گسترش فضای سبز شهرهای بزرگ با کاشت " درختان توت مثمر " منطقی است؟

به گزارش ایرنا، توت از درختانی با میوه شیرین به‌شمار می‌آید که نسبت به سرما و گرما مقاوم است، در بیشتر مناطق ایران رشد می کند و در پارک ها، فضای سبز و معابر شهرهای مختلف کشورمان به وفور یافت می‌شود.

میوه این درخت در اواخر فصل بهار و تابستان می رسد و طرفداران زیادی نیز دارد بطوریکه بسیاری منتظر فصل رسیدن میوه توت هستند تا آن را بچینند اما از طرفی هدر رفتن میوه این درخت و ریختن حجم زیادی از آنها در معابر و خیابان ها، معضلات و چالش های خود را بهمراه دارد.

هر ساله با فرا رسیدن ماه های اردیبهشت و خرداد، میوه های درخت توت در شهرهایی مانند اصفهان که تعداد زیادی از این گونه درختی در آن کاشته شده است، بر روی زمین می ریزند، زیبایی شهری را از بین می برند و باعث کثیفی، چسبندگی و لغزندگی معابر می شوند.

با وجودیکه دسته‌ای از مردم از این وضعیت شاکی هستند و تاکید دارند که نباید چنین درختان مثمری را در سطح شهرها کاشت یا حفظ کرد و برخی کارشناسان نیز معتقدند که میوه توت در شهرهای بزرگی که با پدیده آلودگی هوا مواجهند با توجه به نشستن آلاینده ها بر روی آن از نظر بهداشتی قابل مصرف و خوردن نیست، از طرفی تعداد دیگری از کارشناسان و مردم اعتقاد دارند که باید از وجود این درختان بعنوان فرصت استفاده و ایده های جدیدی در این زمینه اجرا کرد.

رییس مرکز آموزش علمی کاربردی علویجه در استان اصفهان یکی از کارشناسانی است که اعتقاد دارد می توان با بهره گیری از ایده های جدید و خلاق به روش هایی برای استفاده از میوه درخت توت در شهرها دست یافت.

محمد پورجم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به چالش های استفاده بهینه از میوه توت، اظهار داشت: توت یکی از درخت های سازگار با اقلیم ایران است و در بسیاری از شهرها به وفور وجود دارد اما بدلایل مختلف، برنامه مشخصی برای برداشت و جمع آوری محصولات آن وجود ندارد و سالانه میزان زیادی از این محصول از بین می رود و باعث کثیف شدن معابر می شود.

وی با اشاره به لزوم بکارگیری ایده ها و روش های جدید و فناورانه برای برداشت، جمع آوری و فرآوری محصولات این درخت، افزود: محصول این درخت در مناطقی که با گرد و خاک و آلایندگی هوا همراه نیست و از نظر بهداشتی مشکل ندارد یا قابلیت شست و شو داشته باشد می تواند در صنایع مختلف مانند شیرینی پزی و مواد اولیه گز و سوهان استفاده شود.

وی با بیان اینکه امکان جلوگیری از ریختن میوه این درخت بر روی زمین و خشک و تبدیل کردن محصول آن به پودر با استفاده از ایده های فناورانه وجود دارد، اظهار داشت: ایده های مختلفی برای این کار وجود دارد و می توان این محصول را با سرمایه گذاری بصورت مکانیزه جمع آوری و سپس برای مقاصد مختلف استفاده کرد.

پورجم با اشاره به خواص غذایی محصول توت، خاطرنشان کرد: میزان قند میوه توت قابل توجه است و در تهیه آجیل و خشکبار، شیره و سرکه نیز کاربرد دارد.

وی به برگزاری "رویداد شتاب توت درختی" در مرکز علمی کاربردی علویجه ( از توابع شهرستان نجف آباد) اشاره و اضافه کرد: تا کنون سه دوره این رویداد با هدف شناسایی ایده های فناورانه درباره استفاده بهینه از توت درختی و ایجاد زمینه های سرمایه گذاری بر روی آنها برگزار شده است.

وی با بیان اینکه در سومین دوره این رویداد که سال گذشته برگزار شد حدود ۴۰ ایده درباره چگونگی استفاده از محصولات درخت توت به دبیرخانه جشنواره رسید، افزود: حدود ۱۰ ایده برتر در این رویداد برگزیده شد و سرمایه گذاران می توانند با مطالعه این ایده ها بر روی طرح های منتخب، سرمایه گذاری کنند.

