خلیج گرگان به احیاء نزدیک شده است/پیشرفت ۵۶ درصدی لایروبی

خلیج گرگان تنها خلیج ایرانی دریای خزر چند سالیست تحت تاثیر پسروی آب خزر دچار کم آبی و خشکی شده است، با این وضعیت بیش از ۳۵ درصد این خلیج در ناحیه جنوب غربی خشک شده و بخش مشرف به کانال آشوراده و چپ اوغلی هم کامل خشک شده است، برای نجات این خلیج جلسات متعددی برگزار و راهکارهای مختلفی ارائه شد، بر این اساس طرح جامع ۵ ساله (۱۳۹۹-۱۴۰۳) با هدف احیاء مجموعه تالاب‌های میانکاله و خلیج گرگان، در راستای رفع چالش های موجود تدوین و در آن دستگاه های مسئول انجام پروژه‌های طرح جامع برای هر اقدام مشخص و به دستگاه‌های اجرایی و مرتبط ابلاغ شد که پیش بینی می‌شود بر اساس آن مشکلات خلیج گرگان و تالاب میانکاله تا پنج سال آینده برطرف شود.

در این برنامه انجام لایروبی کانال‌های منتهی به خلیج گرگان به عنوان راهکار مطرح و اجرای آن بر عهده سازمان بنادر و دریانوردی گذاشته شد، رئیس‌ جمهور در سفری که به استان‌های مازندران و گلستان داشت تاکید کرد که کارهای بر زمین مانده در این بخش انجام شود؛ بنابراین قرار نیست که طرح‌های جدیدی انجام شود. با این تاکید رییس جمهوری، کار لایروبی کانال آشوراده برای نجات خلیج گرگان از اوایل شهریورماه امسال آغاز شد و بنا بر اعلام سازمان بنادر و دریانوردی حدود ۵۶ درصد پیشرفت داشته است.

پژوهشگر دریایی درباره وضعیت پسروی آب دریای خزر و شرایط خلیج گرگان به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سرعت پسروی سطح تراز آب دریای خزر در پایان سال میلادی ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل افزایش داشت و بررسی داده ها نشان می دهد شتاب کاهش سطح تراز آب دریای خزر در حال فزونی است، این فرایند مقارن با گرمایش زمین در حال اتفاق است و کاهش ورودی رودخانه ولگا و سایر رودخانه های دریای خزر نشاندهنده کاهش میزان بارندگی و افزایش میزان تبخیر در حوضه آبریز دریای خزر است.

همایون خوشروان افزود: بنابراین اگر شرایط افزایش دما به روال حاضر ادامه یابد، کاهش سطح تراز آب دریای خزر با شتاب زیاد دنبال خواهد شد، با این اتفاق تمامی سازه های حفاظتی مصنوعی کارایی خود را از دست خواهند داد و بقایای آنها موجب سیمای نامطلوبی در مناطق ساحلی خواهد شد، این فرایند در سواحل شرقی و غربی بابلسر به خوبی قابل مشاهده است، پدیده سنگ نما از دیگر اتفاقات طبیعی حاصل از عقب نشینی آب دریای خزر است که سواحل غرب مازندران را دستخوش تغییر کرده و قلوه سنگ های پراکنده بر روی ساحل ماسه ای خشک سطح وسیعی را در بر می گیرد.

سرعت پسروی آب دریای خزر در پایان سال میلادی ۲۰۲۲ نسبت به سال گذشته افزایش داشته است و شتاب این کاهش در حال افزایش استمدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر ادامه داد: عقب نشینی آب دریا موجب جابجایی موقعیت مکانی دهانه رودخانه ها و تغییر شکل مورفودینامیکی کانال و بستر آنها شده و این تغییرات بر روی جانداران ساحلی تاثیر سویی گذاشته است زیرا مصب رودخانه ها مکان تخم ریزی ماهی های اقتصادی است و توقف جریان آب رودخانه به سوی دریا و تغییر ساختار هندسی دهانه های رودخانه ای شرایط ناگواری را برای غنای زیستی و فراوانی جانداران ساحلی رقم می زند.

