پیامدهای هفتگانه جنگ اوکراین از نگاه اندیشکده انگلیسی «چتم هاوس»

گزارش جامع تحلیلگران این اتاق فکر انگلیسی معتقد هستند وقتی که بیشتر از یک سال قبل روسیه حمله همه جانبه به اوکراین را آغاز کرد، شوکی را موجب شد که پایان ناگهانی ۳۰ سال روند جهانی شدن و همه همکاری های بین المللی را رقم زد و پیامدهای جدی را برای کشورهای جهان داشت.

در این راستا و براساس دیدگاه چند تن از کارشناسان این اندیشکده، جنگ نه تنها ثبات اروپا را تهدید کرده است، بلکه بر امنیت غذایی و انرژی در سطح جهان از جمله در خاورمیانه و آفریقا نیز تأثیر گذاشت و امواج ویرانگری را در سطح جهانی بر کشورهایی موجب شد که به سختی برای بهبود اوضاع پس از همه گیری کووید-۱۹ تلاش می کردند.

تاثیرات هفتگانه جنگ اوکراین بر اوضاع جهانی از دیدگاه تحلیلگران این مرکز پژوهشی انگلیسی عبارتند از:

۱. تغییر اتحادها و ایجاد همسویی مجدد

وقوع یک جنگ بزرگ در اروپا سه گروه مختلف از ملت ها را پدید آورد: آنهایی که در کنار روسیه و پوتین قرار گرفتند، گروهی که به اوکراین قول حمایت دادند و گروهی از کشورهای غیرمتعهد.

کشورهای اتحادیه اروپا به سرعت با تحریم ها و اقدامات گسترده خود علیه روسیه به این جنگ واکنش نشان دادند. با وجود شکاف در بین کشورهای اروپایی در موضوعاتی همچون تعیین سقف قیمت نفت، و بی تمایلی آلمان به ارسال تانک و سایر تسلیحات و ... این بلوک به صورت عمده و برخلاف انتظار روسیه در کنار هم منسج اقدام کردند.

«پپین برگسن» پژوهشگر در برنامه اروپای چتم هاوس می گوید: اتحادیه اروپا در پاسخ به جنگ اوکراین عزم خود را نشان داد و در برخی مواقع شگفت انگیز ظاهر شد.

از طرف دیگر در حالی که بسیاری در غرب امیدوار بودند که تهاجم روسیه، کشورهای در حال توسعه جهان را هم پشت نظم مبتنی بر قوانین آن ها متحد کند اما آسیا چارچوب های غربی این منازعه را رد کرده است. شاید این کشورها روسیه را شریک نامطلوبی بدانند، اما بیشتر کشورهای آسیایی به طور عمل‌گرایانه تصمیم گرفتند تا روابط خود با مسکو را به دلایل اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک حفظ کنند.

۲- ترسیم مجدد خطوط امنیتی اروپا و ناتو

«آلیس گالاند» دیگر پژوهشگر این موسسه در برنامه اروپا معتقد است قبل از تهاجم روسیه، کشورهای اروپایی مانند فرانسه و آلمان قادر نشدند خود را با واقعیت های جدید ژئوپلیتیکی در منطقه ساگار کنند و به همین دلیل اقدامات روسیه به ارزیابی مجدد و قابل توجه در وضعیت امنیتی اروپا منتهی شده است.

در این چارچوب، کشورهای اروپایی با افزایش قابل توجه بودجه دفاعی خود به تحولات واکنش نشان دادند. در این زمینه مهم‌ترین تحول در آلمان رخ داد که برخلاف گذشته، برای رساندن هزینه های دفاعی به سطح دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود متعهد شد.

