دُردانه‌ای در خلیج فارس + فیلم

ماجرا از نهم اردیبهشت امسال و دیدار مدیرکل حفاظت محیط زیست هرمزگان با مدیر و خبرنگاران ایرنا در بندرعباس و اهدای تابلویی از تصویر یک آهو در پایان این بازدید آغاز شد.

حبیب مسیحی تازیانی مدیرکل حفاظت محیط زیست هرمزگان تابلو را این گونه معرفی کرد: "آهوی کوهی دره شوری" گونه‌ای از آهو که تنها زیستگاهش در ایران، جزیره فارور در عمق آب‌های خلیج فارس است.

دیدار و بازدید به پایان رسید اما سر به دنبال این آهوی زیبای گریزپا گذاشتن، تازه آغاز کارِ بود.

جزیره راهبردی (استراتژیک) فارور منطقه‌ای کاملا نظامی در شهرستان بندرلنگه و در فاصله حدود ۲۵۰ کیلومتری غرب بندرعباس است که رسیدن به آن پس از گذر از مسیرهای زمینی و دریایی تنها با مجوز میسر است.

نامه‌نگاری‌ها و پیگیری‌ها برای ملاقات با آهوی دره شوری آغاز شد و درنهایت حدود ۴۰ روز بعد جواز ورود به جزیره برای این دیدار زیست محیطی در دل منطقه‌ای نظامی صادر شد.

برای رسیدن به فارور ابتدا با خودروی مسافری خطی، مسیر حدود سه ساعتی بندرعباس تا بندرلنگه طی شد و شب به همراه تعدادی از کارشناسان محیط زیست که برای سرشماری پرستوهای دریایی قصد عزیمت به جزیره بنی‌فارور (فارور کوچک) را داشتند در یکی از واحدهای شرکت برق بیتوته کردم.

صبح عازم بندر صیادی بُستانه شدیم که یک شناور نظامی در انتظارمان بود تا ما را به فارور ببرد.

مسیر ۱۸ مایلی بندر بستانه تا فارور به دلیل هوای توفانی و امواج بلند، بیش از انتظار طول کشید.

صبحانه گرم در دل جزیره هم مانند مسافت مسیر، بیش از انتظار بود و بلافاصله پس از آن به همراه کارشناسان محیط زیست برای دیدن پرستوهای دریایی و تهیه گزارش از آنها در موسم مهاجرتشان راهی بنی فارور شدم که ۹ مایل دریایی از فارور بزرگ دورتر بود.

به هر حال این هم یک توفیق اجباری و البته فرصتی استثنایی بود و به قول شاعر ، "چه خوش بُوَد که به یک کرشمه بر آید دو کار" یا شاید هم دو کام...

به این ترتیب دیدار با آهوان دره شوری تا بعد از ظهر و بازگشت دوباره به فارور به تاخیر افتاد آن هم با هزار بیم و امید که آیا موفق به دیدنشان می شوم یا نه...

حالا من مانده بودم و یکی از فرماندهان نظامی فارور و ایمان ابراهیمی از فعالان و کارشناسان محیط زیست که دیدن آهو را به بازگشت مجدد به بنی‌فارور با همکارانش ترجیح داد و دوربین کوچک کامپکت و همدلی بزرگش در جاهایی، منجی این گزارش در قحطی عکس و فیلم شد.

کنار یکی از انبارهای رو به دشت، در خودرو منتظر رسیدن آب و آذوقه ای برای مسیر بودیم که از خوش اقبالی؛ در فاصله کمتر از ۳۰ متر آهویی در زیر یک درخت آکاسیا در آن سوی جاده توجهم را جلب کرد.کنار یکی از انبارهای رو به دشت، در خودرو منتظر رسیدن آب و آذوقه ای برای مسیر بودیم که از خوش اقبالی؛ در فاصله کمتر از ۳۰ متر آهویی در زیر یک درخت آکاسیا در آن سوی جاده توجهم را جلب کرد.

