آذربایجان از سده‌های سوم هجری دارای هویت شیعی بوده است

به گزارش ایرنا، محمد طاهری خسروشاهی روز سه شنبه و همزمان با شب هفتم ماه محرم در هفتمین نشست از سلسله برنامه های روضه طوبی که با حضور جمعی از اصحاب فرهنگ و ادب و اهل قلم آذربایجان در تبریز برگزار شد با اشاره به تاریخچه شعر شیعی و ادبیات مرثیه در آذربایجان اظهار کرد: در تحقیقات ادبی و تتبعات تاریخی، دستی پنهان و متاثر از حاکمیت های غیرشیعی در طول سالیان دراز، به حذف، تحریف و سانسور شعر عاشورایی اقدام کرده اند از جمله مولف ناشناس کتاب مجمل التواریخ و القصص که در سده ششم تالیف شده، در فرازی از کتاب خود از نابودکردن آثار منظوم و منثور شیعیان ایران در سده چهارم هجری به دست سلطان محمود غزنوی خبر می دهد.

وی افزود: محققان و مورخان ادبیات آذربایجان در خصوص نخستین نمونه های شعر عاشورایی در زبان ترکی دچار اشتباهی غیرقابل جبران شده اند.

طاهری خسروشاهی اظهار کرد: همه محققان زبان و ادبیات ترکی، نخستین آثار شعر عاشورایی به این زبان را عصر صفوی معرفی کرده اند، به باور آنها چون در دوره صفوی مذهب شیعه به آیین رسمی ایران تبدیل شده پس نخستین شعرهای ترکی در حوزه عاشورا نیز باید از این دوره شروع شود. تقریبا همه محققان زبان و ادبیات ترکی، نخستین آثار شعر عاشورایی به این زبان را عصر صفوی معرفی کرده اند، تصور این محققان این است که چون در دوره صفوی مذهب شیعه به آیین رسمی ایران تبدیل شده پس نخستین شعرهای ترکی در حوزه عاشورا هم باید از این دوره شروع شود بر همین اساس این محققان سروده های عاشورایی فضولی را به عنوان سرآینده نخستین آثار منظوم عاشورایی در زبان ترکی می دانند.

وی گفت: در اواسط سده سوم هجری فردی به نام قاسم بن علاء وکیل امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف در آذربایجان اقامت داشت، وجود وکیل حضرت، دلیلی متقن بر حضور عناصری از شیعیان در آذربایجان است و همچنین در همین زمان حکومت مهم و ناشناخته آل مسافر در تبریز و مناطقی از آذربایجان در سده چهارم حضور دارند که دارای هویت شیعی هستند.

وی افزود: در تداوم سلسه های شیعی در آذربایجان، قیام امامزاده سیدجمال الدین در تبریز در سده چهارم و پنجم و نیز نهضت الرضا من آل محمد در همان ایام و همچنین وجود سلطان محمد خدابنده و حکومت شیعی قره قویونلوها در سده های هفتم تا نهم هجری، نقش مهمی در تکاپوی شیعیان آذربایجان دارند.

طاهری خسروشاهی گفت: بر مبنای این شواهد، به احتمال بسیار قوی، در دوران هشتصد ساله پیش از عصر صفوی، شاعران و سخنورانی در آذربایجان حضور داشتند که در رثای امام حسین علیه السلام مرثیه سرایی کرده اند اما همانند شعر فارسی یا دست تحریف دولت های غیرشیعی در کار بوده و یا در نتیجه امری شگفت و پرابهام، آثار شیعی این مناطق از گزند روزگار مصون نمانده است.

این پژوهشگر در تقسیم بندی تاریخ ادبیات ترکی در حوزه شعر عاشورایی گفت: تاریخ ادوار شعر مرثیه برای امام حسین در زبان ترکی را می توان به سه دوره تاریخی از سده سوم تا نهم هجری، دوره صفوی و نیز از مشروطه تا انقلاب اسلامی تقسیم بندی کرد که از این سخنوران می توان به قطران تبریزی، فلکی شروانی، خاقانی، نسیمی، فضولی، نیّر تبریزی، کریم آقا صافی، صراف تبریزی، و شاعران دوران معاصر از جمله ذهنی، عابد و به ویژه مرحوم استاد حسینی سعدی زمان اشاره کرد.

