عشقولوژی در هیات دختران

اگر از هر هیاتی ای بپرسید که هیات را تعریف کند، می گوید مکانی است برای عرض ارادت به سیدالشهدا و ائمه و همچنین یادگیری احکام و نشستن پای سخنان واعظ و منبری که با قال الباقر و قال الصادق آموزه های دینی را به مردم یاد می دهد که معمولا ماه مبارک رمضان و به ویژه محرم و صفر اوج این برنامه هاست ولی برخی معتقدند امروز هیات های مذهبی وظایف سنگین تری دارند که هم باید معارف دینی را به نسل جوان منتقل کنند و هم مشکل گشای دردهای مردم باشند.

دو هفته پیش حجت‌الاسلام مجید باباخانی رئیس سازمان هیأت و تشکل‌های دینی سازمان تبلیغات اسلامی در نخستین دوره معرفت و مهارت افزایی هیات و تشکل‌های دینی از هیات‌های مذهبی به عنوان عرصه‌ای برای تربیت نسل‌های جوان یاد کرد و گفت: هیات‌ها فقط محلی برای عزاداری نیستند. بلکه به سمت فعالیت‌های فرهنگی، ارائه خدمات اجتماعی و تربیتی و تولیدات رسانه‌ای حرکت می‌کنند.

اواسط دی ماه بود که موسسه بنت الهدی به عنوان یکی از هشت برگزیده رویداد ایده‌پردازی هیات از میان ۱۵۰ رویداد معرفی شد تا این هیات و موسسه نشان دهد که چگونه در راستای نقش‌آفرینی موثر هیات‌ها و ظرفیت‌های مردمی در حل مسائل اجتماعی فعالیت کرده است. البته در ابتدا ۱۵۰ ایده در دبیرخانه این رویداد ثبت شده بود که در نهایت ۲۸ ایده پرداز موفق به ورود به مرحله نهایی شد و در نهایت فقط هشت ایده به عنوان برترین ها انتخاب شدند که موسسه بنت الهدی به رتبه برتر دست یافت.

زهره قاسمی مسئول هیات دخترانه بنت الهدی از سه ساله شدن این هیات خبر داد و گفت که طی این مدت چه کارهای جدیدی کرده اند؛ به طوری که باعث شده تا پای طیف وسیعی از دختران به این هیات باز شود. این هیات، هم کارگاه و چالش دارد و هم بازی و اردو ولی جالب است که بافت سنتی را هم حفظ کرده و فقط یک پاتوق و دورهمی نیست. چون این هیات، هم سخنران و مداح دارد و هم عزاداری و جشن برگزار می کند؛ آن هم برای دهه هشتادی ها. البته سخنران هیات به قدری مته لای خشخاش می گذارد که معمولا برای هر ساعت سخنرانی ۴۰ تا ۵۰ ساعت وقت می گذارد و برای مداحی هم کاری می کنند که هم شعرها و لحن ها مناسب هیات باشد و هم جذاب و تاثیرگذار. به هر حال، محور همه فعالیت ها هیات است و همه برنامه ها نیز به هیات ختم می شود و عشقولوژی یکی از برنامه های این هیات برای هویت یابی دختران است.

خانم قاسمی متولد ۱۳۶۰ است و مدرک کارشناسی روانشناسی دارد و حالا مدیر هیات بنت الهدای تهران است؛ هیأتی دخترانه که در شرق تهران برگزار می شود. در ابتدا از قاسمی خواستم تا درباره فلسفه برگزاری هیات بنت الهدی با این شکل و روش جدید سخن بگوید و او گفت: در شرایطی قرار داریم که در کنار همه مشکلات اقتصادی و سیاسی، مشکلاتی وجود دارد که باعث لطمه خوردن به کیان خانواده می شود و لذا می بینیم بخش تربیتی خانواده هر روز کمرنگ تر می شود و اگر بنیان خانواده آسیب ببیند، جامعه نیز رو به خرابی می رود و لذا نقش محوری در تربیت خانواده به دوش زن است و از طرف دیگر مهمترین دوران رشد زن خانواده زمانی است که شخصیتش شکل می گیرد و آن دوران نوجوانی است و بسیاری از مشکلات جامعه ما در این دوران رخ می دهد. وی به بحران جمعیت هم استناد کرد و گفت که یکی از مهمترین ریشه های آن را باید در دبیرستان های دخترانه جست و جو کرد.