هیجان زده از ماشین بیرون پریدم و با دوربین روشن موبایل به سمتش حرکت کردم، من به وضوح می دیدمش اما دوربین موبایل چندان نه! و نخستین آه در دیدار آهو را همین جا کشیدم.

گزارش محیط زیستی آن هم با موضوع حیات وحش، لنز تِلِه و تجهیزات تصویربرداری خاص خودش را می خواست اما دیگر نه راه برگشتی بود و نه چاره ای...

آهو چند لحظه‌ای در دیدرس ماند و بعد با همان صفت معروف گریزپایی، به سمت خط الراس تپه حرکت کرد، برای ثانیه هایی در همان خط الراس ماند و خیره به سمتی که ایستاده بودم نگاه کرد.

انگار داشت می‌گفت: چشم انداز از این بهتر؟

ژست و فیگور از این بهتر؟

فرصت از این بیشتر ؟

بفرما اگر عکاسی عکس بگیر و من پاسخی نداشتم، عکس می‌گرفتم اما چه عکسی... با گوشی مبایل در آن گرمای هوا!

با حسرت به سمت ماشین و دوستان منتظر برگشتم اما به هر حال آهو را دیده بودم و این شروع خوبی بود.

تویوتای شاسی بلندِ فرمانده در تپه‌ها و جاده‌های باریک و پُر از پستی و بلندی حرکت می‌کرد و در مسیر هر از گاهی آهوها از چپ و راست می‌گریختند؛ تکی، جفتی یا در دسته‌های چهارتایی و پنج تایی...

من هم نشسته بر چارچوب پنجره تویوتا با پایی که درون ماشین آویزان بود و سری بیرون آمده، دستی موبایل را گرفته و دستی هم محکم دستگیره بالای پنجره را چسبیده ...

میزبان نظامی هم توضیح می‌داد که اینجا نه تنها کسی نگاه چپ به آهوها نمی‌کند، بلکه آبرسانی و تامین علوفه برای آنها به یک رسالت چندساله برای ما تبدیل شده است.

از ایام خشکسالی می‌گفت که آهوها به محل استقرار افراد نزدیک‌تر می‌شوند و از تاثرشان برای دیدن گاه به گاه لاشه آهویی بی جان در بیابان...

در مسیرِ دایره‌ای دور جزیره که طی کردنش حدود چهارساعت طول کشید نزدیک به ۴۰ آهو دیده شد.

آهوانی که با نزدیک شدن ماشین، به سرعت دور می شدند اما بعد از کمی فاصله گرفتن می ایستادند و به سمت سرنشینان ماشینی که ایستاده بود ، سر برمی گرداندند و دوباره همان نگاه های دلبرانه...

فیلم

حالا هوا تاریک شده بود و باید به اقامتگاه برمی گشتیم و منتظر سایر همسفران می ماندیم تا از بنی فارور برگردند.

بعد از رسیدن دوستان، سراغ معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست رفتم که سرگرم نوشتن گزارش سرشماری پرستوهای دریایی بود.

میثم قاسمی توضیح داد :هم اکنون حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ راس آهو در جزیره زندگی می کنند و تاکید کرد که آهوی کوهی دره شوری تنها زیستگاهش در سراسر ایران همین جزیره فارور است.

درباره چگونگی رسیدن این آهوها به فارور اطلاعات درست و مستند چندانی وجود نداشت اما نامگذاری آهوها به نام "دره شوری" داستانی شنیدنی داشت.

این نامگذاری که از نظر علمی نیز در منابع زیست محیطی جهان Gazelle dareshourii ثبت شده به سال ۱۳۶۲ برمی‌گردد.

به گفته قاسمی در این سال به دنبال مرگ و میرِ حدود ۳۰۰ رأس از ۳۵۰ رأس این آهو در جزیره فارور، هوشنگ ضیایی به اتفاق بیژن دره‌شوری از کارشناسان خبره حیات وحش جهت بررسی علل آن به این جزیره عزیمت کردند.

در این بررسی علت مرگ و میر، نباریدن باران در زمستان و عدم دسترسی آهوها به علوفه سبز آبدار تشخیص داده شد.