رییس مرکز آموزش علمی کاربردی علویجه با تاکید بر اینکه انتظار می رفت مسوولان مدیریت شهری استان اصفهان در این رویداد حضور پررنگتری داشته باشند و با ایده های جدید آشنا شوند، تصریح کرد: لازم است این موضوع از حالت جزیره ای خارج شود و مسوولان بخش های مختلف با همکاری و همراهی یکدیگر، تهدید توت های شهری را به یک فرصت تبدیل کنند.

اصفهان یکی از کلانشهرهایی است که ماه های اردیبهشت و خرداد، بهشت میوه توت آن است و حجم زیادی توت در پای درختان در خیابان ها و کوچه های آن به چشم می خورد، پدیده ای که حالا به معضلی بزرگ تبدیل شده و مدیریت شهری برای رفع آن برنامه هایی در دست اقدام دارد.

زمستان پارسال بود که تصاویر و فیلم هایی از هرس برخی از درختان توت در خیابان های اصفهان در شبکه های اجتماعی منتشر شد و درحالیکه واکنش های بسیاری بهمراه داشت، مدیرعامل سازمان پارک ها و فضای سبز اصفهان اعلام کرد که از " هرس پُلارد" برای این درختان استفاده شده است.

مجید عرفان‌منش مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز اصفهان توضیح داد: عملیات "هرس پلارد"(بریدن ساقه‌های اصلی) را برای درختان توت در سطح شهر اجرا کردیم زیرا توت‌های ریخته شده، کثیفی و لیز شدن معابر و افزایش خطر تصادف شهروندان را در پی داشت و از طرفی میوه آن نیز آلوده است و ارزش خوراکی ندارد.

به گفته کارشناسان کشاورزی و باغبانی، هرس پلارد، میوه‌دهی درختان توت را به تعویق می‌اندازد اما رویش گیاه متوقف نمی شود.

رییس اداره فنی و اجرایی سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: هدف از ایجاد فضای سبز در شهرها، استفاده از درختانی است که مثمر نباشد و عمده کار سازمان پارک های شهرداری اصفهان نیز در این زمینه است.

امیر رضایی با تاکید بر اینکه کاشت درختان مثمر در همه جای شهرها توصیه نمی شود مگر در مناطق خاص، افزود: در کلانشهر اصفهان ۲ دسته درخت توت داریم، یک دسته آنها درخت کهنسال ، موروثی و قدیمی هستند که امروزه با توسعه شهری در دل شهر اصفهان، پارک ها و محله های مختلف قرار گرفتند.

وی درباره دسته دوم درختان توت در اصفهان اظهار داشت: در خیابان های تازه احداث اصفهان درختان توت غیر مثمر (کاکوزا) کاشته شده بود اما بین آنها به اشتباه درخت توت مثمر نیز کاشته شد که امروز به باردهی رسیده اند.

رضایی با بیان اینکه واکنش مردم درباره توت نیز به ۲ دسته کلی تقسیم می شود، ادامه داد: عده ای با وجود درختان توت مثمر مخالف هستند و انتقاد می کنند که چرا این درختان در شهر کاشته شده زیرا مشکلات زیادی ایجاد کرده است، عده ای دیگر نیز معتقدند که درختان توت بیشتری باید کاشته شود تا مردم از آن استفاده کنند.

رییس اداره فنی و اجرایی سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان تصریح کرد: از دیدگاه سازمانی، ما مخالف کاشت درخت توت مثمر در معابر و سطح شهر هستیم که دلایل مختلفی دارد از جمله اینکه ریختن میوه ها باعث نازیبایی، کثیفی معابر و وارد شدن صدمه به مردم می شود، همچنین آلاینده های هوا بر روی میوه های توت می نشیند و برخی از مردم همین میوه ها را بدون شست و شو می خورند.

وی راهبرد سازمان فضای سبز شهرداری اصفهان برای رفع این معضل را استفاده از روش هرس پلارد عنوان کرد و گفت: سال گذشته این کار برای تعدادی از درختان توت در سطح شهر انجام شد بطوریکه در هر منطقه شهرداری حداقل برای ۲ محور این کار صورت گرفت تا میوه دهی این درختان برای یک یا ۲ سال به تعویق بیفتد.

