نگرانی‌ تخریب آثار تاریخی مازندران، از حفاری غیرمجاز تا چالش مرمت و حفاظت

به گزارش خبرنگار ایرنا، آثار تاریخی و باستانی در واقع شناسنامه های هر سرزمین محسوب می شود، این هویت تاریخی را باید از دستبرد هرگونه تخریب و تهدید و تصرف و حفاری حفاظت کرد چرا که میراث فرهنگی، بناهای تاریخی و میراث نیاکانمان در واقع سندهایی گرانبها از مدنیت مردمان هر مرز و بوم و محافظت آن وظیفه ملی و همگانی است.

صاحبنظران امر معتقدند رفع این دغدغه های جدی میراث فرهنگی نیازمند آموزش، نظارت موثر و مستمر، اطلاع رسانی، فرهنگ سازی و مشارکت همگانی است.

بخش باستانی کجور، تپه کلار کلاردشت، قلعه باستانی مارکو رامسر، قلعه پولاد بلده نور، قلعه تنکا در قله کردن تنکابن، کاخ اجابیت در کلاردشت، مجسمه‌های سنگی و فیل سنگی در نور، بقعه آقاشاه بالو زاهد در چمستان، بقعه سلطان احمد بلده و امام زاده محمد در نوشهر، برج رسکت در سوادکوه، محوطه تاریخی کمیشان، تپه‌ باستانی گوهرتپه در فاصله‌ی میان شهر تاریخی بهشهر و رستم‌کلا و قلعه حسن بور در شمال روستای سرخکلای سواد کوه تنها نمونه هایی از صد ها آثار تاریخی غرب استان و مازندران است.

استان مازندران بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی دارد که از این تعداد کمتر از ۸۰۰ اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که بخشی از این تعداد در غرب مازندران جود دارد.

در شهرستان های غرب مازندران آثار تاریخی و محوطه های باستانی زیادی وجود دارد که به گفته مسوولان امر نیاز به مرمت و حفاظت ویژه دارند و نکته مهم تر این که هجوم سودجویان برای کشف عتیقه ها و سکه های طلا به این میراث فرهنگی نسبت به مناطق دیگر بیشتر است چون این منطقه به برخورداری مناظر کم نظیر طبیعی سالانه پذیرای میلیون گردشگر خارجی و داخلی است.

به عنوان مثال زخم عمیق حفاری های غیرمجاز با اهداف دستیابی به عتیقه‌های موجود در این محوطه ها و آثار تاریخی، معضل جدی بوده که مربوط به زمان حاضر نیست بلکه از ادوار گذشته تا امروز این مشکل، با وجود نظارت مسوولان امر، میراث فرهنگی کشور را با مشکل جدی مواجه کرده است.

سووال اینجاست چرا معضل حفاری های غیرمجاز در آثار تاریخی کشور برطرف نشده است؟ چرا برای درمان این زخم عمیق میراث فرهنگی تدابیر ویژه اتخاذ نمی شود؟ چرا فرهنگ حفاظت از میراث فرهنگی در جامعه نهادینه نشده است؟ چرا آموزش و اطلاع رسانی و فرهنگ سازی حفاظت از میراث فرهنگی جدی گرفته نشد؟ چرا برای مرمت آثار تاریخی اعتبارات کافی در نظر گرفته نمی شود؟ چرا طرح واگذاری برخی از یادمان های تاریخی به بخش خصوصی سامان نمی یابد؟ آیا رواست دست روی دست بگذاریم و بگوییم چون امکانات حفاظتی یا نیرو یا اعتبار نداریم نگرانی های میراث فرهنگی روز به روز بیشتر بشود؟ آیندگان کوتاهی امروز ما را از حفاظت از آثار باستانی چه تعبیر خواهند کرد.

