آیین چهارشنبه آخر سال، همواره مورد توجه ایرانیان بوده است، جشنی که قاصد فرا رسیدن نوروز و سرسبزی بهاران بود و اسطوره های زیبایی و معنوی در آن جریان داشت؛ اما در گذر زمان، این آیین تحریف و جای خود را به نمایش های آتشین خطرناک داد.
این جشن یک رسم دیرینه در سرزمین پارس محسوب می شود که از روزگاران قدیم در آخرین سه شنبه هر سال اجرا می شد و حالا هم برگزار می شود؛ اگر چه هم محتوا و شکل این جشن ها تغییر کرده و دیگر از آن سنت های قدیمی و گاهی زیبا خبری نیست.
آیین باستانی شب چهارشنبه آخر سال سنتی دیرینه با ۲ هزار سال قدمت با جشن ها مانند «قاشق زنی»، زمانی لبخند را بر چهره معصوم کودکان می کاشت اما در زمان حاضر بیمارستان ها در این شب پذیرای کودکانی است که بر اثر این حوادث چشم یا دست و پای خود را از دست داده اند.
کودکان زمانی نه چندان دور در این شب با در دست داشتن قاشق و ظروف فلزی به در منازل می رفتند و قاشق ها را به ظرف می کوبیدند و صاحبان خانه نیز آجیل، تنقلات و پول در این ظروف می ریختند و تقدیم آنان می کردند.
کهن ترین اشاره تاریخی به این شب را در تاریخ بخارا، تالیف ابوبکر بن جعفر نرشخی در سده چهارم هجری می بینیم، اگرچه اشاره ای به روز چهارشنبه نمی کند، این شب را «عادت قدیم» می نامد و آن را اینگونه توصیف می کند: و چون امیر منصور بن نوح به مُلک بنشست، اندر ماه شوال سال ۳۵۰، به جوی مولیان فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هرچه هلاک و ضایع شده بود، بهتر از آن به حاصل کردند. آنگاه، امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون «شب سوری» چنانکه عادت قدیم است، آتشی عظیم افروختند...
در روزگاران قدیم؛ این سنت زیبا بدون وقوع کوچکترین حادثه ای با جمع شدن اقوام و همسایه ها در کنار یکدیگر، روشن کردن آتش و پریدن از روی آن و خوردن انواع آجیل و تنقلات سپری می شد و طعم شیرین این سنت زیبا تا مدتها در روحیه افراد باقی می ماند.
اما امروزه این آیین دیگر مانند گذشته برگزار نمی شود و در بسیاری مواقع با بروز حوادث جبران ناپذیر، شیرینی جشن چهارشنبه سوری به کام بسیاری از افراد تا همیشه تلخ می شود.
حالا این آیین در ایران امروز با پرتاب انواع ترقه، فشفشه و مواد محترقه خطرناک شناخته می شود و این امر سبب شده بسیاری از خانواده ها نه تنها از آمدن آخرین چهارشنبه سال خوشحال نشوند، بلکه اضطراب و نگرانی شهر را فرا می گیرد.
همه ساله در آستانه برپایی این سنت به خانواده ها بخصوص والدین توصیه می شود که برای جلوگیری از هرگونه خسارات مادی و آسیب دیدگی های جانی مراقب اعمال مخاطره آمیز فرزندان خود باشند.
متاسفانه در شب چهارشنبه آخر سال گروه های سنی کودکان، نوجوانان و جوانان بیشترین آسیب را می بینند که با مراقبت های بیشتر از فرزندان به خصوص در این روزها می توان از آسیب هایی همچون، سوختگی ناشی از انفجار و آتش حجیم، اصابت ترکش مواد محترقه، رسیدن نورهای خیره کننده به چشم، قطع عضو و معلولیت، آتش سوزی و انفجار در مناطق مسکونی و نظایر آن جلوگیری کرد.
در این شب است که خیل افراد و به ویژه نوجوانان و جوانان مجروح از آتش بازی و انفجار مواد محترقه، روانه بیمارستانها می شوند. چه خانه هایی که در این شب به آتش کشیده نمی شوند، چه اعضایی که از بدن جدا نمی شوند و چه پدران و مادرانی که در این شب به عزای فرزند خود نمی نشینند.
رسم دیرینه چهارشنبه سوری که «گرفتن فال و قاشق زنی» از برنامه های آن بود، با صداهای نارنجک های دستی، سیگارت، کاربیت، هفت ترقه و نظایر آن در معابر، کوچه های و خیابان های شهر و روستاها، از واقعیت خود به دور افتاده است.
امسال و در حالی که فقط چند ساعت تا زمان اجرای این سنت باقیمانده، صداهای گوش خراش در هر نقطه ای از شهر شنیده می شود و لحظه به لحظه نیز افزایش می یابد.