رضایی با اشاره به اینکه حدود سه میلیون اصله درخت در شهر اصفهان داریم، افزود: آمار دقیقی از تعداد درختان توت در اختیار ندارم اما بنظر می آید کمتر از پنج هزار اصله هستند.

وی درباره اینکه آیا سازمان فضای سبز شهرداری اصفهان تاکنون ایده هایی را برای جمع آوری و استفاده میوه درختان توت این شهر اجرا کرده است، توضیح داد: تاکنون طرح های زیادی در این زمینه مطرح و در کارگروه های مختلف بررسی شده است، بعنوان مثال عده ای پیشنهاد کردند که زیر این درختان، توری قرار داده شود تا میوه درخت بر روی زمین نریزد و جمع آوری شود، این طرح بطور آزمایشی اجرا شد اما موفقیت آمیز نبود و به این سمت نرفتیم.

این کارشناس اضافه کرد: از طرفی هنوز بطور مطلق نمی توان گفت که میوه های درختان توتی که در سطح معابر و خیابان های شهر پر ترافیکی که آلاینده های هوا و صنعتی و گرد و غبار در آن وجود دارد، از نظر بهداشتی قابل استفاده است یا خیر، از طرفی شاید هزینه های کارگری برای جمع کردن توت از سودآوری آن بیشتر شود.

ایجاد توتستان در ناژوان اصفهان

رییس اداره فنی و اجرایی سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان یکی دیگر از راهکارهای این سازمان برای کنترل و مدیریت درختان توت را ایجاد توتستان در مناطقی از شهر دانست که آلایندگی ندارند یا آلایندگی آنها کمتر است و گفت: در همین پیوند توتستانی در پارک جنگلی ناژوان ایجاد شده است زیرا آنجا بدلیل وسعت فضای سبز و در حاشیه زاینده رود بودن، میزان آلاینده های جوی کمتر است و از طرفی مردم هم استقبال بیشتری می کنند و می توانند بصورت خانوادگی به توتستان بروند و توت مورد نیاز خود را بچینند و مصرف کنند.

وی با بیان اینکه درختان در توتستان ناژوان هنوز به ثمر نرسیده اند و یک تا ۲ سال دیگر میوه دهی دارند، خاطرنشان کرد: در دهه ۸۰ نیز توتستانی در کوه صفه ایجاد شد اما بدلایل مختلف از جمله پیوندهای درختی صورت گرفته در زمان حاضر از حالت مثمر بودن خارج شده است.

رضایی، جابه‌جایی برخی از درختان توت و انتقال آنها به اماکن دیگری که آلایندگی نداشته باشد را یکی دیگر از طرح های سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری اصفهان برای درختان توت مثمر دانست.

ایده‌های جدید برای ایجاد فضای سبز در شهرها

یک عضو هیات علمی دانشکده مهندسی کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به ایده های جدید درباره ایجاد فضای سبز در شهرها اشاره و خاطرنشان کرد: امروزه در دنیا ایده هایی مانند "فضای سبز شفابخش" (Healing landscape) یا "فضای سبز شهری با گیاهان" (Edible landscape) مطرح است مبنی بر اینکه درختانی در داخل شهرها کاشته شود که دارای محصول باشند تا شهروندان بتوانند از آنها استفاده کنند و در نگهداری این درختان و استفاده از محصولات آنها نقش ایفا کنند.

علی نیکبخت افزود: در واقع در این محیط ها، شهروندان حداکثر تعامل را با فضای سبز دارند که آثار مثبت روحی و روانی بهمراه دارد، به نوعی فعالیت جسمانی و بدنی محسوب می شود، مشارکت شهروندان در اداره فضای سبز را به دنبال دارد و احساس تعلق به شهر را بیشتر می کند بنابراین اجرای چنین ایده هایی کارکردهای زیادی دارد.

این متخصص فضای سبز شهری، ادامه داد: این ایده های جدید در برخی از شهرهای امریکا، کانادا و اروپا به جد دنبال می شود و به تدریج برخی درختان که محصول دارند در مکان های مشخصی کاشته می شود تا مردم برای استفاده از مزایای آن تشویق شوند.

