عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، فراتر از برجام

به گزارش روز چهارشنبه ایرنا، خبرگزاری ایندین اکسپرس در گزارشی به بررسی روند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای پرداخت و موقعیت ایران در این سازمان را ویژه دانست. در این گزارش آمده است:

چندین سال بود که پرونده عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای مطرح بود و نخست وزیر هند نارندرا مودی روز سه شنبه (۴ ژوئیه، ۱۳ تیر ماه) در نشست مجازی این گروه به ایران به عنوان جدیدترین عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) خوش آمد گفت.

پیش از پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای، این ائتلاف متشکل از هشت کشور چین، روسیه، هند، پاکستان و چهار کشور آسیای مرکزی قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان بود. این گروه در سال ۲۰۰۱ با شش عضو، منهای هند و پاکستان، در شانگهای تاسیس شد ، هدف اصلی این کشورها تقویت همکاری های منطقه ای برای تلاش برای مهار تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی در منطقه آسیای مرکزی بود. در سال 2017 هند و پاکستان به این کشورها اضافه شدند.

اکنون پس از عضویت رسمی ایران، افغانستان، بلاروس، و مغولستان در موقعیت ناظر در سازمان همکاری شانگهای قرار دارند، در حالی که شش کشور دیگر، شامل آذربایجان، ارمنستان، کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا، در جایگاه دارای شریک گفتگو هستند.

ایران و سازمان همکاری شانگهای

در سال ۲۰۱۶، یک سال پس از امضای توافق هسته‌ای ایران (که به نام برجام شناخته می شود) با قدرت‌های غربی به رهبری آمریکا، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفت: ما معتقدیم که پس از حل مشکل هسته‌ای ایران و لغو تحریم‌های سازمان ملل، هیچ مانعی برای عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای وجود ندارد.

با این حال، آمریکا در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد و این توافق کارآیی خود را از دست داد، یک سال بعد، ایالات متحده به تمام معافیت های تحریمی ایران پایان داد و صادرات نفت ایران را محدود کرد.

اما اخیراً تغییرات عمده ای در چشم انداز ژئوپلیتیکی جهان رخ داده است. خروج پرآشوب آمریکا از افغانستان، فضا را برای نفوذ و سرمایه گذاری چین در منطقه آسیای مرکزی باز کرده است. چین پاکستان را در حوزه استراتژیک خود جذب کرده و در صحنه جهانی نیز بیش از پیش قاطعانه رشد کرده است. در حالی که جنگ در اوکراین ادامه دارد و روابط غرب با روسیه به بدترین سطح خود رسیده است، پکن دوستی بدون حد و مرز خود با مسکو را اعلام کرده است.

ایران از محدود اتحاد با روسیه هم فراتر رفته است . چند ماه قبل هم ایران قراردادی با میانجی گری چین برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک با رقیب قدیمی منطقه ای خود، عربستان سعودی، امضا کرد و یک بازارچه مرزی در مرز ایران با پاکستان در سال ۲۰۲۳ افتتاح شد.

برای چین، حضور ایران با منابع انرژی فراوانش در سازمان همکاری شانگهای اطمینان بخش است هرچند کشمکش با ایالات متحده را تشدید می کند. در سال ۲۰۲۱، چین و ایران قراردادی ۲۵ ساله برای همکاری در زمینه هایی از جمله نفت امضا کردند، گزارش بلومبرگ در سال جاری میلادی، مشخص کرد که پالایشگاه های خصوصی در چین، بزرگترین واردکننده نفت خام جهان، اکنون نفت بیشتری از ایران می خرند.

روسیه دلایل زیادی برای داشتن متحدان بیشتر در پلتفرم شانگهای دارد. بلاروس، متحد نزدیک روسیه، در این دوره یادداشتی از تعهدات را امضا کرد که متعاقباً به عضویت کامل این کشور منتهی خواهد شد.

تلاش هند برای حفظ تعادل سیاسی

با تغییر پویایی سازمان همکاری شانگهای، هند با دغدغه حفظ تعادل روبرو است. هند و آمریکا شراکت خود را به سطوح بی سابقه ای از همکاری و اعتماد رسانده اند و نارندرا مودی نخست وزیر هند به تازگی از یک سفر رسمی دولتی از واشنگتن بازگشته است که طی آن دو کشور توافق نامه های مهم فناوری و دفاعی را امضا کردند. جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، بر اعتبار دموکراتیک دو کشور تأکید کرده و آمریکا و هند را در تقابل با اقتدارگرایی چین قرار داده است.

هند نیز روابط تاریخی با ایران داشته است، روابط تجاری بین هند و ایران به طور سنتی در چارچوب واردات نفت خام ایران از سوی هند بوده است. ایران تا ماه می ۲۰۱۹ در میان تامین‌کنندگان بزرگ انرژی برای هند بود اما پس از پایان معافیت تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا، هند واردات نفت خام از ایران را به حالت تعلیق درآورد.