وی اظهار داشت: خشک شدن تالاب های ساحلی و تخلیه آب آنها به درون دریای خزر از دیگر چالش های ساحلی موجود است، از این شرایط چنین برداشت می شود که تا پایان قرن حاضر تراز آب دریای خزر به ارتفاع منفی ۳۵ متر یعنی ۳۵ متر پایین تر از سطح اقیانوس ها خواهد رسید و تحت تاثیر آن بخش وسیعی از سواحل شمالی و شرقی دریای خزر از آب خارج خواهد شد و مشکلات زیست محیطی بسیار جدی را به همراه خواهد داشت.

خوشروان افزود: یکی از عوارض پسروی آب دریای خزر خشک شدن خلیج گرگان است از این رو دولت سیزدهم در صدد نجات و احیای این خلیج برآمده است بر این اساس کار لایروبی کانال های منتهی به خلیج گرگان را از ابتدای شهریورماه امسال آغاز کرد و بنابر آخرین اعلام سازمان بنادر و دریانوردی تاکنون ۵۶ درصد پیشرفت داشته است.

وی درباره اینکه با وجود پیشرفت ۵۶ درصدی عملیات لایروبی اکنون شرایط خلیج گرگان چگونه است گفت: تا عملیات لایروبی کانال های آبی منتهی به خلیج گرگان به طور کامل اجرایی نشود هیچ تاثیری نمی تواند بگذارد چون کانال هایی که لایروبی می شوند باید یک و نیم متر از سطح تراز خلیج گرگان پایین تر برود و چون هنوز تا این حد پایین نرفته اند بنابراین اتصال آبی با خلیج برقرار نشده است.

وی ادامه داد: آخرین اخباری که دارم متوجه شدم کار لایروبی حدود ۵۶ درصد پیشرفت داشته است و تا ۱۰۰ درصد نشود آبی از خزر وارد خلیج نمی شود، این برنامه هم دو ساله است و هنوز حدود یک سال از آغاز آن می گذرد بنابراین بیش از یک سال دیگر زمان دارد تا کار نهایی شود.

خوشروان اظهار داشت: سازمان بنادر و دریانوردی به عنوان مجری لایروبی پیش بینی می کند که سال ۱۴۰۲ کار لایروبی تمام شود و آن یک و نیم متر اختلاف سطحی که بین خزر و خلیج گرگان وجود دارد با انجام لایروبی، آب از طریق این کانال ها از خزر به خلیج گرگان برسد.

وی گفت: البته یکی از مشکلات اصلی آن منطقه برداشت خاک های لُس برای استفاده در کارخانه سیمان نکاء است که منظره فرسودگی به منطقه می دهد، این مساله فرسایش را در حوضه آبریز افزایش داده است، این رسوبات هم به همراه رواناب ها به سمت خلیج گرگان حرکت می کنند و باعث افزایش حجم رسوب گذاری می شود، این افزایش رسوبگذاری کاهش عمق خلیج گرگان را به همراه دارد بنابراین خلیج علاوه بر اینکه تحت تاثیر فرایند تبخیر عمرش کم می شود، با رسوب گذاری هم حجمش را از دست می دهد، در کنار اینها افزایش فرسایش واحدهای سنگ چینه ای در ارتفاعات البرز شمالی همراه با تبخیر آب در خلیج گرگان هم شرایط را ناگوار کرده است.

خاک لس (Loess) به رسوباتی گفته می شود که با باد انتقال می یابد و وجود آن در یک منطقه مثل استان گلستان و شمال ایران، چرخه های مختلف از تغییر اقلیم و تحول زمین نما در دوره زمین شناسی «کواترنر» (دوره چهارم زمین شناسی) را نشان می دهد.

۹۰۱۴