دستفروشان نیز از روزهای قبل با حضوری فعال در معابر، چهارراه ها و پشت چراغ قرمزها، سالن های مترو انواع و اقسام مواد منفجره و محترقه را به فروش می رسانند، بی آنکه کسی مانع آنها شود.
در روزهای پایانی سال، هر از گاهی صدای انفجاری شنیده می شود که بی شباهت به انفجار بسته های حاوی مواد منفجره قوی نیست، بسته هایی که به ظاهر برای ابراز خوشحالی و خرسندی منفجر می شود اما در پس آن یا ناله و آه و نفرین کسی برمی خیزد که از انفجار آسیب دیده یا این صداهای ناهنجار موجب بر هم خوردن آرامش روح وی شده است. در روزهای پایانی سال، هر از گاهی صدای انفجاری شنیده می شود که بی شباهت به انفجار بسته های حاوی مواد منفجره قوی نیست، بسته هایی که به ظاهر برای ابراز خوشحالی و خرسندی منفجر می شود اما در پس آن یا ناله و آه و نفرین کسی برمی خیزد که از انفجار آسیب دیده یا این صداهای ناهنجار موجب بر هم خوردن آرامش روح وی شده است.
آری این روزها سیگارت، هفت ترقه، بالن، کوزه، مواد شادی آفرینی که به راحتی هر چه تمام تر در تهران به فروش می رسد.
سود جویان به سودهای کلان خود می رسند و نوجوانان و جوانان از حوادث و خسارات آن بی نصیب نمی مانند، سهم خانواده ها هم از «چهارشنبه سوری»، فغان و افسوسی است که با هزینه های بسیار در مراکز درمانی و سوانح سوختگی بر جای می ماند.
حوادثی مانند آتش سوزی، قطع عضو و ویرانی برخی اماکن که هر ساله در آستانه سال نو و چهارشنبه سوری رقم می خورد، در واقع به سبب غفلت و کم اطلاعی جوانان، نوجوانان و حتی کودکانی است که برای به دست آوردن لحظه ای شادی کاذب، بدون در نظر گرفتن عواقب آن، جان خود و سلامت دیگران را در بازار خطر به حراج می گذارند.
چهارشنبه پایان سال را با سلامت و سرور به پایان رسانید
دکتر یاسر مرادی مدیر شبکه بهداشت و درمان شهرستان قشم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، گفت: از آنجاییکه هر سال مصادف با چهارشنبه آخر سال شاهد بعضی از اتفاقات در جامعه هستیم که گاها منجر به نقص عضو یا مرگ افراد می شود، از این رو نظارت و حضور والدین در کنار فرزندانشان در پیشگیری از اتفاقات ناگوار لازم و ضروری است.
وی با تاکید بر پرهیز از رفتارهای هیجانی و پر خطر افزود: رفتارهای نسنجیده و هیجانی جوانان باعث آسیب های جبران ناپذیری می شود که از آسیب های شایع در زمان استفاده از مواد محترقه، آسیب دست، پا و شدید ترین آسیب ها نیز مربوط به صورت و چشم است.
مدیر شبکه بهداشت و درمان شهرستان قشم ضمن اشاره به طولانی بودن درمان آسیب های ناشی از استفاده از ترقه ها، به ویژه ترقه ها و فشفشه های دست ساز اضافه کرد: با عدم استفاده از مواد محترقه می توان چهارشنبه پایان سال بدون مصدوم در صحت و سلامت سپری و خاطرات خوشی را رقم زد.
دکتر مرادی با آرزوی سلامتی برای تمامی مردم، از خانواده ها خواست با آگاهی رسانی به فرزندانشان از آسیب های احتمالی و در کنار آنها بودن چهارشنبه سوری را به چهارشنبه سوزی تبدیل نکنند و سال آینده را بدون دغدغه آسیب های چهارشنبه سوزی آغاز کنند.
فرزندان خود را حتی در هنگام آتش بازی های بی خطر تنها نگذارید
احمدنور سرودی رییس جمعیت هلال احمر قشم نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه باید کودکان و نوجوانان را تشویق کنیم تا از حوادث درک خوبی داشته باشند، گفت: فرزندان خود را حتی در هنگام آتش بازی های بی خطر تنها نگذارید.
وی ادامه داد: مواد محترقه در مجاورت لوازم گرم زا، در محیط های گرم و حتی در دست یا جیب افراد مشتعل می شوند.
رییس جمعیت هلال احمر قشم توضیح داد: همچنین قراردادن ظرف مایعات قابل اشتعال مثل نفت و بنزین در کنار شعله یا ریختن آنها بر روی آتش، موجب گسترش شعله های آن و حرکت به سوی ظرف و در نهایت سوختن فرد عامل می شود.
