به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، محمدبن‌علی‌بن ملک‌داد تبریزی، ملقب به شمس‌الدین، یا شمس تبریزی حدود سال ۵۸۲ هجری قمری از صوفیان مسلمان مشهور سده هفتم هجری است.
شمس ابتدا مرید شیخ ابوبکر زنبیل باف (سله باف) تبریزی بود شمس به گفته خود جمله ولایت‌ها از او یافته، لیکن مرتبه شمس بدانجا رسید که به پیر خود قانع نبود و در طلب کمال راهی سفر شد. شمس بسیار اهل سفر بود. او در سفرهایش آموزش دید و آموزش داد. بعضی او را از تربیت یافتگان باباکمال خجندی نوشته‌اند وی در ضمن سیر و سلوک گاهی مکتب‌داری می‌کرد و اجرت نمی‌گرفت.
او در ۲۶ جمادی‌الثانی ۶۴۲ (معادل ۶ دسامبر ۱۲۴۴ میلادی و ۱۶ آذر ۶۲۳ هجری خورشیدی) به قونیه رسید و با جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولانا، شاعر بزرگ ایرانی، ملاقات کرد و با شخصیت نیرومند و نفس گرمی که داشت مولانا را دگرگون کرد. حسادت اطرافیان باعث می‌شود که شمس قونیه را چندین بار ترک کند و سرانجام در سال ۶۴۵ شمس تبریزی بی آنکه کسی آگاه شود قونیه را رها کرد و راه سفر در پیش گرفت؛ و دیگر کسی نشانی از او نیافت.
آرامگاه و یادمان شمس تبریزی از مکان های گردشگری و زیارتی خوی در استان آذربایجان غربی است که به اعتقاد برخی مدفن صوفی مشرق زمین شمس تبریزی است. منار شمس تبریزی به شماره ۹۹۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
در ادامه به برخی از عناوینی که درباره شمس تبریزی نوشته شده است، اشاره می‌شود.
کتاب شمس تبریزی
شمس تبریزی اثری است از محمد علی موحد که زندگانی و اندیشه‌ی این شاعر و عارف پرآوازه پارسی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در حالی که مولانا جلال الدین محمد بلخی در سراسر جهان شناخته شده است، شهرت جهانی شمس تبریزی که الهام‌بخش بسیاری از آثار و اندیشه‌های مولانا بود، به اندازه او نیست. شمس در تبریز به دنیا آمد و از کودکی نیز گرایش داشت و عارف صوفی پرشوری را به عنوان استاد خود در اختیار داشت. او همچنین در رشته‌های دیگر تحصیلات عالی داشت و وقتی بزرگ شد، از جایی به مکان دیگر سفر می‌کرد و به دنبال یک همدم معنوی می‌گشت.
وی دانش خود را به خوبی پنهان می‌کرد و تظاهر می‌کرد که یک فروشنده دوره‌گرد است و با زنبیل بافی و آموزش به کودکان امرار معاش می‌کرد. در اواخر عمر با مولانا آشنا شد و همراهی را یافت که در تمام عمر به دنبال آن بود. شمس تبریزی نگاه مولانا به تصوف را دگرگون کرد و راه رسیدن به عظمت الهی را به او نشان داد. نزدیکی آنها سبب دشمنی یاران مولانا با شمس شد اما مولانا یکی از آثار مهم خود را «دیوان شمس تبریزی» به نام راهنمای معنوی خود نامگذاری کرده است.
شمس تبریزی در جست‌وجوی تعالیم معنوی به سراسر خاورمیانه سفر کرد. او هویت خود را پنهان کرد و خود را به عنوان یک فروشنده دوره‌گرد درآورد و بر خلاف بازرگانان که در مسافرخانه‌ها می‌ماندند، وی در اقامتگاه‌های صوفیانه سکنی میگزید. شمس به مولانا توصیه کرد که تصوف را با کتاب نمی‌توان آموخت، مگر با در مسیر آن قدم برداشتن و عمل کردن و به این ترتیب مولانا در همراهی شمس متحول شد. محمد علی موحد، ضمن پرداختن به زندگی شمس تبریزی از تاثیر وی بر مولانا و تعاملات آنها نیز سخن گفته است.
کتاب شمس تبریزی نوشته محمد علی موحد در قطع رقعی در ۲۸۴ صفحه در سال ۱۴۰۰ توسط انتشارات فرهنگ نشر نو به چاپ هفتم رسید.
