برگزاری بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی در مادرید

به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا، در این نشست علمی دکتر خواکین رودریگز وارگاس ایرانشناس اسپانیایی و دکتر فاطمه نوری محقق دانشگاه اتونومای مادرید به سخنرانی پرداختند.

دکتر محمد مهدی احمدی رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا در این نشست با اشاره به اینکه روز ۲۱ اسفند مصادف است با روز بزرگداشت نظامی گنجوی شاعر بزرگ ایرانی، بیان داشت: نظامی چنان دلباخته ایران بود که تمام آثارش بیان فرهنگ و هنر و موسیقی و روایت های ایران کهن است.

وی اضافه کرد: فریاد ایران خواهی او را در ابیاتی چون «همه عالم تن است و ایران دل نیست گوینده زین قیاس خجل» به روشنی می بینیم.

احمدی افزود: متاسفانه می بینیم که برخی می کوشند چنین شاعران ایرانی را مصادره کنند. همانطور که در مورد ابن سینا عرب ها داعیه دارند و در مورد مولوی ترک ها او را از آن خود می دانند و یا ازبکستان می کوشد خوارزمی دانشمند ایرانی را به نام خود معرفی کند.

وی ادامه داد: امروز می بینیم که کشور آذربایجان نیز به این فهرست پیوسته و همانطور که رئیس جمهور این کشور اخیرا اعلام کرد، سعی کرده اند نظامی گنجوی را نیز برای خود مصادره کنند.

رایزن فرهنگی ایران در اسپانیا تاکید کرد: از همین رو لازم می دانیم با برگزاری نشست های علمی به این مفاخر بزرگ ایرانی ادای دین کنیم.

دکتر خواکین رودریگز ایران شناس برجسته اسپانیایی نیز سخنان خود را به مروری تاریخی در ادبیات عاشقانه ایرانی اختصاص داد و گفت: نخستین داستان عاشقانه ایرانی را می توان در دوره هخامنشی یافت که مربوط است به حکایت «زریادرس و اوداتیس».

وی اضافه کرد: گمان می رود این افسانه از آنجایی که نقش های آن بر دیوار کاخ ها و معابد آن دوره کشف شده است از مقبولیت و محبوبیت عمومی برخوردار بوده است.

این ایرانشناس برجسته اسپانیایی ادامه داد: همچنین نام زریدارس احتمالا همان زریر است که داستان او را دقیقی در گشتاسپ نامه سروده است. پس از آن و در تاریخ ایران، افسانه وامق و عذرا یکی از قدیمی ترین داستان هاست.

رودریگز با اشاره به اینکه ۲۶ روایت از این داستان در مجموع نقل شده که به زبان فارسی و ترکی است، بیان داشت: در دوره ساسانی این حکایت وجود داشته است و نسخه ای از آن به زبان فارسی میانه در دوره پادشاهی انوشیروان می رسد.

وی ادامه داد: این روایت بعدها به عربی ترجمه می شود و سرانجام در دوره محمود غزنوی، عنصری که از شاعران پرآوازه آن دوره است روایتی از این داستان را به نظم در می آورد.

رودریگرز اظهار داشت: افسانه عاشقانه بعدی ویس و رامین است که به صورت ناقص و در حدود ۹ هزار بیت به ما رسیده است.

وی افزود: این داستان در قرن ۱۲ و ۱۳ میلادی ترجمه شد و مورد توجه قرار گرفت اما از آنجایی که برخی بخش های داستان با فضای فرهنگی و اخلاقی ایران سازگاری نداشت نسخه برداری از آن مدام کمتر شد تا اینکه سرانجام با از راه رسیدن بزرگانی مثل نظامی و عاشقانه خسر و شیرین عملا فراموش شد.

رودریگز تاکید کرد: با ظهور نظامی گنجوی، ادبیات فارسی در نوع داستان عاشقانه به اوج رسید. منظومه خسرو وشیرین، منظومه لیلی و مچنون و به خصوص عاشقانه های بهران پنجم معروف به بهرام گور که در منظومه هفت پیکر به نظم در آمده است بسیار زیبا و ماندگار شدند.

