بازتاب گرمایش زمین و افزایش سطح آب دریاها در شعار روز جهانی اقیانوس/سواحل در خطرند

روز جهانی اقیانوس هر ساله هشتم ژوئن (مصادف با ۱۸ خرداد) گرامی داشته می‌شود. موضوع روز جهانی اقیانوس ابتدا در کنفرانس محیط‌زیست و توسعه ریودوژانیر برزیل در سال ۱۹۹۲ پیشنهاد داده شد. روز جهانی اقیانوس سال ۲۰۰۸ برای اولین بار توسط سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شد. این روز از اجرای اهداف توسعه پایدار حمایت و علاقمندی مردم را در حفاظت از اقیانوس و مدیریت پایدار منابع آن تقویت می‌کند. سازمان ملل متحد شعار امسال روز جهانی اقیانوس را سیاره اقیانوس: جزر و مد در حال تغییر است/ Planet Ocean: tides are changing تعیین کرده.

دکتر علی مهدی‌نیا در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد دلیل شعار امسال روز جهانی اقیانوس اظهار داشت: شعار امسال سازمان ملل به مناسبت روز جهانی اقیانوس‌ها بر تغییر تراز آب دریاها و اقیانوس‌ها اشاره دارد. اقیانوس‌ها میزان اثر افزایش آزادسازی گازهای گلخانه‌ای را کاهش و دریاهای جهان بیش از ۹۰ درصد گرمای این گازها را جذب کرده‌اند، اما این امر به اقیانوس‌ها آسیب می‌زند و سال ۲۰۲۱ رکورد جدیدی برای گرمایش اقیانوس‌ها ثبت شد.

وی افزود: بالا آمدن دریاها یکی از آثار آن تغییرات آب و هوایی است. میانگین سطح آب دریاها از سال ۱۸۸۰ بیش از حدود ۲۳ سانتی‌متر بالا آمده که حدود ۷ سانتی متر از این میزان در ۲۵ سال گذشته افزایش یافته است. هر سال سطح دریاها ۳.۲ میلی متر بالا می رود. تحقیقات منتشر شده در فوریه ۲۰۲۲ (بهمن/ اسفند ۱۴۰۰) نشان می‌دهد افزایش سطح دریاها رو به افزایش است و پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ به حدود ۳۰ سانتی‌متر افزایش یابد.

دلایل بالارفتن سطح آب دریاها

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با استناد به داده‌های اداره ملی اقیانوسی و جوی آمریکا (NOAA) در مورد بالا رفتن سطح آب دریاها اظهار داشت: تغییر سطح دریاها به سه عامل اصلی مرتبط است که هر سه ناشی از تغییرات مداوم آب و هوای جهانی است؛ انبساط حرارتی؛ یعنی آبِ گرم، منبسط می شود. حدود نیمی از افزایش سطح آب دریاها در ۲۵ سال گذشته به دلیل گرم‌تر شدن اقیانوس ها است که منجر به اشغال فضای بیشتری شده است.

وی افزود: ذوب یخچال‌های طبیعی یکی دیگر از عوامل تغییر آب سطح دریاها است. کوه‌های یخی بزرگ مانند یخچال های طبیعی کوهستانی هر تابستان کمی ذوب می‌شوند. در زمستان، برف‌ها، عمدتاً از تبخیر آب دریا، معمولاً برای جبران میزان ذوب شده یخ ها کافی است. اما اخیراً، دماهای بالا و مداوم ناشی از گرم شدن کره زمین منجر به ذوب بیش از حد متوسط تابستان همچنین کاهش بارش برف به دلیل شروع دیرتر زمستان ها و آغاز زودتر بهارها شده است. این مساله تعادل بین رواناب و تبخیر اقیانوس‌ها را از بین برده و باعث افزایش آب سطح دریاها می شود.