حجت الاسلام مرتضی راضی مدیر موسسه فرهنگی هنری ماه که سال ها در اردوگاه های ترک اعتیاد مشاوره می داده و با متهمانی همچون دزدها، قاتل ها و قاچاقچیان در زندان ها رفت و آمد داشته، درباره فلسفه این هیات می گوید مشکلات و دردها را از نزدیک دیده و به این نتیجه رسیده است که پرداختن به همین موضوع یکی از مسائل مهم و مورد نیاز امروز دختران است؛ یعنی همین هیات های دخترانه. البته روی دیگر سکه این است که با توجه به اهمیت این قشر، کاری برای آنها انجام نمی شود و تمام زیرساخت های فرهنگی ما پسرانه است. مثلا مساجد یا هیات ها برای مردان و پسران جذابیت دارد و بیشتر الگوهای ما را نیز مردان تشکیل می دهد و دشمن نیز با توجه به این حجم از خلاءها از همین گلوگاه ها سوء استفاده می کند.

راضی گفت که اگر دقت کرده باشید مسئولان هیات ها را نیز مردان تشکیل می دهند و برخی از خلاءها را نمی بینند. دغدغه امام جماعت در مساجد نیز بیشتر مردانه است و حتی خانم ها نیز مشکلات نسل جوان را نمی بینند و بیشتر با زمان خود مقایسه می کنند در حالی که باید تفاوت ها را دید وگرنه دشمن با کارهای جذاب این خلاءهای جوانان را پر می کند.

وی معتقد است باید از نظر محتوایی بر روی هویت دختران کار کرد و در واقع امروز تعریف دختران از خودشان با مشکل روبرو شده که شاهد برخی کارهای ناصواب از سوی آن ها هستیم و اگر هفت عنصر هویتی دختران یعنی دختر بودن، نوجوان بودن، ایرانی بودن، مسلمان بودن، انقلابی بودن، کنشگر بودن و پیشران بودن رعایت شود، دختران ما هویت خود را خواهند یافت.

با وجود این که مجموعه های فرهنگی و هیات های بسیاری در حوزه های دختران و زنان فعالیت می کنند ولی به گفته راضی باز هم این فعالیت ها جوابگو نیست. چون با توجه به حجم مشکلات باید گفت همه این کارها کافی نیست و باید دید آیا این نهادها و مراکز می توانند همه مخاطبان را به سوی خود جذب کنند یا نه.

منظور این کارشناس مذهبی از نوجوان کسانی هستند که سنین ۱۰ تا ۱۸ سال را دارند و آقای راضی پاسخ سوال خودش را داد و گفت: من در شهرهای مختلف گشتم و با بسیاری از مجموعه های فعال در حوزه جوانان و دختران آشنا هستم ولی این حجم از فعالیت ها جوابگو نیست. چون درحدود پنج میلیون دختر دانش آموز متوسطه اول و دوم در کشور داریم در حالی که ظرفیت تمام مراکز فرهنگی برای ارائه خدمات به دو میلیون نفر هم نمی رسد.

به هر حال مسئولان این هیات تلاش می کنند تا با ارائه کارهای جدید و جذاب، معارف دینی را در قالب هنر و فضای مجازی یا سایر راهکارها به دختران ارائه دهند و خانم قاسمی به عنوان نمونه از طراحی نمادین پوستر برای تبلیغات هیات نام برد که دو ماه ایده پردازی آن طول کشیده تا همه حرف های خودشان را در پوستر بیاورند.

هیات بنت الهدی را می توان از معدود هیات هایی دانست که در عرصه دختر نوجوان کار می کند و فعالیت های این هیات در دو بخش صورت می گیرد. یکی برای خود دختران نوجوان مثل برگزاری دوره عشقولوژی و اردوی جهادی که در راستای هویت یابی آنان است و دیگری برنامه هایی که برای مربیان و فعالان فرهنگی در عرصه دختران نوجوان درنظر گرفته شده و این هیات در واقع در بخش دوم حالت شتابدهنگی دارد و محتوا و متون آموزشی را برای فعالان فرهنگی تهیه می کند. از طرف دیگر کار مسئولان موسسه و هیات پیشرانی است و در نهایت، دختران را به پیشران بودن می رساند تا خود دخترها به مرور کنشگر شوند و مسائل محله و مدرسه خود را حل کنند و این فعالیت ها نیز یکی از کارهای تربیتی موسسه ماه است که برای دختران انجام می شود.

صحبت از عشقولوژی شد که خانم خالقی در این زمینه به خبرنگار معارف ایرنا گفت: برای دختران دوره هایی به نام عشقولوژی یا هویت یابی برگزار می کنیم که کلاسی جذاب با حاشیه هایی مثل کارگاه، چالش، اردو و بازی همراه است؛ به گونه ای که محتوای کلاس فقط یک چهارم از برنامه ها را تشکیل می دهد و سه چهارم مربوط به حاشیه هاست که مورد استقبال دختران است. بحث ما در این دوره ها اینگونه شروع می شود که دختر بودن دختر به این است که اهل محبت باشد ولی متاسفانه محبت های ما دچار اختلال است یا اهل محبت نادرست هستیم.

استقبال خوب دختران هم باعث دلگرمی برگزارکنندگان این هیات است؛ به گونه ای که تعداد شرکت کنندگان هر سال سه برابر می شود. این هیات از سه سال پیش با ۳۰ نفر شروع شد ولی سال دوم به ۱۰۰ نفر رسید و دوره بعدی که تابستان است به ۳۰۰ نفر می رسد.

