید تلاش کنیم در موقعیت های که هستیم تا حد ممکن از جایگاه زبان و ادب فارسی محافظت و حراست نماییم
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س) در بخش دیگری از سخنان خود گفت: نظامی تاکید می‌کند که سخن باید مکتوب شود و اگر نشود همانند بادی است که می‌رود و دیگر باقی نمی ماند. از اینرو بسیار شایسته است که متن سخنرانی های این جلسه نیز در آینده مکتوبو در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
نیک‌منش در ادامه به محتوای کتاب مخزن الاسرار اشاره کرد و افزود: کتاب مخزن الاسرارِ نظامی همچنان دستمایه گفت وگوهای بسیاری است که پر گفت وگو ترین بخش آن مقدمه این اثر است و در مقالات و گزیده ها نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مناجات های نظامی، نعت پیامبر، معراج، نعت چهارگانه و بعد از آن سخن از کسی می آید که کتاب به او تقدیم شده است. در بخش دوم درباره اهمیت سخن منظوم حرف می زند و در بخش سوم بیست مقاله است که تنه اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد و به لحاظ ساختاری البته منظم نیست یعنی موضوعات مقالات بیست گانه پیوسته نیستند و یکی از دلایل دیگری بیرون نیامده اند.
او ادامه داد: نظامی در این اثر بیش از هر چیزی قصد خود از شاعر شدن را می گوید. بعد از فضیلت سخن می گوید که اولین فضیلت آن آفرینش سخن و تقدم سخن بر اندیشه است. سپس توصیف شب و خلوت دل را می آورد و ما اینجا با چهره کسی مواجه هستیم که اهل خلوت است و همانند ناصرخسرو سنایی نیست اما در ادامه زندگی به مسیر شعر کشیده می‌شود اما هرگز به هیچ درباری نمی‌رود و صرفا اثر منظوم خود را می نگارد.
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س) در پایان تصریح کرد: نظامی با یک سلوک خاصی به سمت شعر می رود و این آغازی برای شاعر شدن اوست. گویی حکیم نظامی زندگی وارونه ای داشته است، یعنی ابتدا گرایش عارفانه پیدا کرده و سپس به امور عاشقانه پرداخته است.
حکیم نظامی و تولید احساس
نسرین فقیه ملک مرزبان سخنران پایانی این نشست بود که با عنوان تحلیل هندسی در هفت پیکر به ایراد سخن پرداخت. او اظهار کرد: نظامی شاعری است که از نظر زیبایی شناسی ناگفته های فراوانی درباره اش وجود دارد. نظامی در حقیقت تولید احساس کرده است که این امر در عناصر ومولفه های مختلفی رخ داده که یکی از آنها بحث انسجام است که با تخیل در ادبیات ارتباط دارد.
او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: باهوش ترین افراد، آن هایی هستند که تخیل قوی دارند و جهان را با همین تخیل پیش می برند. با این توضیح حکیم نظامی هم توانست جهانی را پیش ببرد و مفاهیم زیبایی را با قدرت تخیل خویش به تصویر بکشد.
عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا(س) تأکید کرد:حکیم نظامی و هندسه متون او و آنچه که خلق کرده است، چه در گذشته و چه امروز مورد استقبال فراوان پژوهشگران و علاقه مندان به زبان و ادب فارسی قرار گرفته است.
در پایان این نشست فاطمه صانعی از دانش آموختگان زبان و ادب فارسی دانشگاه الزهرا(س) نیز مقاله کوتاهی را درباب شعر و اندیشه حکیم نظامی ارائه کرد و سپیده یگانه، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س) نیز قطعه شعری را برای شرکت کنندگان قرائت نمود.
نشست علمی جستارهایی در باب ذهن، زبان و تخیل نظامی اولین نشست از سلسله نشست‌ها و برنامه های رویداد ملی و بین المللی بزرگداشت حکیم نظامی شاعر پارسی قرن ششم هجری است که از یکم تا پایان اسفندماه ۱۴۰۱ در سراسر کشور و نمایندگی های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور برگزار خواهد شد.
نظر شما