مهدی‌نیا از بین رفتن صفحات یخی گرینلند و قطب جنوب را دلیل دیگر بالا آمدن سطح آب دریاها دانست و افزود: افزایش گرما باعث می شود ورقه های یخی عظیمی که گرینلند و قطب جنوب را پوشانده اند، سریع‌تر ذوب شوند. دانشمندان همچنین معتقد اند آب مذاب از بالا و آب دریا از پایین به زیر ورقه های یخ گرینلند نفوذ می کند و به طور موثر جریان های یخ را روان می کند و باعث می شود آنها با سرعت بیشتری به سمت دریا حرکت کنند. در حالی که ذوب شدن در غرب قطب جنوب توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است؛ به‌ ویژه با شکستن قفسه یخی لارسن سی/ C در سال ۲۰۱۷. یخچال های طبیعی در شرق قطب جنوب نیز نشانه‌هایی از بی‌ثباتی را نشان می‌دهند.

پیامدهای بالاآمدن سطح آب اقیانوس‌ها و دریاها

استادتمام و معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناس و علوم جوی در مورد پیامدهای این امر توضیح داد: افزایش سطح آب دریاها می‌تواند آثار مخربی روی زیستگاه های ساحلی داشته باشد؛ باعث فرسایش ساحل، سیل تالاب‌ها، آلودگی آبخوان‌ها و خاک کشاورزی با نمک و از بین رفتن زیستگاه ماهی‌ها، پرندگان و گیاهان شود.

وی ادامه داد: همچنین سطح بالاتر دریا می‌تواند موجب تشکیل موج‌های توفانی قوی‌تر شود. بر اساس داده‌های یک مطالعه بین سال‌های ۱۹۶۳ تا ۲۰۱۲، تقریباً نیمی از مرگ‌ومیرهای ناشی از توفان‌های اقیانوس اطلس ناشی از موج‌های توفان بوده است.

مهدی‌نیا افزود: پیامدهای دیگر این امر عبارتند از؛ سیل و آسیب به مناطق ساحلی. در بسیاری موارد، علاوه بر زیستگاه‌های حیات وحش شکننده، مراکز جمعیتی بزرگی در مناطق ساحلی قرار دارند که با افزایش سطح آب دریاها جان و مال آنها به خطر می‌افتد و این امر می‌تواند زندگی دورتر در خشکی را نیز با خطر مواجه کند.

بالا آمدن آب دریاها می‌تواند خاک و آب های زیرزمینی را با نمک آلوده کند. با وجود این، پیش‌بینی میزان افزایش سطح آب دریاها دشوار است. این موضوعی است که باید به دقت بررسی شود تا مناطق ساحلی بتوانند برای عواقب آن آماده شوند. افزایش سطح آب دریاها در حال حاضر به طور تقریبی ۱.۸ میلی متر در سال است.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی توضیح داد: یخ‌های مستقر در خشکی؛ مانند یخچال‌ها و صفحات یخی، به‌شدت تحت تأثیر گرمایش جهانی هستند. این ذخایر یخی در مکان‌هایی مانند گرینلند و قطب جنوب قرار دارند. آنها به طور معمول، در ماه‌های گرم سال ذوب و در ماه‌های سرد دوباره پر می‌شوند. با این حال، با افزایش میانگین دمای جهانی در تمام طول سال، یخ‌ها و یخچال‌های طبیعی در حال تجربه مقدار نامتناسبی ذوب شدن با سرعت زیاد هستند. هیات بین‌دول تغییرات آب و هوا (IPCC) اعلام کرده افزایش دمای جهانی در قرن آینده می‌تواند نرخ تاریخی افزایش متوسط سطح آب دریاها را از ۱ تا ۲.۵ میلی‌متر در سال به حدود ۵ میلی متر در سال (۵۰ سانتی متر در قرن) با محدوده عدم قطعیت ۲ تا ۹ میلی متر در سال سرعت بخشد.