کتاب قوت دل و نوش جان
آیا غذای معنوی و قوت روحانی وجود دارد؟ آیا غذای جسم از نظر عرفا و حکمای اسلام می تواند از گوشت تن یک حیوان باشد؟ اگر انسان مطابق با حکمت قدیم ایرانیان نباید به هیچ جانوری آزار برساند، حق دارد حیوانات را بکشد و گوشت آنها را بخورد؟
عارفی مانند ابوعبدالله مغربی که گیاهخوار بود چه نظریاتی داشت؟ انسان از چه لذتهایی می تواند بهره مند باشد؟ آیا انسان حق دارد از دیدن زیبائیهای عالم صنع لذت ببرد؟ از دیدن شاهد بهره مند شود؟ شاهد پرستی چیست؟ آیا با عشق افلاطونی، که ابن سینا آن را عشق ظرفا و جوانمردان می خواند، انسان می تواند شاهد پرست باشد؟ آیا شمس تبریزی شاهد باز بوده است؟ چرا شمس تبریزی احمد غزالی را بزرگترین عارف می دانست؟ ابوالغریب اصفهانی که به شاهد باز بودن معروف بوده چه عقیده ای داشته است؟ چه ارتباطی میان عشق ورزی حافظ و اشعار عاشقانه او با عقاید احمد غزالی وجود داشته است؟
آیا فقط عاشق است که می تواند از دیدن معشوق لذت ببرد یا معشوق هم می تواند از معطل کردن عاشق خود لذت ببرد؟ ریشه های عرفان عاشقانه ایرانی را، که احمد غزالی و شمس تبریزی و حافظ بدان تعلق داشتند، در کدام زمین باید جستجو کرد؟ در زمین اهل اباحه و در مرام ظرفای ایرانی قرندوم یا در زهد و آخرت نگری زهاد قرون اولیه؟ گروه های صوفی که از نظر متشرّعان مردود شناخته می شدند که بودند؟
اینها و ده‌ها پرسش دیگر مسائلی است که سعی شده است درقوت دل و نوش جان به آنها پاسخ داده شود.
کتاب قوت دل و نوش جان نوشته نصرالله پورجوادی در قطع رقعی در ۴۴۵ صفحه در سال ۱۳۹۸ توسط انتشارات فرهنگ نشر نو به چاپ دوم رسید.
کتاب انسانم آرزوست اثر بهاءالدین خرمشاهی
برگزیده و شرح غزلیات مولانا با عنوان انسانم آرزوست اثری است از بهاءالدین خرمشاهی که در آن چهارصد غزل از بهترین های کلیات شمس تبریزی انتخاب شده و و توسط انتشارات نگاه به چاپ رسیده است. اشعار دل انگیز مولانا جلال الدین محمد بلخی، چیزی بیش از هفت قرن است که فارسی زبانان ادب دوست در ایران و کشورهای همسایه اش، نظیر افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان را به هم پیوند داده و آن ها را از این شهد شیرین عرفانی بهره مند ساخته است. علاوه بر آن بیش از یک دهه است که آثار مولانا به صورت جدی، در غرب گسترش پیدا کرده و عرفان و جهانی بینی او، حتی پس از عبور از فیلتر ترجمه و بازگردانی، مخاطبین زیادی را به خود جلب کرده است.
اینک کتاب انسانم آرزوست به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، شرحی از چهارصد غزل برگزیده از کلیات شمس را که به دستان مولوی پژوه برجسته و پرکار، توفیق ه . سبحانی انتخاب شده اند، در اختیار خوانندگان قرار داده است که انتخاب این تعداد غزل از میان بیش از سه هزار غزل روح نواز، همچون نوشیدن جرعه ای از تنگ شرابی عرفانی است. "بهاءالدین خرمشاهی" در "انسانم آرزوست" ابتدا یک معرفی کوتاه از مولوی و خواجه شمس الدین محمد تبریزی ملقب به شمس ارائه می دهد و برخی از خصایص غزل های انتخابی را بر می شمرد. او همچنین درباره ی ساختار این گزینش و معیارهایی که در انتخاب غزل ها به کار رفته نیز صحبت می کند و مختصری از آشنایی شمس و مولانا و تاثیر آن بر زندگی هر دو طرف نیز ارائه می دهد.
کتاب انسانم آرزوست اثر بهاءالدین خرمشاهی در قطع وزیری با ۶۹۴ صفحه در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات نگاه به چاپ ۱۴ رسید.
