بازارهای آفریقا دارای اقتصادی رقابتی است/نیازمند حمایت بیشتر دولت هستیم

به گزارش خبرنگار اعزامی ایرنا، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به منظور شرکت در اجلاس وزرای خارجه بریکس به آفریقای جنوبی سفر کرده و قرار است در این سفر علاوه بر حضور در اجلاس به عنوان مهمان این نشست، با همتایان خود از کشورهای مختلف که در کیپ تاون حضور یافته اند، رایزی کند.

توسعه روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسو بخصوص در قاره آفریقا، تعریف بازارهای صادراتی جدید برای محصولات ایرانی و رایزنی برای تسریع در عضویت ایران در گروه بریکس به عنوان نهادی برآمده از قدرت های نوظهور اقتصاد جهانی محور اصلی برنامه های رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان در آفریقای جنوبی است.

درباره اهمیت این سفر با «مهرداد سیادت نسب» رایزن سابق بازرگانی ج.ا. ایران در آفریقای جنوبی و مشاور عالی باشگاه تجار ایران و آفریقا به گفت وگو نشستیم.

آفریقا دومین قاره بزرگ دنیاست و دو برابر قاره اروپا جمعیت دارد؛ چرا بازار آفریقا برای تجار ایرانی ناشناخته مانده یا به درستی معرفی نشده است؟

آفریقا پس از آسیا دومین قاره پهناور و کهن ترین قاره جهان است و متشکل از ۵۴ کشور با فرهنگ ها، زبان ها، ادیان، نژادها و سطوح متفاوت توسعه است و دارای سریع ترین رشد جمعیت و به عنوان یک بازار نوظهور، با متوسط رشد ۴ درصد در سال های گذشته، مکان مناسبی برای تجارت و سرمایه گذاری به شمار می رود.

با اینکه بعد از انقلاب نسبت به لزوم توسعه همکاری‌ با کشورهای آفریقایی بسیار تأکید شده بود، اما به دلیل ضعف شناخت تجار و فعالان اقتصادی از زمینه‌های همکاری با کشورهای آفریقایی و فاصله بسیار نگاه مسئولان با واقعیت‌های تجارت در آفریقا، استراتژی مشخصی را از سوی تصمیم‌گیران شاهد نبودیم و هرکس به‌ صورت سلیقه‌ای کارهایی را انجام داده است؛ ولی در واقع می توانیم بگوییم هیچ تجربه موفقی در ارتباط با آفریقا نداشته‌ایم.

از طرف دیگر هرچند در بسیاری زمینه‌ها دارای مزیت‌های رقابتی هستیم و از نظر فرهنگی و سیاسی هم ارتباط خوبی با برخی کشورهای آفریقایی برقرار کرده‌ایم ولی به دلیل نبود زیرساختهای تجاری نتوانسته‌ ایم از ظرفیت های موجود بخوبی استفاده کنیم.

از طرف دیگر هرچند در بسیاری زمینه‌ها دارای مزیت‌های رقابتی هستیم و از نظر فرهنگی و سیاسی هم ارتباط خوبی با برخی کشورهای آفریقایی برقرار کرده‌ایم ولی به دلیل نبود زیرساختهای تجاری نتوانسته‌ ایم از ظرفیتهای موجود بخوبی استفاده کنیم.

به عنوان مثال نبود خط کشتی‌رانی موجب می‌شود هزینه حمل کالاهای ایرانی تا سه برابر افزایش یابد و در نتیجه موجب افزایش قیمت تمام شده کالای ایرانی و ازمیان ‌رفتن مزیت‌های رقابتی خواهد شد و در نهایت تبدیل به تجارت نمی‌شود.

- در حوزه تجارت با آفریقا بیشترین تعاملات با آفریقای جنوبی صورت می گیرد. این تبادلات تجاری در چه حوزه هایی است و با توجه به جایگاه این کشور در میان کشورهای پیشرفته تا چه میزان می توان تجارت و تبادلات اقتصادی با این کشور را توسعه داد؟

آفریقای جنوبی با جمعیتی حدود ۶۰ میلیون نفر و ۳۵۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی و زیرساخت‌های توسعه یافته و تنوع تولیدات در صنایع، معادن و کشاورزی، در معادلات سیاسی و اقتصادی جهان بعنوان پیشرفته‌ترین و صنعتی‌ترین اقتصاد قاره آفریقا، جزء اقتصادهای بزرگ و یک بازار نوظهور محسوب می گردد.