رئیس مرکز زبان فارسی دانشگاه تبریز گفت: در سده اخیر یکی از مرثیه‌پردازان توانای تبریز که در نُضج و روند نوحه سرایی نقش موثری داشته، مرحوم استاد سیدرضا حسینی متخلّص به «سعدی زمان» است که با وجود اشتهار، تاکنون در بررسی نقش چشمگیر وی اقدامی صورت نگرفته است.

طاهری خسروشاهی افزود: گمان می کنم نبود آگاهی لازم در بین فعالان این عرصه، نداشتن متولی دلسوزِ دغدغه مند برای احیای مواریث ادبی و فرهنگی در جامعه، گرفتار آمدن در دام برنامه های تکراری و متداول، عدم تدوین و انتشار علمی میراث ارزشمند نوحه های آذربایجان از جمله آثار استاد سعدی زمان از جمله علل این وضعیت است،نبود آگاهی لازم در بین فعالان این عرصه؛ نداشتن متولی دلسوزِ دغدغه مند برای احیای مواریث ادبی و فرهنگی در جامعه حسینی، گرفتار آمدن در دام برنامه های تکراری و متداولف عدم تدوین و انتشار علمی میراث ارزشمند نوحه های آذربایجان از جمله آثار استاد سعدی زمان از جمله علل این وضعیت است. متاسفانه حتی میراث گرانبهای سعدی زمان برای مخاطب محدود نوحه خوانان هم به شکل آبرومندی بعد از وفات وی منتشر نشده است.

وی ادامه داد: شادروان حسینی سعدی زمان در نشر نوحه ترکی مقام والایی دارد به گونه‌ای که بسیاری از شاعران مرثیه‌پرداز و معاصر آذربایجان که اینک دوران کهولت عمر را می‌گذرانند، تشخّص نوحه‌های عاشورایی خود را مدیون آن شاعر بزرگ هستند و به اصطلاح دنباله رو سبکی هستند که حسینی سعدی زمان پی افکنده است.

وی گفت: پیش از حسینی سعدی زمان، در ادبیات مرثیه‌سرایی، تکیه بر مقاتل سیدالشهداء و منابع موثق عاشورایی چندان مورد توجه نبود به همین دلیل در نوحه‌های این دیار در برخی موارد گاه با اشعار سست و ضعیف که پشتوانه روایی محکم و مستندی ندارد، مواجه می شویم که در مواردی مورد استفاده مداحان نیز قرار می گیرد.

رئیس بنیاد ایرانشناسی در آذربایجان شرقی افزود: در این میان استاد حسینی سعدی زمان به عنوان پیشتاز شاعران نوحه سرای آذربایجان، اقدام به بنیاد «نهضت پیرایش تحریفات از نوحه ها و مرثیه‌ها» نمود که ادبیات نوحه را در این منطقه وارد مرحله جدیدی می کند و با توجه به تحصیلات عالیه حوزوی و دینی، آشنایی گسترده ای با کتب مقتل داشته است و این اطلاعات موثق را با ذوق شاعرانه خدادادی پیوند زده و شاهکارهای بی بدیلی آفریده است.

سخنران شب هفتم روضه طوبی همچنین به بررسی انتقادی و سبک شناختی و بیان ویژگی های محوری نوحه های ترکی که در عزاداری سنتی بازار تبریز خوانده می شوند، پرداخت و هویت اسلامی و ایرانی، زبان ساده و مردمی، قالب و اوزان عروضی، وجود لغات بومی و محلی، مستند سرایی، بازتاب قرآن و حدیث، تصویرسازی و مواضع انقلابی و استعمارستیزانه را بخشی از ویژگی های نوحه های آذربایجان در طول سده های گذشته معرفی کرد.

به گزارش ایرنا، در این برنامه که با هدف گردهمایی و برپایی مجلس عزاداری اهل قلم و فرهنگ و هنر برای سید و سالار شهیدان عالم امام حسین (ع) برگزار شد جمعی از دلسوختگان حسینی به عزاداری برای اباعبدالله و یاران باوفای آن حضرت پرداختند.