مهدی‌نیا تاکید کرد: آثار افزایش سطح دریا بسته به مکان متفاوت خواهد بود و به طیف وسیعی از ویژگی‌های بیوفیزیکی و عوامل اجتماعی-اقتصادی؛ از جمله واکنش انسان بستگی دارد. آثار اولیه افزایش سطح آب دریا تغییرات فیزیکی در محیط است. این تغییرات به نوبه خود بر استفاده های انسانی از سواحل مانند گردشگری، سکونت‌گاه، کشتیرانی، ماهیگیری تجاری و تفریحی، کشاورزی و حیات وحش تأثیر می گذارد. جدی‌ترین آثار فیزیکی افزایش تدریجی سطح دریا در مناطق پست ساحلی عبارتند از؛ طغیان و جابه‌جایی تالاب‌ها و مناطق پست، فرسایش ساحلی، افزایش آسیب پذیری در برابر آسیب طوفان ساحلی و سیل و شور شدن آب‌های سطحی و زیرزمینی.

سه گزینه برای پاسخ به تهدیدات ساحلی شامل عقب‌نشینی برنامه ریزی شده از سواحل، اسکان و حفاظت است و با ارزیابی آثار این سه گزینه می توان پاسخ‌ داد اجرای هر راهبردی کجا بهتر است. همچنین هزینه‌های اجرا و آسیب‌های وارده به منابعی که محافظت نمی‌شوند، باید محاسبه شوند.

افزایش سطح آب دریاها تا ۷۷ سانتی‌متر

وی در پاسخ به سوالی در مورد میزان بالارفتن سطح آب اقیانوس‌ها اظهار داشت: بر اساس بیشتر پیش‌بینی‌ها گرم شدن سیاره زمین دامه خواهد داشت، احتمالاً شتاب می‌گیرد و باعث می‌شود اقیانوس‌ها همچنان بالا بیایند. یعنی صدها شهر ساحلی با سیل مواجه هستند.

مهدی‌نیا ادامه داد: گزارش ویژه‌ای از هیات بین دول تغییرات آب و هوایی نشان می‌دهد می توانیم انتظار داشته باشیم اقیانوس‌ها تا سال ۲۱۰۰ بین ۲۶ تا ۷۷ سانتی متر با دمای ۱.۵ درجه سانتیگراد افزایش پیدا کند. این برای تأثیر جدی بر بسیاری از شهرهای ساحل کافی است. تحلیل دیگری بر اساس داده‌های (اداره کل ملی هوانوردی و فضا ) ناسا و اروپا پیش‌بینی می کند در صورت ادامه مسیر فعلی، تا پایان این قرن سطح آب دریاها ۶۵ سانتی‌متر افزایش یابد.

وی نتیجه‌گیری کرد: اگر یخ‌هایی که اکنون روی زمین در یخچال‌ها و ورقه‌ها وجود دارد ذوب شود، انتظار می رود سطح دریاها تا حدود ۶۵ متر افزایش یابد. این امر می‌تواند باعث شود کل ایالت‌های آمریکا و حتی برخی کشورها از فلوریدا تا بنگلادش زیر امواج ناپدید شوند. البته این فرضیه را دانشمندان محتمل نمی‌دانند و احتمالاً قرن‌ها طول می‌کشد. اما اگر جهان به سوزاندن بی‌رویه سوخت‌های فسیلی ادامه دهد، در نهایت ممکن است اتفاق بیفتد. در این میان دانشمندان به اصلاح الگوهای پیش‌بینی خود از تغییرات سطح دریا ادامه می دهند. آنها معتقد اند میزان همکاری کشورها برای محدود کردن انتشار گازهای گلخانه ای بیشتر ممکن است، تأثیر قابل توجهی بر کاهش سرعت بالا آمدن دریاها و میزان آن داشته باشد.

پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی اواخر سال ۱۳۷۰ و بر اساس توافق بین وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) با نام مرکز ملی اقیانوس شناسی تاسیس شد. شورای گسترش آموزش عالی کشور در سال ۱۳۸۸ با ارتقای آن به موسسه ملی اقیانوس شناسی و شورا

در بیست و دومین سال تاسیس یعنی اردیبهشت ۱۳۹۲ با ارتقای موسسه ملی اقیانوس‌شناسی به پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با سه پژوهشکده موافقت کرد.