حضرت رقیه(س) و دختران امام حسین(ع)

مورخان هنگام بیان زندگی فرزندان امام حسین(ع) نام چند خانم مکرمه را نیز به عنوان دختران حضرت ذکر کرده‌اند: «فاطمه» و «سکینه» که شرح حال زیادی دارند؛ برخی دختری به اسم «زینب» را بدان‎ها افزوده‌اند و برخی دیگر نیز از دختر کوچکی به نام «رقیه» نام برده و قصّۀ جانسوز شهادت او در خرابه شام را بیان نموده‌اند.

درباره حضرت «سکینه» شرح حال مفصلی وجود دارد. شیعه و سنّی نوشته‌اند که مادرش «رباب» نام داشت و در سال ۶۱ ق. بالغه بوده و به عقد فرزند کوچک امام حسن(ع) در آمده بود؛ اما پیش از زفاف، همسرش در روز عاشوراء به شهادت رسید.

آن بانو سال ‏ها پس از عاشوراء زنده بود و در سال ۱۱۷ ق. در مدینه از دنیا رفت. او که از سوی مادر، نوه «امرؤ القیس بن حابس» از اصحاب شاعر پیامبر(ص) بود زنی فصیح و بلیغ بود که اشعاری در رثای امام حسین(ع) سروده است.

دختر بزرگ‌تر از «سکینه»، «فاطمه» نام داشت و به همسری فرزند بزرگ‌تر امام حسن مجتبی(ع) یعنی «حسن مثنّی» درآمده بود که در کربلاء مجروح شد و به شهادت نرسید. این جناب فاطمه در کوفه خطبه خواند و کوفیان را نکوهش کرد.

از سوی دیگر نقل شده است که یکی از دختران خردسال حاضر در کاروان اسرای کربلا در خرابه شام، کنار سر مبارک امام حسین(ع) به شهادت رسید. بنابراین آن دختر غیر از فاطمه و سکینه است که سال ها بعد از شهادت پدرشان زنده بودند.

همان گونه که در روضه شهادت امام سجاد(ع) آمده، امام حسین(ع) به دلایل گوناگون، حداقل نام سه تن از فرزندان ذکور خود را «علی» گذاشت. در رابطه با مادر گرامی خود نیز ظاهراً اینگونه بود؛ زیرا علاوه بر آن فاطمه که بزرگتر از سکینه بود، یک «فاطمه» دیگر نیز به عنوان دختر آن امام ذکر کرده اند که کوچک‏تر از حضرت سکینه بوده است.

نتیجه اینکه: به احتمال زیاد، دختر خردسالی که در شام از شدت فشار بلایا از دنیا رفت، همان «فاطمه صغری» یا «فاطمه صغیره» بود که او را «رقیه» نیز نامیده ‏اند.

در منابع روایی و تاریخی، شواهدی بر این مطلب وجود دارد؛ از جمله:

1. در جملاتی که امام حسین(ع) برای آرام کردن بانوان حرم به آنان فرمود، آمده است: "یا اُختاه، یا اُم کُلثوم وَ أنتِ یا زینب وَأنتِ یا رُقَیّة وَأنتِ یا فاطِمة وأنتِ یا رُباب! اُنظُرنَ إذا أنا قُتِلتُ فَلا تَشقَقنَ عَلَیَّ جَیباً وَ لا تَخمُشنَ عَلَیَّ وَجهاً وَ لا تَقُلنَ عَلیَّ هِجراً"؛ یعنی: "خواهرم ام کلثوم و تو ای زینب و تو ای رقیه و تو ای فاطمه و تو ای رباب! سخنم را به یاد داشته باشید؛ هنگامی که من کشته شدم، برای من گریبان چاک نزنید و صورت نخراشید و سخنی ناروا مگویید". (اللهوف، ص ۱۴۱ و إعلام الوری، ص ۲۳۶).

2. حضرت سیدالشهداء(ع) در آخرین لحظات حیات، هنگام مواجهه با شمر رو به خیمه‌ها کرد و فرمودند: "ألا یا زینب، یا سُکَینَة، یا وَلَدی! مَن ذَا یَکونُ لَکُم بَعدی؟ ألا یا رُقَیَّه ویا اُمِّ کُلثومِ! اَنتم وَدیعَةُ رَبِّی، الیَومَ قَد قَرَبَ الوَعدُ»؛ ای زینب، ای سکینه، ای فرزندانم! چه کسی پس از من برای شما باقی می‌ماند؟ ای رقیه و ای ام کلثوم! شما امانت‌های خدا بودید نزد من، اکنون لحظه میعاد من فرا رسیده است". (موسوعة کلمات الإمام الحسین(ع)، ص ۵۱۱).

۳. زمانی که حضرت زینب(س) در کوفه با سر بریدۀ برادرش امام حسین(ع) مواجه شد، اشعاری خواند و در یک بیت آن گفت: "یا أخی! فاطِمُ الصغیرةِ کَلِّمها * فَقد کادَ قلبُها أنْ یذوبا " یعنی: "ای برادر! با فاطمه کوچک سخن بگو که نزدیک است دلش از غصه و اندوه آب شود". (بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۱۱۵) که نشان از وجود دختر خردسالی به نام فاطمه دارد که در فراق پدر بسیار بی‌تاب بوده است.

منشأ بسیاری از ابهامات یا سهوِ قلم ها در نگاشتن شرح حال زندگانی فرزندانِ امام حسین(ع) تشابه اسمی بین آنان بوده است. کما اینکه تنها چند روز پس از شهادت امام حسین(ع)، سردسته قوم اشقیاء «ابن زیاد» بین «علی بن الحسین الاکبر» که در کربلاء به شهادت رسیده بود با «علی بن الحسین السجاد» که با تدبیر الهی، بیمار و زنده بود اشتباه کرد!

دیگر منابع مورد استفاده:

۱. شیخ مفید؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد؛ قم: کنگره هزارهٔ شیخ مفید، ۱۴۱۳ ق.

۲. الإربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة؛ تبریز: سوق المسجد الجامع، بی تا.

۳. عمادالدین طبری؛ کامل بهائی؛ تهران: مکتبة المصطفوی، بی تا.

۴. شیخ عباس قمی؛ منتهی الآمال؛ قم: انتشارات هجرت، 1411 ق.

۵. القندوزی؛ ینابیع المودة؛ قم: منشورات الرضی، ۱۳۷۱ ش.

۶. ابن سعد؛ الطبقات الکبری؛ بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ ق.