شاهنامه فردوسی با فرهنگ عامه مردم گرجستان عجین است/ گرجی‌ها نگهبان ایران بودند+فیلم

دکتر الکساندر چولوخادزه در گفت و گو با خبرنگار کتاب و ادبیات ایرنا با تاکید بر اینکه ملت گرجستان بیشترین ارتباط تاریخی و فرهنگی خود را با ایران داشته است، گفت: قدمت روابط دو ملت به بیش از سه هزار سال می‌رسد.

وی یادآور شد: در سراسر خاورمیانه و قفقاز، تنها سه کشور ایران، گرجستان و ارمنستان در طول سه هزار سال اخیر، نام و هویت و فرهنگ خود را حفظ کرده‌اند و سایر کشورهای منطقه در این مدت یا از میان رفتند و یا دستخوش تغییر فرهنگ و هویت شدند.

چولوخادزه اظهار داشت: بخشی از مهاجرت آریاییان به فلات ایران، از مسیر گرجستان انجام شد و اقوام گرجی از آن زمان تاکنون با جهان ایرانی در ارتباط بوده‌اند.

این استاد خاورشناسی افزود: سکایی‌ها نخستین قوم آریایی بودند که به دلیل لشکرکشی از مسیر گرجستان شرقی، به مدت ۱۵۰ سال، تاثیر چشمگیری بر منطقه داشتند؛ تا آنکه قوم ماد نخستین حکومت یکپارچه ایرانی را تشکیل داد و به نفوذ سکایی‌ها پایان بخشید و این دقیقا زمانی است که ارتباط رسمی ایران با دو پادشاهی کولخیس (Colchis) در گرجستان غربی و ایبریا (Iberia) در گرجستان شرقی آغاز شد. مورخان یونانی هم بارها به حضور و نفوذ مادها در قفقاز و به‌ویژه در گرجستان شرقی اشاره کرده‌اند.

وی درباره تاثیر نفوذ مادها بر گرجستان گفت: اکثر نام‌های پادشاهان گرجستان باستان، ریشه در زبان مادی دارد و این امر، میزان تاثیرگذاری مادها را نشان می‌دهد.

گرجی‌ها نگهبان ایران بودند

الکساندر چولوخادزه درباره روابط دو کشور در دوره هخامنشیان گفت: در این دوره، بخشی از گرجستان شرقی، قلمروی ایران محسوب می‌شد، اما بخش دیگری از گرجستان شرقی و کل پادشاهی گرجستان غربی (کولخیس) «دوستان مستقل هخامنشیان» به‌شمار می‌رفتند. بدین‌ معنی که هخامنشیان به گرجیان اجازه داده بودند که در ازای جلوگیری از حمله اقوام مهاجم از شمال غرب به ایران، استقلال نسبی خود را حفظ کنند.

این استاد دانشگاه یادآور شد که گرجستان در دوره اشکانیان به اوج استقلال و پیشرفت سیاسی رسید؛ چون اشکانیان قدرت تسلط کامل بر سراسر قفقاز را نداشتند. اما ساسانیان نه‌تنها تسلط نظامی، اقتصادی و سیاسی بر قفقاز داشتند، بلکه سلطه فرهنگی خود را نیز برمنطقه حاکم کردند. آنان دین مزدیَسنا (زرتشتی) را آیین رسمی ایران اعلام کردند و این آیین، به‌ویژه در گرجستان شرقی بسیار گسترش یافت.

اصطلاحات ایرانی در کلیسای ارتودکس گرجستان

چولوخادزه گفت: پس از گسترش مسیحیت در گرجستان، معابد کهن ایرانی به صومعه‌ها و دیرهای مسیحی تبدیل شدند؛ بدین‌ترتیب که معابد مهر به کلیسای سنت جرج و معابد آناهیتا به کلیسای مریم مقدس تغییر نام یافت. نکته جالب این است که امروزه، بسیاری از اصطلاحات مذهبی در کلیسای ارتودکس گرجستان (مذهب رسمی گرجستان) واژگان ایرانی هستند و این واژگان، ریشه در سابقه مذاهب ایرانی دارند.