این کشور عضو گروه ۲۰G به عنوان ۲۰ اقتصاد برتر جهان و همچنین عضو گروه اقتصادهای نوظهور بریکس (BRICS) شامل کشورهای برزیل، هند، روسیه، چین و آفریقای جنوبی می باشد و به‌ عنوان یک هاب تجاری و مرکز صادرات مجدد و دروازه ورود به بخش بزرگی از بازارهای آفریقا، دارای اقتصادی بسیار رقابتی است و ظرفیت های فراوانی برای توسعه مبادلات تجاری دارد.

این کشور در سال گذشته ۳۰۵ میلیون دلار از کالاهای صادراتی ایران را جذب کرده و هجدهمین مقصد صادراتی کالاهای ایرانی بوده است. این آمار نشان از ظرفیت این بازار برای کالاهای ایرانی است و در صورت حمایت دولت و تهیه زیر ساخت‌ها زمینه برای افزایش تجارت با آفریقا بطور کلی و آفریقای جنوبی بطور خاص مهیا خواهد شد.

بر همین اساس مهمترین کالاهای صادراتی کشورمان به آفریقای جنوبی در سال های گذشته شامل مواد پتروشیمی، فرش، مصالح ساختمانی شامل کاشی و سرامیک، قیر و ...، مواد غذایی مانند خرما، ماکارونی و ...، برخی اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی بوده است که با عنایت به مزیت رقابتی موجود، در صورت برقراری خط کشتیرانی و حل مشکل نقل و انتقال پول، ظرفیت های صادراتی کشورمان به این بازار می تواند بسیار گسترش یابد.

- تاکنون چند سند همکاری میان تهران و پرتوریا امضا شده و این اسناد تا چه میزان قابلیت اجرایی پیدا کرده اند؟

تاکنون ۱۴ اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور برگزار شده و در مجموع بیش از ۹۰ سند موافقتنامه و یادداشت تفاهم در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، تجاری، قضایی، فرهنگی، بهداشتی، ورزشی، علمی، زنان و اجتماعی بین دو کشور به امضاء رسیده است. اما از آنجا که این روابط بیشتر با محوریت شرکت ها و نهادهای دولتی بوده نتایج چندان مطلوبی را در بر نداشته است. لذا ما باید رویکرد خود را تغییر داده و در کنار بخش دولتی زمینه را برای حضور فعال بخش خصوصی در بازار رو به رشد آفریقای جنوبی نیز فراهم کنیم. در واقع یکی از مشکلات در ارتباط با روابط دو کشور عملیاتی نشدن و اجرایی نشدن اسناد مذکور توسط دستگاه های ذیربط در دو طرف است که اگر همین اسناد امضاء شده عملیاتی شوند بسیاری از موانع و چالش های همکاری های دو جانبه برطرف خواهد شد.

- راه اندازی اپراتور دوم تلفن همراه در ایران با همکاری MTN مهمترین همکاری اقتصادی ایران و آفریقای جنوبی در دو دهه گذشته بوده است. آیا ظرفیت های همکاری مجدد در این سطح بین دو کشور وجود دارد؟

در حوزه سرمایه گذاری خارجی مهمترین پروژه سرمایه گذاری آفریقای جنوبی در ایران، سرمایه گذاری شرکت MTN در شرکت ایرانسل است که در سال ۱۳۸۴ با سرمایه‌گذاری مشترک گروه ام‌تی‌ان آفریقای جنوبی (۴۹٪) و شرکت گسترش الکترونیک ایران (۵۱٪) راه‌اندازی شد و به عنوان یک تجربه موفق سرمایه گذاری تا به امروز مشغول فعالیت است.

