افغانستان به عنوان یکی از همسایگان ایران و کشوری که در حوزه تمدنی ایران فرهنگی قرار دارد، سال‌ها است درگیر جنگ و خونریزی است؛ داستان افغانستان، داستان دیروز و امروز نیست و همواره وجود داشته است و امروز هم به گونه‌ای دیگر قابل مشاهده و لمس است، بنابراین ضرورت پرداختن به مسائل این سرزمین در جهت اصلاح و کمک به بهتر شدن آن پیش از پیش خودنمایی می‌کند.
همین ضرورت باعث شد تا دانشگاه تربیت مدرس در ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲، گفت‌وگوی سه جانبه اندیشمندان ایران، روسیه و افغانستان با عنوان «چشم‌انداز آینده افغانستان؛ نقش ایران و روسیه» را میزبانی کند که سخنرانان در آن به مهم‌ترین مسائل مبتلابه افغانستان پرداختند.
پیش از این، سخنرانی «سیدعسکر موسوی» استاد مهمان در دانشگاه علامه طباطبایی با عنوان «افغانستان زخم‌خورده از جنگ‌های نیابتی و فاقد برنامه بومی است» ، سخنرانی «نیکولای پلوتنیکف» رئیس مرکز اطلاعات علمی-تحلیلی آکادمی علوم روسیه با عنوان «گفت‌وگوی داخلی و گسترش همگرایی منطقه‌ای شرط توسعه افغانستان است» و سخنرانی «سیدمحمدکاظم سجادپور» استاد دانشکده روابط بین‌الملل با عنوان «سه کشور هم‌سرنوشت و ضرورت انطباق دیدگاه‌های افقی و عمودی» منتشر شد.
در این گزارش متن سخنرانی «النا دونیوا» دانشیار مطالعات ایران در انستیتو مطالعات کشورهای آسیایی و آفریقایی دانشگاه دولتی مسکو و نیز «امان‌الله فصیحی» مشاور ارشد فرهنگی و منابع انسانی رئیس جمهور پیشین افغانستان را می‌خوانیم:
مناسبات با افغانستان؛ از اتحاد جماهیر شوروی تا فدراسیون روسیه
النا دونیوا: همه فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی که در روسیه و در ارتباط با افغانستان در جریان است می‌تواند به عادی‌سازی روابط و نرم کردن طالبان در ارتباط با کشورهای همسایه کمک کند
النا دونیوا پژوهشگر ارشد انستیتو شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه در ابتدای سخنرانی خود به نقش مهم روابط فرهنگی و علوم انسانی میان کشورها اشاره کرد و گفت: مناسبات فرهنگی نقش بسیار مهمی را در روابط میان کشورها بازی می‌کند. در زمان اتحاد جماهیر شوروی روابط بسیار نزدیکی بین این کشور با افغانستان وجود داشت و از نیمه دوم دهه پنجاه روابط فرهنگی دو طرف بسیار گسترش پیدا کرد.
دونیوا در ادامه به فعالیت‌های فرهنگی شوروی در افغانستان پرداخت و بیان داشت: در حوزه علم و فرهنگ یک مجموعه پلی‌تکنیک در افغانستان به وجود آمد. همچنین برای آموزش استادان و پذیرفتن دانشجویان افغانستانی یک مجموعه دیگر برپا شد. ترجمه زبان و ادبیات از روسی به دری و پشتو و برعکس صورت گرفت. همچنین برگزاری نمایشگاه بر مبنای فرهنگ شوروی از دیگر فعالیت‌ها در این دوره بود.
این پژوهشگر روس ادامه روابط فرهنگی بین روسیه و افغانستان در دوره طالبان را بسیار سخت و پیچیده خواند و گفت: میان ایران و افغانستان زمینه‌های مشابه زبانی، فرهنگی و دینی وجود دارد اما این موارد میان افغانستان و روسیه وجود ندارد. در روسیه در حال حاضر یک گروه و انجمن افغانستانی وجود دارد و در دانشگاه‌های روسیه هم ارتباط با این انجمن‌ها و افغانستانی‌ها برقرار است. برای نمونه در ماه گذشته در دانشگاه دوستی ملل در مسکو جلسه‌ای برگزار شد. آن جلسه به مسائل انسانی افغانستان اختصاص داشت. همچنین در انستیتو مطالعات کشورهای آسیایی یک بخش به زبان قوم‌های مختلف افغانستان اختصاص یافته است. همچنین در این انستیتو هر ساله جلسات و میزگردهایی تشکیل می‌شود که به مسائل افغانستان از جمله قاچاق مواد مخدر و همچنین مسائل مربوط به فرهنگ افغانستان اختصاص پیدا می‌کند.