«کاتارینا وولچوک» همکار چتم هاوس در برنامه روسیه و اورآسیا، پیگیری سریع وضعیت نامزدی اوکراین در اتحادیه اروپا را یکی از پیامدهای مهم تحولات عنوان کرد و افزود: در واقع، جنگ اقداماتی را تسریع کرده است که قبل از آن غیرقابل تصور بودند. به طور مثال، بودجه تسهیلات صلح اروپا که قبل از جنگ اوکراین کمتر مطرح بود پنج بار به کار گرفته شد و در کل ۲.۵ میلیارد یورو پول نقد و سخت افزار برای دفاع اوکراین فراهم کرد.

همچنین جنگ اوکراین می ‌تواند به عنوان اولین درگیری طولانی مدت و پایدار در نظر گرفته شود که در آن تسلیحات گوناگون از عملیات سایبری تا هواپیماهای بدون سرنشین در عملیات‌ های ترکیبی از سوی هر دو طرف درگیری مورد استفاده قرار می گیرند.

۳. احیای تهدیدات هسته ای

از زمان پایان جنگ سرد تاکنون و با اجرای کنترل تسلیحاتی آمریکا و روسیه، تهدید سلاح های هسته ای کمتر برجسته شده بود. با این حال، در سال گذشته جهان شاهد افزایش تهدیدات تسلیحات هسته ‌ای به صورت آشکار و پنهان از سوی روسیه و غرب بوده است.

حتی «جو بایدن» رئیس جمهور ایالات متحده اعلام کرد که خطر یک آرماگدون هسته ای به بالاترین سطح خود در ۶۰ سال گذشته رسیده و موضوع هسته ای به سرفصل اصلی ترین مباحث بازگشته است.

به اعتقاد تحلیلگر این اتاق فکر، در هر حال باید این تهدیدهای هسته ای جدی گرفته شوند؛ ضمن آنکه ایمنی انرژی هسته ‌ای در اوکراین هم اهمیت دارد. از سوی دیگر حملات اطراف نیروگاه زاپوریژیا و ترس از انفجار هسته ای پررنگ تر شده و همین تهدیدها موجب عقب نشینی برخی متحدان ناتو با هدف ممانعت از تشدید درگیری شده است.

۴. بحران انرژی و غذا

جنگ با ایجاد اختلال در فعالیت عادی دو تامین کننده اصلی انرژی، مواد غذایی و کود، باعث مشکلاتی برای کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته شده است.

با اینحال اساسی ترین تغییر، دور شدن اروپا از وابستگی به گاز روسیه بوده است. «آنتونی فروگات» معاون مدیر برنامه محیط زیست و جامعه چتم هاوس می گوید: اروپا هرگز به وابستگی معنادار پیشین خود به سوخت های فسیلی روسیه باز نخواهد گشت. حتی اگر جنگ فردا تمام شود، اعتماد بین مصرف‌کنندگان اروپایی و تامین‌کننده اصلی آنها (مسکو) تخریب شده است.

در همین راستا، اروپا به این بحران با تامین گاز از مکان های دیگر و تسریع حرکت به سمت انرژی های تجدیدپذیر واکنش نشان داد. پیش از سال ۲۰۲۲، اتحادیه اروپا متعهد شد که انتشار گازهای گلخانه ای را تا ۴۰ درصد کاهش دهد و به انرژی های تجدیدپذیر به ۳۲ درصد برسد. این اهداف پس از جنگ به ترتیب به ۵۷ درصد و ۴۵ درصد افزایش یافته است. در صورت تحقق، تا بین سال ۲۰۳۰ تا ۲۰۳۵ بخش برق در این بلوک کربن زدایی خواهد شد.

اگرچه چین در حال حاضر بزرگترین واردکننده نفت روسیه است و به تازگی یک قرارداد ۳۰ ساله جدید گاز امضا کرد اما در کل بازارها تغییر کرده اند و روند حرکت به سوی انرژی های تجدیدپذیر در حال افزایش است.