از خانم قاسمی درباره اردوهای جهادی پرسیدم که معمولا بازوی قوی و قدرتی فراوان می خواهد و او گفت که اردوهای جهادی هیات بنت الهدی هم دخترانه است. یعنی نه بیل و کلنگی در کار است و نه قرار است کارهای پسرانه و مردانه انجام دهند بلکه به مدارس مناطق محروم می روند و کلاس ها و اتاق ها را تمیز می کنند و بعد به نقاشی و تزیین کلاس ها و کارهای محتوایی می پردازند.

شاید بعضی برنامه های این هیات باعث شود که برداشت دیگران از هیات چیز دیگری باشد ولی مسئول هیات بنت الهدا گفت همه این برنامه ها همپوشانی دارد. یعنی اردوی جهادی جزیی از برنامه های هیات است و هیات جزیی از عشقولوژی است. در واقع هیات جایی است که بافت سنتی را حفظ کرده و به عنوان پاتوق و دورهمی تلقی نمی شود. چون سخنران و مداح دارد ولی دهه هشتادی این برنامه ها را می پسندند.

خدا به همه دست اندرکاران هیات قوت و توانایی دهد که برای یک شب هیات گاهی دو ماه برنامه ریزی می کنند. حجت الاسلام راضی که خدا از او راضی باشد به همراه دیگر دوستانش یک ماه قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان برای شب قدر دخترانه برنامه ریزی می کنند که چه برنامه هایی را آماده و چگونه در هیات ارائه کنند. مثلا یک چایی معمولی به شرکت کنندگان داده می شود ولی این چایی چند آپشن، ببخشید، چند گزینه دارد که مثلا در چه نوع سینی باشد و چه طعمی داشته باشد.

خانم قاسمی خاطره ای از شب یلدا گفت که پول برای پذیرایی از دختران نداشتند تا برای آنان انار بخرند و به همین دلیل با لواشک انار پذیرایی کردند که خیلی هم مورد استقبال دختران قرار گرفت. دست اندرکاران این هیات بر روی جلوه های بصری هیات هم کارهای فراوانی انجام می دهند به طوری که به گفته خانم قاسمی دختران گاهی محو این فضا می شوند. وقتی در ظاهر اینگونه باشند، تو خود حدیث مفصل بخوان از محتوا و ریزه کاری های آن که یکی از مسئولان هیات گفت در مداحی تلاش می کنیم تا تمام شعرها و لحن ها مناسب هیات باشد و هیچ حرکتی خلاف چارچوب های جذاب، تاثیرگذار و اصیل نباشد و دختران روایتگر یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا باشند یعنی در شادی ها شادند و در مصیبت ها اهل گریه. سخنرانی ها نیز جای خود دارد به گونه ای که واعظ گاهی برای یک ساعت ۴۰ تا ۵۰ ساعت زمان می گذارد و از هفته ها قبل برنامه ریزی می کند که چه بگوید و چه نگوید.

خانم قاسمی گریزی هم به اغتشاشات ماه های گذشته زد و گفت: یکی از برنامه های ویژه هیات فاطمیه همزمان شد با فراخوان سه شب ضد انقلاب ولی دیدیم که هزار و ۳۰۰ دختر در همان سه شب شرکت کردند؛ آن هم در فضایی که یک شب آن شب یلدا بود. یکی از دختران هنرستانی که هیاتی بود به خانم قاسمی گفته بود که ۱۲ نفر از ۱۵ نفری را که جزو سردسته های اغتشاشات هنرستان بودند، به هیات آورده است که پنج نفر از این ۱۲ نفر، آن شب برای شلوغ کاری به هیات آمده و برنامه ریزی کرده بودند تا با اغتشاش و فیلمبرداری نهایت سوء استفاده را بکنند ولی بعد از هیات گریه کنان پیش سخنران آمده و گفته بودند که چنین برنامه ای را در نظر داشتند ولی برنامه های هیات و سخنانی که بیان شد، آنها را متحول کرد و از نقشه خود منصرف شدند.

به گفته خانم قاسمی یکی از کارهای هیات بنت الهدی وجود تیم استقبال در هنگام ورود دختران به هیات است. همه خادمان هیات را دختران نوجوان تشکیل می دهند که هم پذیرایی و انتظامات به عهده آنان است و هم مجری گری و سخنرانی و خلاصه این که همه چیز به دست مخاطب می چرخد. خانم قاسمی خاطره ای از تیم استقبال گفت که وقتی چند دختر نوجوان از میهمانان استقبال می کنند و با آغوش از آنان پذیرایی می کنند، بسیاری از همان ابتدا به گریه می افتند و با چشمانی خیس وارد حسینیه می شوند.