در این بررسی بیش از ۵۰ جمجمه از این آهو جمع‌آوری شد که پس از انتقال به تهران برای انجام بررسی‌های علمی در اختیار دانشکده‌ محیط زیست کرج قرار گرفتند و پس از پایان این بررسی ها و مطالعات، به پاس قدردانی از خدمات ارزنده بیژن فرهنگ دره‌شوری محقق برجسته‌ ایرانی به طبیعت و حیات‌وحش کشور و تلاشش برای نجات و احیای باقیمانده آهوها این آهو به نام وی به ثبت جهانی رسید.

معاون محیط زیست هرمزگان اضافه کرد: تمامی گونه‌های آهوی کوهی و همچنین گونه منحصر بفرد آهوی کوهی دره شوری در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (ردهٔ آسیب‌پذیر) قرار دارند.

به گفته وی، در جهان شکارچی اصلی آهوها، یوزپلنگ و انسان‌ها هستند اما در جزیره فارور یوزپلنگ که وجود ندارد و اتفاقا نیروهای نظامی مستقر در فارور مهمترین محیطبان و عامل حفظ و بقای این گونه ویژه بوده و مانع انقراض آنها شده اند.

شعبه دوم ضامن آهو در جزیره فارور

با حرف‌های قاسمی به یادگفته‌های فرمانده نظامی و راننده‌ای که همراهی‌مان می‌کرد افتادم که از زنده یاد سردار محمد ناظری به عنوان یکی از حافظان اصلی این آهو یاد می کردند.

وی که در سال ۱۳۹۵ به دلیل سکته قلبی و عارضه شیمیایی سال های جنگ درگذشت، فرمانده یگان نیروهای ویژه نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و در دوران استقرارش در فارور، سنت حمایت از آهوها را پایه‌گذاری کرد که هنوز هم روش و منشش در بین نیروهای نظامی جزیره جاری و ساری است.

به گفته پاسداران مستقر در جزیره: شهید ناظری به قدری در حفاظت از آهوها جدی بود که نیروهایش به وی لقب شعبه دوم و نمایندگی ضامن آهو در جزیره داده بودند.

روزگار ماندن در جزیره و دیدار با آهوها تمام شده بود و پس از بازگشت به بندرعباس برای تکمیل گزارش به سراغ مدیرکل حفاظت محیط زیست استان رفتم.

برنامه‌ای برای خروج از جزیره

حبیب مسیحی تازیانی توضیح داد: هرچند مراقبت‌ها از آهوی دره‌شوری در جزیره فارور عالی است اما مواردی مانند بیماری‌های حیات وحش خارج از کنترل انسان است و در گذشته نیز شاهد مرگ و میرهای این گونه در جزیره بوده ایم.

وی ادامه داد: برای کاهش تهدید انقراض این گونه منحصر بفرد در برابر این بیماری ها، اداره کل حفاظت محیط زیست برنامه هایی برای افزایش زیستگاه های آن دارد.

مسیحی اضافه کرد: به تازگی منطقه حفاظت شده و کوهستانی گنو در فاصله تقریبی ۴۰ کیلومتری شمال بندرعباس برای انتقال و نگهداری و تکثیر تعدادی از این آهوها در نظر گرفته شده است.

به گفته مدیرکل محیط زیست استان چگونگی اجرای این طرح در نشست های تخصصی دنبال می شود و نهایی شدن آن مستلزم همراهی و مشارکت برخی بخش ها و دوستداران محیط زیست در راستای مسئولیت‌های اجتماعی است.

با این گفت و گو پرونده گزارش دیدار با آهوی کوهی دره شوری بسته می شود اما من همچنان در حیرت آن دویدن ها و ایستادن های یکباره و زل زدن های طولانی آهوی دره شوری هستم.

یاد شعری از حسین منزوی می افتم که با صدای همایون شجریان در سرم می پیچد:

آهو برای چه باید زمان صید

کاری کند که خوش اندام‌تر شود

جز اینکه از سر جانش گذشته تا

صیاد نابغه ناکام‌تر شود...