دکتر فاطمه نوری محقق دانشگاه اتونومای مادرید نیز با اشاره به بخشی از رساله دکترای خود در حوزه ادبیات تطبیقی و مقایسه سرایش عاشقانه نظامی گنجوی و فرناندو د روخاس شاعر برجسته اسپانیایی، اظهار داشت: منظومه «خسرو و شیرین» نظامی و منظومه «سلستینا» اثر فرناندو د روخاس اسپانیایی نمونه بارزی از ادبیات پیچیده قرون وسطی هستند که هر یک به تنهایی خواستگاه پژوهش های وسیعی بودند و ادیبان و محققان بسیاری را به دلیل ذات چالش انگیز خود دچار سردرگمی کردند.

وی اضافه کرد: خالقان این دو اثر عشق بی تابانه ای را به تصویر می کشند که جهانی متفاوت را برای عاشق پیشه ها و معشوق ها خلق می کند؛ جهانی که در آن عاشق می پذیرد که با قدم گذاشتن در راه عشق ابتدا باید از من درونی خود بگذرد و معشوق ها در پایان هر دو اثر، با مرگ خود خواسته, با دنیای مادی ای وداع می کنند که در آن دیگر اثری از دلدارهایشان نیست.

این پژوهشگر ایرانی دانشگاه اتونومای مادرید اظهار داشت: بهترین واسطه برای قرار گرفتن میان روایت عاشقانه نظامی و روایت عاشقانه د روخاس (که سه قرن با یکدیگر فاصله تاریخی دارند) استفاده از آراء دانشمند و فیلسوف برجسته اندلسی قرن یازدهم میلادی، ابن حزم است.

وی ادامه داد: ابن حزم در اثر ماندگار خود بگونه ای از حقیقت عشق و راه ها و کوره راه های پر پیچ و خم آن سخن می گوید که گویی یکبار بجای خسرو با شنیدن سخنان شاپور عاشق شاهزاده ارمنی می شود و بجای کالیستو در رویا با معشوق خود سخن می گوید و بجای شیرین و ملیبئا دنیای فانی را برای پیوستنی ناگسستنی در دنیای دیگر ترک می کند.

نوری گفت: نبوغ و تازگی سخنان ابن حزم به حدی است که از مرزهای زمان و مکان عبور می کند و آنچه باقی می گذارد نگاهی تازه است به دو اثر بزرگ ادبیات جهان، سلستینا اثر فرانسیسکو د روخاس و خسرو و شیرین نظامی.

وی افزود: از نگاه ابن حزم می توان شباهت های روایی میان دو اثر برجسته از دو فرهنگ غنی ایرانی و ایبریایی را بازیابی کرد؛ طریق عاشق شدن، نقطه گذر از خویشتن و به تمامی در معشوق غرقه شدن، آزمون هایی که عشاق باید از سر بگذرانند تا به خلوص در عشق برسند، شب های تنهایی و خلوت و رنج معشوق ها و مناجات و ناله آنان که همگی در هر دو اثر به وضوح از سوی دو شاعر طرح شده اند و گویی هر دو از یک منظر به عشق نگریسته و آن را در قالب اثری شاعرانه نشانده اند.

نوری به روح مشترکی که در هر دو اثر وجود دارد اشاره و اضافه کرد: عشق انسانی راه اصلی دستیابی به عشق الهی است، زیرا «تجربه یک آیین عشق به موجودی زیبا، آغاز ضروری عشق الهی و عنصر جدایی ناپذیر آن است» (هانری کربن).

وی گفت: به همین دلیل است که هم در بینش نویسنده اسپانیایی و هم در بینش شاعر پارسی‌گو، عشق پاک و پاک‌کننده است و اینگونه مرز بین کسانی را مشخص می‌کند که حقیقتا زنده اند با آنان که فقط تظاهر به زندگی می‌کنند.

نوری اضافه کرد: دقیقاً همین عشق است که منجر به رستگاری کامل می شود و مفهوم غالب در هر دو اثر، دو معشوقه، ملیبیا و شیرین، نمایندگان وفادار تصویر کهن الگوی شاهزاده اند، در حالی که دو عاشق کسانی هستند که از طریق عشق به آنها روی می آورند، در برابر این جنگ درونی تسلیم می شوند و هر چیزی جز معشوق را از خود سلب می کنند.

بر اساس این گزارش، در این برنامه که به زبان اسپانیایی برگزار شد شماری از علاقه مندان ادبیات فارسی، پژوهشگران فرهنگ و تمدن ایرانی و زبان آموزان کلاس های آموزش فارسی در اسپانیا حضور داشتند که در پایان سخنان دو کارنشاس نشست سوالات و نقطه نظرات خود را درباره مباحث طرح شده ارائه کردند.