سرودی اظهار کرد: متاسفانه در این روزها و در چنین شرایطی دستفروشان، حجم انبوهی از مواد محترقه را در شهر عرضه می کنند بدون آنکه فردی با آنها برخورد کرده یا به آنها تذکر دهد.
وی افزود: پارگی قرنیه چشم، سوختگی سر و صورت، قطع انگشت، آسیب دیدگی پرده گوش و سوختگی درجه یک، ۲ و سه از جمله آسیب دیدگی افراد با میانگین سنی ۱۰ تا ۱۹ سال در چهارشنبه سوری سال های گذشته بوده است.
رییس جمعیت هلال احمر قشم تصریح کرد: ای کاش خانواده ها در شب چهارشنبه آخر سال مراقب فرزندان خود باشند و با فرزندان خود همانند شب یلدا و عید نوروز در جشن چهارشنبه سوری شرکت کنند تا علاوه بر احیای سنتهای پسندیده ملی در این زمینه خطرات را به آنها گوشزد کنند.
به گفته سایر کارشناسان و متولیان امر مدیریت حوادث و سوانح مواد محترقه در اثر جابجایی، حمل و نقل و وارد شدن ضربه منفجر می شوند.
مواد محترقه ترکیباتی حساس هستند که حتی در اثر جابجایی، حمل و نقل، وارد شدن ضربه، رسیدن حرارت اندک و گاهی در اثر ارتعاشات صوتی، فعل و انفعالات شیمیایی و قرار گرفتن در محدوده یک فرکانس خاص خود به خود فعال شده و منفجر می شوند.
هر ساله و در روزهای پایانی سال گزارش هایی از نقص عضو افراد به ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان در مواردی از جمله نابینایی دایم، قطع دست و پا و انگشتان، سوختگی اعضای بدن، مرگ و نظایر آن را در سطح کشور شاهد هستیم.
باوجود اقدامات کنترلی که سال های اخیر از سوی نیروی انتظامی و همکاری سایر بخش های مرتبط با آگاه سازی والدین از مخاطرات شب چهارشنبه آخر سال انجام شده، این معضل هنوز باقی و نیازمند اطلاع رسانی جامع و کامل در این زمینه از سوی رسانه های جمعی است.
مواد منفجره در مجاورت لوازم گرما زا در هوای گرم و حتی در جیب افراد ایجاد انفجار و اشتعال می کنند.
انفجار ۲۵۰ گرم مواد محترقه می تواند علاوه بر تخریب شدید یک ساختمان منجر به شکسته شدن شیشه های ساختمان های مجاور تا شعاع زیادی شود. انفجار ۲۵۰ گرم مواد محترقه می تواند علاوه بر تخریب شدید یک ساختمان منجر به شکسته شدن شیشه های ساختمان های مجاور تا شعاع زیادی شود.
پرتاب ترقه و نارنجک های دست ساز به ویژه از روی پشت بام ها می تواند خسارات فراوانی به خودروهای در حال عبور وارد کند و حتی منجر به مرگ عابران شود.
صداهای ناهنجار ناشی از انفجار می تواند موجب اختلال آنی در سیستم عصبی افراد یاد شده شود.
توجه؛ هنگام سوختگی از خمیر دندان و پمادهای مختلف استفاده نشود
هنگام روبرو شدن با مصدومان دچار سوختگی در شب چهارشنبه آخر سال از هیچگونه ماده ای همچون خمیر دندان، پماد و نظایر آن استفاده نکرده و بلافاصله مصدومان را به مراکز درمانی و بیمارستان منتقل کنید.
اگر در شب چهارشنبه آخر سال با مصدومی مواجهه شدید که دچار سوختگی شده، در لحظات اولیه اگر لباس فرد در اثر آتش سوزی در حال سوختن باشد، حتما آن را از تن فرد بیرون بیاورید، اما چنانچه لباس به جایی از بدن مصدوم چسبیده بود، هیچ گاه آن قسمت را جدا نکنید و اگر فرد مصدوم ساعت، انگشتر، کمربند یا کفش دارد، آنان را از بدن مصدوم خارج کنید.
باید در نظر داشت که علاوه بر بالا بودن احتمال بروز آسیب در پی انفجار و پرتاب مواد محترقه و منفجره، این مواد آلودگی صوتی ایجاد می کنند که باعث آزار بیماران در منزل و مراکز درمانی می شود.
در صورت تپش قلب یا وزوز گوش یا کاهش شنوایی بدنبال مواجه با صدای نا به هنجار انفجار شدید مواد منفجره و محترقه، فرد حادثه دیده باید به پزشک متخصص مراجعه کرده و معاینه پزشکی شود.