طبق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، انجام هر گونه عمل حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اشیا عتیقه و آثار تاریخی مطلق ممنوع است و مرتکب به حبس تأدیبی از ۶ ماه تا سه سال و ضبط اشیا مکشوفه و آلات و ادوات حفاری به نفع بیت‌المال محکوم می‌شود، چنانچه حفاری در اماکن تاریخی که به ثبت آثار ملی رسیده‌ باشد انجام گیرد مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم می‌شود.

برخی از کارشناسان در غرب مازندران بیکاری را از جمله عوامل افزایش حفاری های غیرمجاز در میراث فرهنگی منطقه برشمردند و گفتند: بیکاری بیماری است و می تواند معلول بسیاری از آسیب های اجتماعی در جامعه از جمله بروز این مشکلات بشود.

به عنوان مثال تپه کلار کلاردشت از جمله محوطه های باستانی غرب مازندران و ثبت فهرست آثار ملی است در عین حال سودجویان نیز هرازگاهی شبانه به سراغ این محوطه تاریخی می آیند، کافی است سری به محوطه های اماکن مذهبی دارای قدمت تاریخی بزنید تا نشانه های حفاری غیرمجاز را ببینید.

بر اساس اطلاعات موجود و به گفته مسوولان امر آثار تاریخی غرب مازندران در بخش مرمت با کمبود جدی اعتبار مواجه است و همین بی توجهی سبب شده برخی از آن ها دچار تخریب شوند و یا تهدید به تخریب شوند چراکه حفاظت از آثار تاریخی در مناطق مرطوب نیاز به رسیدگی بیشتر دارد.

شماری از شهروندان غرب مازندران حفاظت و نگهداری اماکن ارزشمند تاریخی را وظیفه همگانی می دانند و مسوولان امر باید علاوه بر حفاظت نیز برای بهره برداری گردشگری از این ابنیه ها نیز تدبیر کنند چرا که با این رویکرد از دستبرد غارتگران و هر نوع تهدیدی محفوظ می ماند.

لزوم نهادینه شدن فرهنگ حفاظت

در این پیوند، علی اصغر ابراهیمی معلم بازنشسته و فعال حوزه تاریخ و موسیقی در مازندران معتقد است که نقش مردم در حفاظت از این شناسنامه های تاریخی بسیار موثر است چرا که با درک این آثار ارزشمند کسی چشم طمع به آن ندارد.

ابراهیمی نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از این داشته های فرهنگی و تاریخی را ضرورتی است اجتناب ناپذیر می داند.

به گفته بی توجهی به میراث فرهنگی در شرایطی کنونی که عده ای در جهان سعی دارند کشورهای را بی هویت و بی شناسنامه جلوه دهند، کاری ناصواب است.

وی یادآور شد : در جای جای محوطه های باستانی مازندران به ویژه در غرب مازندران خبر حفاری های غیرمجاز به گوش می رسد این خبرها مبین این است که

میراث فرهنگی کشور از نگرانی هایی نظیر زخم عمیق حفاری ها و تهدید و تصرف در رنج است که مسوولان امر باید بیشاز پیش اقدامات موثری برای حفاظت از این آثار اتخاذ کنند.

آثار تاریخی ظرفیت ملی هستند

محمدرضا اورمزدی استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه گردشگری از غرب مازندران با تاکید بر ضرورت حفاظت بیشتر از یادمان های تاریخی در کشور و منطقه خاطرنشان کرد : باید تدابیری اندیشید تا خسارت به این هویت و شناسنامه کشورمان کاهش یابد.

اورمزدی در گفت و گو با ایرنا به یادمان تاریخی قله مارکو رامسر اشاره و اضافه کرد : این قله تاریخی در شهر کتالم رامسر واقع شده و در فهرست آثار تاریخی ثبت شده است.

وی خاطرنشان کرد : این قله ۳۰۰ پله دارد و از مصالح سنگ و ساروچ و کچ استفاده شده و دارای دید ۳۶۰ درجه دارد که بحث گردشگری و جذب مسافران و گردشگران دارای اهمیت ویژه است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: وزیر میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی دولت سیزدهم در بازدید که از قله مارکو داشتند به مظلومیت این اثر تاریخی پی بردند.