ویس و رامین، سرآغاز ادبیات غیرکلیسایی در گرجستان

رئیس مرکز خاورشناسی دانشگاه گرجستان با اشاره به شکل‌گیری زبان فارسی نو در دوران اسلامی گفت: با آنکه در قرن‌های چهارم تا هفتم هجری، حکومت یکپارچه ایرانی در قفقاز تسلط نداشت و آسیای میانه (شرق دریای خزر) به مرکز زبان و ادبیات فارسی تبدیل شده بود، اما باز هم گرجی‌ها علاقه فراوانی به ادبیات کلاسیک ایران داشتند و از سده پنجم هجری، مهم‌ترین آثار ادبیات فارسی را به زبان گرجی ترجمه کردند.

چولوخادزه منظومه ویس و رامین، اثر فخرالدین اسعد گرگانی را دارای اهمیت فراوان در تاریخ گرجستان دانست و گفت: این اثر به صورت «نثر موزون» به زبان گرجی ترجمه شد و در ادبیات گرجستان با نام «ویس رامیانی» محبوبیت یافت.

وی تاکید کرد منظومه ویس رامیانی در ایجاد ادبیات کلاسیک، عرفی و غیرکلیسایی گرجستان، تاثیر بسیاری داشت.

ورود شاهنامه به فرهنگ عامه گرجی

این استاد دانشگاه دولتی گرجستان درباره تاثیر شاهنامه بر فرهنگ و ادبیات این کشور گفت: اگرچه ترجمه‌های کهن شاهنامه به زبان گرجی بعدها احتمالا به دلیل حمله مغولان به ایران و گرجستان از میان رفت، اما در منابعی که از قرن‌های پنجم و ششم هجری به زبان گرجی باقی مانده، از نام‌های پهلوانان شاهنامه بارها و بارها یادشده است و این نشانه نفوذ شاهنامه در ادبیات گرجی است.

وی اظهار داشت: آشنایی گرجیان با شاهنامه به قشر فرهیخته یا اشراف محدود نبود، بلکه همه مردم را شامل می‌شد؛ چنانکه مردم گرجستان اسامی قهرمانان شاهنامه را روی فرزندان خود می‌گذاشتند و هنوز هم این نام‌ها در میان گرجیان بسیار رایج هستند. برای مثال، رُستُمی (رستم)، زورابی (سهراب)، گُدِرزی (گودرز)، گیوی (گیو)، تماز (طهماسب)، نوداری (نوذر)، کِتِوان (کتایون) و... امروزه از نام‌های رایج در گرجستان به شمار می‌رود.

چولوخادزه یادآور شد که شاهنامه در شکل‌گیری ادبیات نوین گرجی، پس از ویس و رامین، تاثیر بسیاری داشته است.

وی دلیل محبوبیت شاهنامه را در این دانست که گرجیان احساس می‌کردند داستان‌های شاهنامه مربوط به فرهنگ مشترک ایران و گرجستان است. عواطفی مانند میهن‌پرستی، دوستی، وفاداری، جانفشانی برای میهن و برای دوستان، نه‌تنها برای ایرانیان، بلکه برای گرجیان نیز ارزشمند بود.

عصر صفویان، دوران شکوفایی شاهنامه

خاورشناس گرجی، دوره صفویان را دوران شکوفایی ترجمه شاهنامه دانست و گفت: بخش‌های مختلف شاهنامه توسط مترجمان گوناگون در عصر صفویان دوباره به زبان گرجی ترجمه شد. برخی از این مترجمان، خود شاعر بودند و به دلیل مهارتی که در ترجمه داشتند، داستان‌های شاهنامه را به صورت نظم بسیار زیبا و دلنشین به زبان گرجی برگرداندند. برخی نیز داستان‌ها را به صورت نثر ترجمه کردند و در دوره‌های بعد، شاعران گرجستان همان نثرها را به صورت شعر بازآفرینی کردند. به همین دلیل، ما روایت‌های مختلفی از شاهنامه داریم که پس از انجیل و حماسه پلنگینه ‌پوش (حماسه ملی گرجستان)، در پرورش جوانان گرجی، نقش به‌سزایی داشته است.