کتاب من آن توام
این کتاب روایت دیدار مولانا و شمس را از دریچه ای تازه روایت می کند که می تواند برای علاقه مندان به ادبیات کلاسیک ایران و مسائل عرفانی جذاب باشد. روایت من آن توام بیشتر شبیه به رمانی است تاریخی بر اساس مستندات و روایت‌های موثق که با نثری عاشقانه و شاعرانه نوشته شده است. راوی داستان ثابت نیست. گاهی داستان از زبان شمس، مولانا روایت می‌شود و گاهی از زبان نویسندهٔ آن؛ بدون این که در درک داستان ابهام و پیچیدگی ایجاد شود. در میان این روایت‌ها اشعاری از مولانا هم ذکر می‌شود که با همان بخش از زندگی مولانا و شمس هم‌خوانی دارد. مولانا، در ابتدا مرد سجاده‌نشین و متدینی بود که برای خود شاگردان و مریدان بسیاری داشت. او در حالی شمس را ملاقات می‌کند که در چهار مدرسه‌ٔ معتبر دوران به تدریس علوم دینی مشغول بوده است. اما دیدار با شمس دریچه‌ٔ تازه‌ای در زندگی مولانا باز می‌کند. این دیدار نگاه مولانا را به زندگی دگرگون می‌سازد؛ تاجایی‌که فقه را رها می‌کند و اهل سماع و شور و شاعری می‌شود.
کتاب من آن توام نوشته عبدالحمید ضیایی در قطع رقعی در ۱۵۲ صفحه در سال ۱۴۰۱ توسط انتشارات سروش مولانا منتشر شد.
کتاب ملت عشق اثر الیف شافاک
الیف شافاک در رمان ملت عشق، دو روایت موازی شگفت انگیز را پی گرفته است-یکی معاصر و دیگری در قرن سیزدهم، در زمانی که مولانا با مرشد روحانی خود و درویشی خانه به دوش، شمس تبریزی مواجه می شود. این دو روایت در کنار هم، پیام جاودانه و بی انتهای عشق در اشعار مولانا را به ذهن متبادر می کنند. الا روبنشتاین، زنی چهل ساله و درگیر ازدواجی ناموفق است. او به تازگی در سمت ویراستاری کتاب مشغول فعالیت شده و اولین وظیفه جدی اش، خواندن و تهیه ی گزارش از کتابی به نام «کفر شیرین»، نوشته عزیز زاهارا است. الا با خواندن رمان ملت عشق، مسحور داستان جست وجوی شمس برای یافتن مولانا و نقش او در تبدیل واعظی موفق اما ناخشنود به سالکی متعهد، شاعری بااحساس و ترویج دهنده عشق می شود. او همچنین، تحت تأثیر درس ها یا قوانین شمس قرار می گیرد-درس هایی که بینشی عمیق به فلسفه ای کهن بر پایه ی یگانگی همه ی انسان ها و ادیان، و حضور بی چون و چرای عشق در تک تک آدمیان به مخاطب خود ارائه می کند. الا با خواندن ادامه کتاب، متوجه شباهت داستان مولانا با زندگی خود شده و درمی یابد که عزیز زاهارا، همانند شمس، برای آزادی و رهایی او از رنج های دنیا وارد زندگی اش شده است.
کتاب ملت عشق نوشته الیف شافاک و ترجمه ارسلان فصیحی در ۵۱۰ صفحه در قطع رقعی در سال ۱۴۰۲ توسط انتشارات ققنوس به چاپ ۱۲۷ رسید.
کتاب ملک گرسنه اثر نهال تجدد
ملک گرسنه، اثری ست که در واقع تقویم شمس تبریزی به شمار می آید. یکی از سوالاتی که ذهن بسیاری از دوست داران شعر و ادب فارسی را به خود مشغول کرده است، رابطه عمیق میان شمس و مولانا و تاثیر ایشان بر احوالات یکدیگر است. در این راستا آثار بسیاری منتشر شده است اما کتاب ملک گرسنه از نهال تجدد یکی از قابل استنادترین و در عین حال دلنشین ترین آثار نوشته شده درباره ی زندگی شمس تبریزی و علاوه بر آن ارتباط برجسته ی او با مولانا جلال الدین بلخی است.