قله تاریخی مارکو رامسر به توجه ویژه نیاز دارد

وی یادآور شد : واقعیت این است که این قله تاریخی رها شده است و قلاح تاریخی حریم دارند و این حریم و بستر های قانونی آن باید به لحاظ ساخت و سازهای غیرمجاز باید رعایت بشود.

اورمزدی تصریح کرد : این قله تاریخی نگهبان ندارد و مسیر دسترسی آن نیز روشنایی ندارد و حتی باید برای آن تجهیزات مربوط به پایش رصد تصویری در نظر گرفته بشود.

وی خاطرنشان کرد : آثار تاریخی ظرفیت های ملی هر کشور هستند و متاسفانه قله مارکو رامسر دارای این ظرفیت متعالی بوده و از آن استفاده نمی شود و رها شده است.

مهرداد محمودپور کارشناس ارشد رشته تاریخ در غرب مازندران با تاکید بر ضرورت حفاظت از آثار تاریخی و باستانی در غرب مازندران گفت : باید معضل تصرف و تهدید و حفاری غیرمجاز در آثار تاریخی یا محوطه های باستانی منطقه حتی در استان برطرف شود.

حفاری غیر مجاز چالش جدی

محمودپور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا خاطرنشان کرد : در زمان حاضر اخبار مربوط به حفاری های غیرمجاز به جای کاوش باستانی بیشتر در رسانه های شنیده می شود و این نشان می دهد که برنامه منسجم تری برای حفاظت این آثار باید داشته باشیم.

وی تصریح کرد : غرب مازندران هم به لحاظ میراث طبیعی و هم میراث فرهنگی و تاریخی در کشور شاخص است بنابراین برای حفاظت آن ها باید برنامه ریزی اصولی داشته باشیم تا آیندگان به ما نقد بد نکنند.

این کارشناس ارشد تاریخ گفت: فرهنگ سازی حفاظت از میراث فرهنگی را باید از پایه نظام آموزشی آغاز کرد چرا که نهادینه کردن هر راهبردی تا از آموزش و پرورش شروع نکنیم در دستیابی به آن اهداف موفق نخواهیم شد.

محمودپور اضافه کرد : امروز حفظ آثار باستانی و تاریخی دارای اهمیت فرهنگی، اجتماعی و آموزشی و اقتصادی است و این شناسنامه های هویت هر سرزمینی است و حراست از آن نیز وظیفه همگانی است در عین حال نهادهای مربوط نیز باید تلاش مضاعف داشته باشند.

به تاکید وی برگزاری همایش های مربوط سبب می شود تا مشکلات فرارو از جمله حفاری های غیرمجاز میراث فرهنگی کاهش یابد.

آموزش و اطلاع رسانی

مجید رضایی کنشگر حوزه میراث فرهنگی در غرب مازندران با تاکید بر ضرورت اتخاذ رویکرد جدید در حفاظت از مجموعه میراث فرهنگی گفت : باید آموزش و فرهنگ سازی و اطلاع رسانی در این بخش فرهنگی کشور به ویژه در غرب استان مازندران جدی گرفته شود.

وی خاطرنشان کرد: باتوجه به قدمت تاریخی چند هزار ساله بخش کجور نوشهر، این منطقه همیشه برای غارتگران مواریث فرهنگی جذاب بوده که آمارهای دستگیرشدگان مبین این مطلب است.

وی بیکاری را یکی از عوامل تهدیدهای میراث تاریخی برشمرد و گفت : این معضل از جمله موارد مهمی است که باید از سوی متولیان امر آسیب شناسی شود.

این کنشگر حوزه میراث فرهنگی تصریح کرد: برگزاری برنامه های آموزشی مستمر در شهرستان ها به ویژه در محله های همجوار آثار تاریخی برای آشنایی اهالی با ارزش این شناسنامه های تاریخی بسیار موثر است.