رونمایی از شاهنامه با حضور وزیر فرهنگ گرجستان

چولوخادزه درباره محبوبیت شاهنامه در گرجستان معاصر، گفت: خانم بلا شالواشویلی، شاعر توانمند گرجی، بیش از ۳۰ سال از عمر خود را برای ترجمه کامل و منظوم شاهنامه وقف کرده و این اثر در چندین جلد به زبان گرجی منتشر شده است.

وی یادآور شد این مجموعه نفیس، تقریبا یک ماه پیش با حضور وزیر فرهنگ گرجستان به علاقمندان ادبیات در سراسر جهان معرفی شد.

رئیس مرکز خاورشناسی دانشگاه گرجستان، ترجمه خانم بلا شالواشویلی را دقیق‌ترین ترجمه‌ای دانست که تاکنون از شاهنامه در زبان گرجی انجام شده است.

پاسداشت زبان، باید از مهدکودک آغاز شود

این استاد دانشگاه درباره تغییرات سریع در زبان فارسی، گفت: بسیاری از این تغییرات، ریشه در اینترنت، نرم‌افزارها و فناوری‌های جدید دارد و البته در برخی موارد، نوجوانان گمان می‌کنند استفاده از اصطلاحات خارجی، نشانه معاصر و مدرن بودن است.

چولوخادزه با اشاره به پویایی و توسعه طبیعی زبان‌ها گفت: اگر وام‌واژه‌های خارجی بدون توجه به دستور زبان، وارد شوند و قواعد دستوری زبان میزبان را بر هم بریزند، باعث لطمه به توسعه طبیعی زبان می‌شوند.

رئیس مرکز خاورشناسی دانشگاه گرجستان، روند ورود انبوه واژگان انگلیسی به زبان‌های فارسی و گرجی در دنیای مدرن را مشابه یکدیگر دانست و گفت: ورود وام‌واژه‌ها باید به‌ نوعی مدیریت شوند و فکر می‌کنم این کار باید از مهد کودک و دبستان آغاز شود.

وی البته تاکید کرد ورود چند وام‌واژه یا حتی چند ده وام‌واژه خارجی، باعث ضربه شدید به زبان مادری نخواهد شد، اما سخنان کسی که در استفاده از آنها زیاده‌روی می‌کند، زیبا نیست و برعکس، گوش‌آزار است و این چیزی است که باید برای کودکان توضیح داده شود.

ضرورت برگزاری جشنواره‌های فرهنگی در ایران و گرجستان

الکساندر چولوخادزه در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان کمک کرد تا جوانان ایرانی و گرجی با فرهنگ و مفاخر یکدیگر بیشتر آشنا شوند، گفت: لازم است هر سال یا حتی یک سال در میان، جشنواره‌های فرهنگی در رشته‌های مختلف فرهنگ و هنر در ایران و گرجستان برگزار شود.

رئیس مرکز خاورشناسی دانشگاه گرجستان افزود: جامعه گرجستان نه‌تنها با ادبیات کلاسیک و مدرن ایران آشناست، بلکه سینمای ایران را نیز به‌خوبی می‌شناسد. همچنین صنایع دستی ایرانی در گرجستان شناخته‌شده است. به همین دلیل، برگزاری جشنواره‌های فرهنگی ایران و گرجستان در دو کشور، مخاطبان زیادی خواهد داشت.

وی رسانه‌ها، از جمله تلویزیون و شبکه‌های اینترنتی را نیز در معرفی فرهنگ گرجی و ایرانی، دارای نقش برجسته دانست.