چنانچه چشم فردی در شب چهارشنبه آخر سال دچار صدمه شد، باید به فرد مصدوم توصیه کنید چشم ها و پلک ها را دستکاری نکرده و چشم فرد را طوری بپوشانید که فشاری به چشم وارد نشود و بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه کند.
کودکان، نوجوانان و جوانان شرکت کننده در آیین سنتی شب چهارشنبه باید از نزدیک شدن به افرادی که مسایل ایمنی را رعایت نمی کنند، جدا بپرهیزید و به یاد داشته باشید که تماشاچیان معمولا در خطر اصابت ترکش های ترقه ها و مواد منفجره هستند و سعی کنید در مسیر انفجار اینگونه مواد نباشید و هیچگاه این مواد را به سمت افراد دیگر پرتاب نکنید. به یاد داشته باشید که تماشاچیان معمولا در خطر اصابت ترکش های ترقه ها و مواد منفجره هستند و سعی کنید در مسیر انفجار اینگونه مواد نباشید و هیچگاه این مواد را به سمت افراد دیگر پرتاب نکنید.
همچنین پرتاب فشفشه، ترقه، سیگارت و مواد آتش زا روی شاخه درختان، پشت بام و بالکن منازل خودداری کنند و هرگز مواد آتش زا را در جیب، کیف و یا کمد منزل نگهداری نکنند، چون اینگونه مواد به سرعت با کمترین دما مشتعل می شوند.
در شب چهارشنبه آخر سال گروه های سنی کودکان، نوجوان و جوانان بیشترین آسیب را می بینند و با مراقبت های بیشتر از فرزندان به خصوص در این روزها می توان از آسیب هایی همچون، سوختگی ناشی از انفجار و آتش حجیم، اصابت ترکش مواد محترقه، رسیدن نورهای خیره کننده به چشم، قطع عضو و معلولیت، آتش سوزی و انفجار در مناطق مسکونی و نظایر آن جلوگیری کرد.
والدین نقش مهمی در پیشگیری از حوادث به خصوص حوادث شب چهارشنبه آخر سال دارند و والدین با نظارت مستقیم بر نوجوانان می توانند مسیر درست را به فرزندانشان نشان دهند و از بروز حوادث احتمالی بکاهند.
توصیه‌های اورژانسی در سوختگی‌ها
هنگام قرار گرفتن در وضعیت اضطراری عمومی هر گونه سوختگی یا آتش سوزی در صورتی که مصدوم هنوز مشتعل است و یا صحنه هنوز ایمن نیست و خطر سوختگی هنوز وجود دارد کار نجات را به تیم آتش نشانی بسپارید.
در صورت امکان فقط و فقط لباس های آلوده به مواد سوخته و یا آغشته به مواد شیمیایی را خارج و لباس های نیمه سوخته را در صورتی که نچسبیده خارج کنید.
در ۱۵ تا ۲۰ دقیقه اول در صورت امکان اندام سوخته را در آب سرد (و نه آب یخ و یخ) قرار دهید و هیچ گونه ماده پوشاننده مانند کرم و پماد های سوختگی و خمیر دندان استفاده نکنید.
طبق تجربیات گروه های امدادرسان هلال احمر و اورژانس درصورت امکان در ۱۵ تا ۲۰ دقیقه اول ناحیه سوخته را پانسمان نکنید، تاولها را پاره نکنید. قیر گرم و چسبیده را با آب سرد خنک کنید و تلاشی برای پاک کردن و یا کندن آن نکنید.
ماده شیمیایی جامد مثل پودر آهک و یا سموم شیمیایی جامد و نظایر آن را با استفاده از برس، پارچه یا کاغذ خشک پاک کنید و سپس با آب فراوان حداقل به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه شستشو دهید، سوختگی شیمیایی مایع(اسید، باز و نظایر آن) را تا رسیدن تیم امدادی و پزشکی با آب فراوان شسته شده و از خنثی کردن آن با مواد قلیایی و یا اسیدی مانند سرکه، آبغوره و نظایر آن خودداری کنید.
برای شستشو از آبی که قابل نوشیدن است (آب رودخانه، آب شیر و نظایر آن) استفاده کنید و در صورت سوختگی شیمیایی چشم، چشم را با آب فراوان تمیز (آب شیر) به مدت طولانی ادامه دهید درصورت وجود لنز در چشم، اگر لنز به چشم نچسبیده به سرعت خارج شود و در غیر اینصورت دست کاری اضافی نکنید.
جزیره قشم با وسعت یکهزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
شهرستان قشم شامل جزیره های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب های خلیج فارس گسترده شده است.