تخریب و تصرف چالش میراث فرهنگی کشور

در این پیوند، رییس دانشکده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دانشگاه مازندران - چالوس معتقد است امروز یکی از عمده ترین چالش و عوامل تهدید زا پیش روی حوزه میراث فرهنگی تخریب آثار و تجاوز به حریم محوطه های باستانی بوده که بسیار نگران کننده است.

حسن هاشمی افزود: راهبرد اصلی آنچه که در چشم اندازهای حوزه میراث فراهنگی تا سال ۱۴۰۴ برنامه ریزی و تعریف شده تا بتوان با راهبردهای مشخص در برابر این تهدیدها مقابله و این آثار تاریخی که نشان از هویت ملی و شناسنامه تاریخی ایران است، مرمت و حفظ کرد.

وی افزود : میراث فرهنگی صرف نظر از اهمیت سرمایه گذاری، کار آفرینی، اشتغال و گردشگری از منظر آموزه های دینی و قرآنی ارزش فراوانی دارند و اشاره های فراوانی در روایات اسلامی نسبت به اهمیت تاریخ و میراث فرهنگی شده است، میراث فرهنگی در واقع یک تکلیف ملی و شرعی است.

رییس دانشکده میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دانشگاه مازندران - چالوس گفت : میراث فرهنگی مجموعه ای از ارزش های فرهنگی، هنری، معماری منحصر بفرد و تجدید ناپذیر در جامعه محسوب می شود و کنوانسیون میراث جهانی به جهت اهمیت موضوع میراث، میراث فرهنگی را به ۲ بخش میراث فرهنگی و میراث طبیعی تقسیم کرد، میراث طبیعی خطه شمال ظرفیت های طبیعی بزرگی دارد شامل چشم اندازهای طبیعی نظیر دریا، جنگل های هیرکانی خزری، عوارض ریخت شمالی است.

هاشمی افزود : میراث فرهنگی دامنه شمول آن بیشتر است به ۲ بخش تبدیل می شود، میراث فرهنگی معنوی یا ناملموس نظیر جشن ها، سنت ها و آیین ها است و میراث فرهنگی مادی و ملموس شناخته ها تپه های تاریخی، بافت ها و محوطه ها است و ایران از هر ۲منظر میراث طبیعی معنوی و هم میراث مادی بهره مند است،

وی گفت : ایران اسلامی از ظرفیت های منحصربفردی در این بخش برخوردار است، ثبت ۲۶ اثر تاریخی و طبیعی جهانی و کسب رتبه ۹ نشان می دهد که از جایگاه ممتازی این کشور برخوردار است چون میراث طبیعی مادی تخت جمشید و نقش رستم و در میراث طبیعی جنگل های هیرکانی که ذخاطر طبیعی دارد ثبت جهانی هم شده افتخاری برای خطه شمال کشور است.

این استاد دانشگاه بیان داشت : در زمینه میراث فرهنگی آیین ها، سنت ها و جشن ها ایران با ثبت ۲۱ اثر جهانی دارای رتبه ششم است بنابراین این کشور از ظرفیت های عظیم میراث فرهنگی مادی و معنوی برخوردار است افزون بر تقویت شعور تاریخی و دستیابی به هویت ملی و اجتماعی ظرفیت هایی را مهیا کند تا دولت ها بتوانند ازاین ظرفیت ها به جذب گردشگر به توسعه اقتصادی بالایی دست یابند.

وی بیان داشت : امیدوارم چالش های پیش رویی که در حوزه میراث فرهنگی کشور وجود دارد در اسناد بالادستی از جمله سند چشم انداز حوزه میراث فرهنگی تا سال ۱۴۰۴ برنامه ریزی شد راهبردهای مشخصی هم برای آن در نظر گرفته اند که بیشترین تهدید حوزه میراث فرهنگی تخریب آثار باستانی و تجاوز به حریم محوطه باستانی است و امیدوارم که اتفاق چشم انداز روشن در حوزه میراث فرهنگی داشته باشیم.