همچنین شرکت ساسول آفریقای جنوبی به عنوان یک شرکت مهم دارای دانش فنی و تکنولوژی در حوزه پتروشیمی در فاز ۸ پارس جنوبی اقدام به سرمایه گذاری و تاسیس شرکت آریا ساسول کرد ولی با وجود رضایت هر دو طرف از سرمایه گذاری مذکور در سال ۲۰۱۲ به دلیل تشدید تحریم ها اقدام به فروش سهام خود و خروج از ایران کرد.

با وجود جمعت حدود ۲ هزار نفری ایرانیان مقیم آفریقای جنوبی که بیش از ۲۰۰ نفر آنان در کارهای تجاری، اقتصادی، تولید، صادرات و واردات، ساخت و ساز و ... فعالیت دارند، اما عملا پروژه مهمی از طرف شرکتهای ایرانی تا کنون در آفریقای جنوبی سرمایه گذاری نشده است.

در حوزه انرژی های تجدیدپذیر، معدن و گردشگری نیز با توجه به تجربیات موفق آفریقای جنوبی در این حوزه ها، همکاری هایی بین بخش خصوصی دو کشور در دست اقدام است. این در حالیست که با وجود جمعیت حدود ۲ هزار نفری ایرانیان مقیم آفریقای جنوبی که بیش از ۲۰۰ نفر آنان در کارهای تجاری، اقتصادی، تولید، صادرات و واردات، ساخت و ساز و ... فعالیت دارند، اما عملا پروژه مهمی از طرف شرکت های ایرانی تا کنون در آفریقای جنوبی سرمایه گذاری نشده است.

- عمده محصولات صادراتی ایران به آفریقای جنوبی چیست؟
همانطور که اشاره شد مهمترین کالاهای صادراتی کشورمان به آفریقای جنوبی در سال های گذشته شامل مواد پتروشیمی، فرش، مصالح ساختمانی شامل کاشی و سرامیک، قیر و ...، مواد غذایی مانند خرما، ماکارونی و ...، برخی اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی بوده است و در این اقلام با توجه به توان صادراتی ایران و نیاز وارداتی آفریقای جنوبی ظرفیت بیشتری برای صادرات به کشور مذکور وجود دارد.
اما در کنار این اقلام، می‌توان به صدور خدمات فنی مهندسی نیز توجه کرد و از آنجا که شرکت های ایرانی در این زمینه دارای توانمندی های خوبی هستند و در آفریقای جنوبی نیز بازار خوبی در زمینه پروژه های مختلف خانه سازی، پروژه های آبی و نیروگاه و خطوط انتقال نیرو وجود دارد، با اجرای چند پروژه شاید بتوان زمینه صادرات برخی از اقلام از جمله مصالح ساختمانی را نیز گسترش داد.

- آیا می توان در زمینه انتقال تکنولوژی در حوزه های فناوری اطلاعات با آفریقای جنوبی همکاری داشت؟

در واقع می توان گفت با توجه به اندازه اقتصادی کشور و نظام اقتصادی و تجاری آن، آفریقای جنوبی می تواند هم یک بازار خوب برای بسیاری از کالاهای ایرانی باشد، هم در پروژه های سرمایه گذاری در ایران نقش آفرینی کند و هم با توجه به دسترسی به تکنولوژی و دانش فنی روز دنیا در انتقال تکنولوژی و دانش فنی به کشورمان در حوزه های مختلف و از جمله در حوزه فناوری اطلاعات تاثیر گذار باشد.

- آینده روابط دو کشور را در حوزه های اقتصادی چگونه می بینید؟

در حالت کلی می‌توان گفت که روابط سیاسی دو کشور در سطح مطلوبی قرار دارد و این سفر علاوه بر آنکه در قالب توسعه مناسبات دوجانبه و گسترش دیپلماسی اقتصادی و تجاری دولت سیزدهم در چارچوب سیاست خارجی توسعه‌گرا و تعامل فعال در سطوح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تعریف می شود، می تواند زمینه گسترش مناسبات اقتصادی، تجاری و سیاسی و همچنین هماهنگی مقدمات لازم جهت سفر ریاست محترم جمهوری به این کشور را در آینده نزدیک فراهم کند.

