گذر از تاریخ در دل غارهای هنامه خراسان شمالی

آب و هوای مناسب، طبیعت زیبا و به دور از شلوغی شهر و دود و زندگی ماشینی انگیزه و مولفه هایی هستند که یک گردشگر می تواند در اولویت سفر خود قرار دهد.

حال که گزینه های مناسبی پیش رو داریم چه بسا که مکانی تاریخی را هم به آن بیفزاییم، پس بهتر است سری به شهرستان شیروان خراسان شمالی و به ویژه غارهای دستکند در روستای هنامه بزنیم که به طور حتم لحظات به یادماندنی خواهد بود.

غارهای هنامه شیروان یک مجموعه معماری دستکند هستند که در سه طبقه روی هم در سینه کوهی در جنوب روستای هنامه از توابع دهستان سیوکانلو در ۱۸ کیلومتری شمال شهرستان شیروان قرار گرفته است.

بر اساس تحقیقات و از روی سفالینه های به دست آمده در اطراف، این مجموعه غارها در قرون چهار الی پنج هجری ساخته شده و در دوران بعد و به ویژه در زمان آشوب و نا امنی مورد استفاده قرار می گرفته است.

در تمام این مناطق جنس تشکیلات زمین شناسی به نحوی است که امکان حفاری مجموعه ای از اتاق‌ها و فضاهای دیگر در سینه کوه را به ساکنان می داده است.

غارهای هنامه شیروان در سه طبقه بر روی هم در دیواره عمودی کوه حفر شده و سقف هر طبقه، کف طبقه فوقانی را تشکیل می دهد و سقف و یا کف اتاق‌ها یک لایه متراکم شنی به ضخامت ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر است که به طور طبیعی در کوه وجود داشته و به طور مناسب از آن بهره برداری شده است.

فضاهای این اتاق‌های دستکند در سه طبقه شکل داده شده که یکی بر روی دیگری واقع و ظاهرا هر طبقه کارکرد متفاوتی نیز داشته است و طبقه اول که در آن دالان‌های نسبتا بزرگ با پیش آمدگی هایی در پای دیوار به شکل آخور دیده می شود، احتمالا مربوط به نگهداری احشام بوده و کاربری طویله یا آغل را داشته است.

در برخی فضاها ارتفاع آخورها بیش از یک متر است که باید مربوط به تغذیه حیوانات باربر مانند اسب و قاطر بوده باشد و طبقه دوم، فضاهای کوچکتر با تودرتویی بیشتری دارد که با توجه به وجود اجاق های متعدد و دودزدگی سقف آنها باید مربوط به زندگی و سکونت افراد بوده باشد که ضخامت قابل توجه لایه دوده و کربن بر سقف و دیواره ها این طبقه نشانگر آن است که این مکان مدتها سرای امنی برای ساکنان بومی منطقه بوده و مورد توجه فراوان قرار داشته است.

پراکندگی قطعات خمره ها و ظروف سفالین، ذخیره سازی آرد و غلات در پای دامنه و نزدیک به غارها نیز نشانگر زندگی در این محل به ویژه در دوره های آشوب و ناامنی سیاسی است تا ساکنان یارای مقاومت در برابر مهاجمان را داشته باشند.

طبقه سوم در این مجموعه اتاق های کمتر ولی نسبتا بزرگتری دارد که احتمالا انبار بوده و برای ذخیره کردن اشیا و آذوقه از آنها استفاده می شده است و تمام عناصر معماری داخل این فضاها از قبیل آخورها، اجاق ها و غیره از جنس کوه و به صورت دستکند ایجاد شده است.

این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲ هزار و ۲۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و نمونه مشابه اینگونه معماری دستکند و روستایی که در دل کوه حفر شده، در سایر مناطق ایران به ویژه در جنوب کشور مشاهده شده که از آن جمله می توان به غار “خربس ” در جزیره قشم و روستای “میمند” در کرمان اشاره کرد.

هنامه تنها غار خراسان شمالی محسوب نمی شود و در این شهرستان تاریخی غارهای دیگری همچون:

غار پوستین دوز: در ۶ کیلومتری شمال شرقی شهر لوجلی مرکز بخش سرحد و ۳۲ کیلومتری مرکز شهرستان شیروان در دامنه کوه ها قرار دارد.

غار کافر قلعه: این غار در روستای گلیان و در فاصله ۲۳ کیلومتری جنوب شیروان قرار دارد.

غار کافر قلعه همان گونه که از اسمش پیداست غاری مسکونی بوده و در زمان های گذشته از آن به عنوان پناهگاه استفاده می شده است چون در اطراف آن آثاری از سنگ چینی و دیوراه های سنگی به چشم می خورد و در راستای این غار در پای کوه کورستان قدیمی کوچکی قرار دارد که مسکونی بودن آن را به اثبات می رساند.

غار اسطرخی: در روستای اسطرخی در فاصله ۲۸ کیلومتری جنوب شهر شیروان واقع شده است که روستای گردشگری دارای بلندترین آبشار(۲۵ متری) و چشم اندازهای بکر و دیدنی است که در بهار و تابستان انبوه گردشگران را به خود جلب می نماید.

غار اسطرخی که در شرق این آبشار معروف واقع است پیش تر دارای چکیده ها و چکنده های بسیاری بود که بتدریج به علت عدم آگاهی بعضی از بازدیدکنندگان، قریب به اتفاق این قندیل ها تخریب و به ویترین منازل منتقل شده است

شهرستان ‌شیروان در ‌ ۶۰کیلومتری شرق بجنورد و در مسیر اصلی مسافران شمال مشهد و زائران بارگاه قدسی ثامن‌الحجج حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) واقع است که دارای ۶ روستای هدف گردشگری است.