وی افزود: در حال حاضر بررسی مسائل مختلف افغانستان در چارچوب شرق‌شناسی روسیه همچنان ادامه دارد، کتاب‌ها و مقالات متعددی در رابطه با راه‌های ارتباطی کشور افغانستان با کشورهای دیگر و همچنین اقتصاد افغانستان منتشر شده است. همچنین به تازگی کتابی در خصوص بررسی نقش زبان انگلیسی در افغانستان و پاکستان به چاپ رسیده است. در سه دانشگاه مسکو، زبان‌های دری و پشتو آموزش داده می‌شود و همچنین ادبیات و تاریخ افغانستان مورد توجه است. در واقع تمام اینها می‌تواند بر مبنای فرهنگی به عادی‌سازی روابط و نرم کردن طالبان در ارتباط با کشورهای همسایه کمک کند.
طالبان سد راه گسترش مناسبات
به گفته النا دونیوا، در حال حاضر روسیه کمک‌های انسانی خود را به افغانستان ارسال می‌کند اما این کمک به معنی همیشگی و سیستماتیک بودن نیست چرا که با وجود طالبان فعلا نمی‌توان تصور کرد بخش فرهنگی روسیه در افغانستان باز شود اما می‌توانیم در رابطه با مسائل آموزشی همکاری داشته باشیم. برای نمونه در حال حاضر انجمن مسکو روسیه با انجمن اشخاص دینی افغانستان در زمینه اهل سنت ارتباط دارد و هر سال آیین قران را برگزار می‌کنند. همچنین در غازان هم فستیوال سینمایی و آموزه‌های دینی برگزار می‌شود.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد برای مدت زیادی منحصرا نمی‌توانیم تنها در حوزه فرهنگ کار کنیم و باید ایران و کشورهای همسایه هم در این حوزه وارد شوند.
امان الله فصیحی: سه گفتمان فرهنگی لیبرال‌گرایی، چپ‌گرایی متاثر از تفکر مارکسیستی و اسلام‌گرایی افراطی باعث عقب‌ماندگی افغانستان شده است
جریان‌هایی که عقب‌ماندگی افغانستان را رقم زدند
دیگر سخنران این نشست امان‌الله فصیحی مشاور ارشد فرهنگی و منابع انسانی رئیس جمهور پیشین افغانستان بود. به گفته وی مشکل زمانی در این کشور شروع می‌شود که ما رویکردهای فرهنگی بیرونی را در آنجا شاهد هستیم؛ سه گفتمان فرهنگی لیبرال‌گرایی، چپ‌گرایی متاثر از تفکر مارکسیستی روسیه و کشورهای دیگر و اسلام‌گرایی افراطی سه جریان فکری بیرونی بوده است که در صد سال اخیر به افغانستان وارد شده است. این سه جریان به خاطر نداشتن هماهنگی با بسترهای فرهنگی افغانستان هر کدام نقش اساسی در عقب ماندگی و واپس ماندگی افغانستان داشته‌اند.
ظرفیت‌های افغانستان برای برون‌رفت از بحران
به گفته مشاور ارشد فرهنگی و منابع انسانی رئیس جمهور پیشین افغانستان، این کشور از نظر فرهنگی و تمدنی دارای سابقه بسیار غنی و سرشار است. کانون‌های فرهنگی افغانستان چون بلخ، هرات، غزنین، بامیان، اینها نمونه‌های گذشته این کشور است. اینها نشان می‌دهند که روزگاری افغانستان کانون فرهنگ، ترقی و پیشرفت بشری بوده است.
وی به تاثیر رویکردهای فرهنگی بر امنیت و ثبات افغانستان اشاره کرد و گفت: راه حل عبور افغانستان برای عبور از بحران برگشت به خویشتن است. در واقع مقصود از عقب‌گرایی، مبارزه با تحولات تاریخی به مثابه یک حقیقت و ضرورت نیست بلکه مقصود توجه به ظرفیت‌های تمدنی و فرهنگی افغانستان برای برون‌رفت از بحران موجود است.
امان‌الله فصیحی گفت: برای برون‌رفت امروز افغانستان باید به بسترهای فرهنگی مشترک این کشور با کشورهای همسایه توجه کرد. همان‌گونه که جریان‌های فرهنگی در دهه ۶۰ افغانستان نتوانستند ادامه دهند، وضعیت کنونی هم با دخالت‌های بیرونی امکان بقا ندارد. بنابراین توجه به روحیات، خلقیات و افکار مشترک به جای توجه بر افراط‌گرایی‌های چه از نوع ایدئولوژی‌های دینی و چه از نوع مکاتب انسانی حلال مشکلات است.
وی افزود: فرهنگ، افکار، خلقیات، روحیات، عواطف، احساسات و رفتارهای ما را به هم پیوند می‌دهد. مشکلی که ما امروز با آن مواجه هستیم مبارزه جدی با نمودهای فرهنگی و تمدنی است که در این عرصه جغرافیایی در گذشته‌های دور با آن مواجه بودیم. نمونه بارز آن هم فارسی‌زدایی است، نمونه دیگر مبارزه و جلوگیری از جشن نوروز و تحریم جشن شب یلدا است. اندیشه مبارزه با فرهنگ مدرن و دستاوردهای مهم وجود دارد. بنابراین پیشنهاد می‌شود که حلقه‌های فکری و فرهنگی تشکیل شود.
نظر شما