وی با بیان اینکه در ایران نیز از قدیم در شهرها و روستاها درختان مثمر مانند گردو و توت و برخی درختان مانند چنار با کارکرد سایه اندازی بویژه در مناطق مرکزی کشور کاشته می شد، اظهار داشت: در سال های گذشته و با رشد شهرنشینی، درختان توت در شهرهایی مانند اصفهان کاشته شد بطوریکه برخی از محله های اصفهان به کوچه باغ توت معروفند و مردم از آنها استفاده می کردند.

نیکبخت با اشاره به اینکه در سال های اخیر این درختان و محصولات آنها مشکلاتی را در شهرها بوجود آوردند، تاکید کرد: مهمترین مشکلی که در بحث خدمات شهری با آن مواجه هستیم این است که درختان مثمر وقتی میوه می دهند سطح شهر را آلوده می کنند، میوه آنها می ریزد و محل تجمع حشرات و باعث ایجاد چسبندگی و سُر خوردن شهروندان یا ایجاد تصادف می شود.

وی ادامه داد: علاوه بر این، در شهرهای بزرگی از جمله اصفهان که میزان آلودگی هوا در آنها بالاست و با پدیده انتشار ذرات معلق و گرد و غبار مواجه هستند، این آلاینده ها بر روی میوه ها می نشینند و اینکه آیا این محصولات بویژه توت درختانی که در حاشیه معابر پر رفت و آمد هستند از لحاظ بهداشتی بطور کامل سالم هستند محل تردید است و باید دقت شود زیرا ممکن است ذرات معلق موجود در هوا بر روی میوه ها بنشیند و مصرف شود، هرچند مقادیر آنها بسیار کم است اما در دراز مدت می تواند در بدن تجمع یابد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بطور کلی کاشت درختان میوه دار در سطح شهرها امروزه به چالش تبدیل شده است، گفت: در برخی از شهرها برای مدیریت و کنترل آن شیوه نامه هایی تعیین شده و در برخی دیگر بطور کلی این موضوع نفی شده است.

وی درباره هرس پُلارد درختان توت خاطرنشان کرد: همه درختان به دلیل سنگین بودن این نوع هرس توانایی تحمل آن را ندارند اما توت به خوبی می تواند این هرس را تحمل کند.

نیکبخت با بیان اینکه شهرداری اصفهان هرس پلارد را برای درختان توت اجرایی کرده که یکی از اهداف آن جوان سازی درختان است، افزود: دلیل دیگر اجرای این روش این است که وقتی درختی را هرس شدید می کنیم از حالت زایشی و تولید میوه بطور موقت خارج شده و به حالت رویشی تبدیل می شود و درخت در آن سال یا سال بعد میوه نمی دهد بنابراین برخی مشکلات شهری ناشی از میوه های این درختان کنترل و مدیریت می شود.

به گفته وی، روش های دیگری نیز برای کنترل میوه دهی درختان توت وجود دارد که در ایران تاکنون شهرداری ها برای اجرای آن پیشقدم نشدند بعنوان مثال محلول هایی وجود دارد که با پاشیدن آنها به درختان، در بازه زمانی خاصی میوه درخت تشکیل نمی شود و میوه دهی آن به تاخیر می افتد.

ایجاد مکان‌هایی برای کاشت درختان میوه‌دار در کمربندی‌های سبز شهرها

این استاد دانشگاه درباره اینکه چگونه می توان درختان توت را مدیریت و یا بعنوان فرصت از آنها استفاده کرد، گفت: می توان مکان هایی را در کمربندی‌ها یا حاشیه سبزها شهرها مانند مجموعه فدک یا کمربندی شرق اصفهان بمنظور کاشت درختان میوه دار اختصاص داد بویژه درختانی که مشکلات کمتر و سازگاری بیشتری دارند مانند زیتون و توت.

وی با بیان اینکه میوه درختان سطح شهرها بویژه توت که بطور معمول بدون شسته شدن استفاده می شود بدلیل آلودگی هوا چندان قابل توصیه برای مصرف نیست، افزود: در مجموع می توان گفت که بهتر است در حاشیه شهرها که وضعیت بهتری دارد، اماکنی برای کاشت درختان میوه دار اختصاص یابد و از طرفی میوه‌دهی درختان در سطح شهر کنترل شود.