- آیا نقشه راه توسعه تجارت ایران و آفریقای جنوبی ترسیم شده و آیا ظرفیت تدوین برنامه جامع همکاری های دو کشور وجود دارد؟

در سفر سال ۲۰۱۶ رئیس جمهور وقت آفریقای جنوبی به کشورمان نقشه راه توسعه همکاری های تجاری بین دو کشور ترسیم و تجارت یک میلیارد دلاری بین دو کشور تا سال ۲۰۲۵ هدفگذاری شده است.

در سفر سال ۲۰۱۶ رئیس جمهور وقت آفریقای جنوبی به کشورمان نقشه راه توسعه همکاریهای تجاری بین دو کشور ترسیم و تجارت یک میلیارد دلاری بین دو کشور تا سال ۲۰۲۵ هدفگذاری شده است.

با توجه به ظرفیت های فراوان دوکشور در زمینه همکاری های تجاری، اگرچه آمارهای فعلی با هدفگذاری مذکور فاصله دارد، اما با فراهم ساختن زیرساخت‌های تجارت بین دو کشور از قبیل روابط بانکی، خط کشتیرانی و پرواز مستقیم و همچنین بازاریابی محصولات ایرانی، می توان امیدوار بود در آینده نزدیک شاهد حضور شرکت‌های توانمند ایرانی در بازار آفریقای جنوبی و افزایش صادرات به این کشور در قالب هدف گذاری تعیین شده باشیم.

- روابط اقتصادی دو کشور در دو دهه گذشته چه فراز و فرودی داشته است؟

در مجموع می توان گفت، اگرچه در طی سال های اخیر صادرات غیرنفتی ایران به آفریقای جنوبی مقدار چندان قابل توجهی نبوده و در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ شاهد رشد نسبتا مطلوب صادرات به این بازار بوده ایم اما در مقایسه با ظرفیت های موجود و عملکرد کشورهای رقیب، رقم قابل توجهی نیست و در واقع ظرفیت افزایش حجم تجارت دوکشور بسیار بیشتر از وضعیت فعلی است، اما با نگاهی به ترکیب صادرات بیانگر وجود تنوع زیاد در اقلام صادراتی است که می تواند به عنوان نقطه قوت صادرات غیر نفتی ایران به آفریقای جنوبی محسوب شود.

این تنوع می تواند از طرفی به عنوان عاملی هم افزاینده در معرفی ایران و محصولات ایرانی در آفریقای جنوبی عمل کند و از طرف دیگر از کاهش غیر متعارف در میزان صادرات سالانه پیش گیری کند. اما از آنجا که صادرات تابعی از تولید، حمل و نقل و سایر زیرساخت های تجاری است، با عنایت به فرصت ها و زمینه‌های تجاری فراوانی که داریم، حضور در بازار آفریقای جنوبی نیازمند حمایت بیشتر دولت از بخش خصوصی است.

بطور خلاصه می توان گفت که با توجه به فاصله دور آفریقای جنوبی از ایران و عدم شناخت کافی تجار دو کشور از ظرفیت ها و توانمندی‌های یکدیگر باعث شده تا حضور در این بازار به اندازه کافی در اولویت برنامه های شرکت های ایرانی قرار نگیرد. علاوه بر موارد کلی فوق، در زمان حاضر اصلی ترین مشکل در مسیر صادرات کالا های ایرانی به آفریقای جنوبی محدودیت های بانکی ناشی از تحریم های اقتصادی و مشکل حمل و نقل دریایی بین دو کشور است.

- یکی از توانمندی های آفریقای جنوبی به حوزه پزشکی و دارو بازمی گردد. آیا ظرفیت همکاری در این زمینه وجود دارد؟

اگرچه آفریقای جنوبی هم در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی توفیقاتی داشته، اما در این بخش شرکت های دانش بنیان ایرانی ظرفیت و توانمندی و مزیت رقابتی بهتری در زمینه کیفیت و قیمت دارو و تجهیزات پزشکی دارند و با توجه به نیاز و ظرفیت بازار آفریقای جنوبی، در صورت بازاریابی مناسب و حضور در نمایشگاه های تخصصی ذیربط و معرفی محصولات می توانند نسبت به صادرات کالاهای خود به این بازار اقدام کنند.