کمبود اعتبار و مشکل مرمت

همچنین رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چالوس اظهارداشت : اختصاص اعتبارات قطره چکانی توسعه زیرساخت ها، مرمت و احیای آثار باستانی در حوزه میراث فرهنگی را دچار مشکل کرده است.

حسین متاجی افزود : اعتباراتی که سال گذشته از محل مصوبه کمیته برنامه ریزی شهرستان برای این حوزه اختصاص داده شده حدود ۳۰۰ میلیارد تومان است که در هیچ شرایطی این اعتبار پاسخگو نیست.

وی بیان داشت : چالوس با توجه به هویت تاریخی آن نظیر برخورداری از جنگل های هیرکانی ۴۰ میلیون ساله، مدرسه تاریخی پروین اعتصامی، کاروان های سنگی و کارخانه حریر بافی جزو یکی از شهرستان های تاریخی به شمار می آید.

به گفته وی حدود ۴۲ اثر تاریخی چالوس در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

این مسوول اظهار کرد : در زمان حاضر برای مرمت و احیای کاروان های سنگی در روستای دونا حدود ۳۰۰ میلیون تومان هزینه دارد و ضمن آنکه برای مرمت و احیای دیگر آثار تاریخی نظیر مدرسه پروین اعتصامی که به عنوان یک اثر شاخص است و بنا داریم این مکان را به موزه برای دانش آموزان تبدیل کنیم.

کارشناسان امر می گویند ضعف پیدا شدن رد پای وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دسترسی به اسناد بالادستی جزو مظلومیت های این وزارتخانه بوده که متاسفانه تاکنون نتوانسته از قوانین پنج ساله توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از ابتدا تا برنامه ششم توسعه بهره ببرد.

معاون میراث فرهنگی مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: بهره مندی و برخورداری از جاذبه های تاریخی دارای مشکلات چند وجهی است، که بخشی از آن مربوط به عدم واگذاری این جاذبه ها به بخش خصوصی است.
مهدی ایزدی با بیان اینکه استفاده از جاذبه های تاریخی نیازمند سرمایه گذاری و ورود بخش خصوصی است افزود: متاسفانه ساختار طولانی مدت و دست و پاگیر واگذاری بناها و جاذبه های تاریخی به بخش خصوصی مانع از ورود سرمایه گذار به این بخش می شود.

وی افزود: تاکنون در استان توانسته ایم تنها دو مجموعه تاریخی را به بخش خصوصی واگذار کنیم و واگذاری دو مجموعه دیگر نیز در دستور کار است.

هزینه مرمت بناها از توان میراث فرهنگی خارج است

وی همچنین آماده سازی و مرمت بناهای تاریخی را لازمه واگذاری مجموعه ها به بخش خصوصی عنوان کرد و گفت مرمت بناها متاسفانه نیازمند هزینه و اعتبارات سنگینی است که خارج از توان میراث فرهنگی استان است.

معاون میراث فرهنگی مازندران تملک شخصی برخی از بناها را یکی دیگر از چالش های بهره مندی از ظرفیت های تاریخی استان برشمرد و گفت: بخش بزرگی از بناهای تاریخی استان در تملک اشخاص حقیقی و حقوقی است که بازگرداندن این تملک اعتبارات سنگینی نیاز دارد.
ایزدی زیرساخت های گردشگری در بخش جاذبه های تاریخی را ضعیف برشمرد و گفت: متاسفانه بسیاری از بخش های تاریخی استان در کنار جاذبه های طبیعی همچون ساحل و جنگل متمرکز شده اند که این مساله نیز تمهیدات زیرساختی را سخت می کند.
وی بر مغفول ماندن جاذبه های تاریخی در سبد گردشگری استان تاکیدکرد و گفت: باید این بخش در خود مجموعه میراث بازبینی و آسیب شناسی شود.

۳۰ اثر تاریخی کشور در فهرست آثار ملی ثبت شده است.