۵.انزوای روسیه

طبق تحلیل کارشناسان چتم هاوس، تصمیم پوتین برای حمله به اوکراین یک قمار بزرگ بود که با شکست همراه شده است. «جیمز نیکسی» مدیر برنامه روسیه و اورآسیا بر این باور است که «دیگر بازگشتی وجود ندارد. جنگ اکنون به همان اندازه که به بقای نظام روسیه ربط دارد، به بقای اوکراین نیز مربوط می شود.»

با اینحال قدرت و گستردگی تحریم‌های اقتصادی بی‌سابقه غرب بیش از آن چیزی بود که مسکو انتظار داشت. «جان لاف» دیگر کارشناس این موسسه می گوید در حالی که روسیه در کوتاه‌مدت با افزایش قیمت‌ گاز و انرژی منافعی را به دست آورده است اما تحریم‌ ها با موفقیت قلب سیستم مالی روسیه را هدف قرار دادند.

نیکسی می‌گوید از آنجایی که پوتین از زمان تحریم‌ ها هیچ امتیاز واقعی نداده است، این استدلال وجود دارد که تحریم ها کارآمد نبودند. اما واقعیت این است که تحریم‌ ها فضای این کشور را برای مانورهایش در آینده محدود کرده است.

از سوی دیگر شاید یکی از بزرگترین شگفتی جنگ، آشکار شدن ضعف نظامی روسیه بوده است. عملیات نظامی ویژه هدفمند و سریع مسکو با شکست‌ های بزرگ، تلفات زیاد، از دست دادن تجهیزات، کمبود مهمات و اشتباهات نظامی نابود شد. باوجود این حتی پس از پایان درگیری ‌های کنونی در اوکراین، همسایگان روسیه همچنان باید نسبت به قدرت هوایی و دریایی مسکو محتاط باشند.

۶. اوکراین جدید

جنگ اوکراین تلفات سنگینی را بر شهروندان این کشور تحمیل کرده است، اما این کشور را به شکلی بی سابقه متحد ساخت. ناظران از قدرت مقاومت، انعطاف پذیری و انسجام ملی اوکراین شگفت زده شده اند. با وجود حدود ۱۴ میلیون نفر آواره و زیرساخت‌ ها، انرژی و شبکه‌ های حمل‌ و نقلی هدف حملات دائمی قرار دارند، اوکراین به طرز قابل ملاحظه‌ ای به کار خود ادامه داده است.

«اوریسیا لوتسویچ» رئیس انجمن اوکراین در چتم هاوس می گوید: از زمان شروع جنگ، اوکراینی‌ ها خود نشان داده اند و عقده حقارت خود به عنوان برادر کوچک روسیه را در هم شکستند. آنها دیگر هرگز در سایه امپراتوری روسیه زندگی نخواهند کرد.

وی معتقد است پیش‌بینی آینده دشوار است اما آشکارا ما در یک لحظه تاریخی واقعی زندگی می‌کنیم که در آن شاهد تغییر شکل اورآسیا و روند پایان دادن به جاه‌طلبی روسیه خواهیم بود.

۷. حقوق بین الملل و کتاب قوانین

«راشمین ساگو» مدیر برنامه حقوق بین الملل چتم هاوس اعتقاد دارد حمله روسیه به اوکراین منشور سازمان ملل و قوانین بین المللی اساسی را نقض می کند. این اتفاق مانند حمله 2003 آمریکا به عراق و الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ از سوی یکی از اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحدی صورت گرفته است که مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را به عهده دارد.

از نظر وی سرعت اجرای هماهنگ تحریم‌ های جهانی در مقیاس بی‌سابقه و تأثیر دومینووار خروج انبوه شرکت ‌ها از روسیه از اثرات حاکمیت قوانین بین المللی به شمار می رود. اخراج روسیه از شورای اروپا پس از ۲۶ سال عضویت هم اقدامی بی سابقه بود که می تواند نتایج جدی داشته باشد.

با اینحال، همزمان که جنگ روسیه علیه اوکراین ادامه دارد، فقط زمان نشان خواهد داد که آیا این اقدامات و پیامدها ادامه دارند یا خیر.