نهال تجدد به دلیل تسلطی که بر دیگر آثار مربوط به این دو چهره بزرگ عرفانی داشته، موفق شده تا این کتاب را با دقتی مثال زدنی به رشته تحریر درآورد. محتوا و شیوه روایت او در این اثر به دو بخش کلی تقسیم می شود که یک بخش حاصل قلم "نهال تجدد" و بخش دیگر منتخبی از متون دیگری است که با ارجاع درون متنی در کتاب مشخص شده اند. در کل، کتاب از سه قسمت اساسی تشکیل شده که مسیر اصلی آن ها، زندگی شمس است. نخست به اتفاقات دوران کودکی تا زمانی که وی خانواده ی خویش را ترک گفت پرداخته شده است. پس از آن آشنایی شمس با عارفان مختلف و معاشرت با آنان که مهم ترین شان معاشرتش با مولاناست قرار گرفته و نهایتا قصه ی حسد ورزیدن مریدان مولوی است که سبب جدایی اجباری این دو از یکدیگر می شود.
از دیگر امتیازات رمان ملک گرسنه که نظیر آن در رمان های تاریخی کمتر مشاهده شده، می توان به تعلیقات مناسب آن و اطلاعات مفیدی درباره زندگی فلاسفه، عارفان، معنای عبارات دشوار و مشخص شدن نام شهرهای ذکر شده در نقشه آسیای صغیر در پایان کتاب اشاره کرد.
کتاب ملک گرسنه نوشته نهال تجدد در قطع رقعی در ۱۷۰ صفحه در قطع رقعی توسط انتشارات چشمه به چاپ ۱۶ رسید.
کتاب در جستجوی آینه
در جستجوی آینه» گزیده کتاب گزیده مقالات شمس تبریزی اثر محمد بن علی شمس تبریزی از مجموعه گنج حکمت به کوشش محمدعلی موحد جمع‌آوری شده است. در این مجموعه، به آثار منثور پارسی پرداخته شده و بخش عمده آن را حکایت‌ها تشکیل می‌دهد. در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم: گفت هرون الرّشید که: «این لیلی را بیاورید تا من ببینمش که مجنون چنین شوری از عشق او در جهان انداخت، و از مشرق تا مغرب قصّه عشق او را عاشقان آینه خود ساخته‌اند». خرج بسیار کردند و حیله بسیار، و لیلی را بیاوردند. به خلوت درآمد خلیفه شبانگاه، شمع‌ها برافروخته، درو نظر می‌کرد ساعتی، و ساعتی سر پیش می‌انداخت. با خود گفت که: «در سخنش در آرم، باشد به واسطه سخن در روی او آن چیز ظاهرتر شود». رو به لیلی کرد و گفت: «لیلی تویی؟» گفت: «بلی، لیلی منم؛ امّا مجنون تو نیستی! آن چشم که در سَرِ مجنون است در سَرِ تو نیست.»
کتاب در جستجوی آینه حکمت به کوشش محمدعلی موحد در قطع رقعی در ۱۱۵ صفحه در سال ۱۳۹۵ توسط انتشارات معین منتشر شد.
کتاب بی من مرو
کتاب بی من مرو نوشته اعظم نادری، اثری است که در آن تازه هایی درباره شمس، مولانا و نزدیکان ارائه شده است.
بی من مرو اثری است فراتر از رمان و تذکره، اطلاعات بی نظیری را که قبلا به صورت پراکنده در آثار مختلف به آن پرداخته شده در کنار تازه هایی درباره شمس، مولانا و نزدیکان منتشر کرده است. تاکنون داستان های متعددی در مورد زندگی شمس و مولانا انتشار یافته است. از معتبرترین موارد می توان به تلاش عبدالحسین زرین کوب در کتاب پله پله تا ملاقات با خدا اشاره کرد که موفق شد به سرعت توجه عده زیادی از طرفداران مولوی را به خود جلب کند. پس از آن در سال ۲۰۰۴ ، سعیده قدس رمانی در مورد همسر شمس تبریزی ، کیمیا منتشر کرد. عارف جان سوخته از نهال تجدد، رمانی بود که با استقبال مخاطبان مواجه شد اما برخلاف آن رمان دختر رومی، نوشته موریل مائوفری، در ایران با استقبال چندانی رو به رو نشد. یکی از محبوب ترین کتاب های نوشته شده پیرامون شمس و مولانا، کتاب ملت عشق از الیف شافاک بود که عنوان پرفروش ترین کتاب تاریخ ترکیه را از آن خود کرد و در سال ۲۰۱۶ در ایران مجوز چاپ گرفت و طی یک سال ۱۹ بار به تجدید چاپ رسید.
اعظم نادری این چهار رمان را در کتاب بی من مرو ارزیابی کرده است. زندگی شمس موضوع محوری این مطالعه است و به جز مولانا که به او نیز تقریبا به اندازه شمس پرداخته شده، اطلاعات مربوط به شخصیت های دیگر کتاب بی من مرو از طریق داستان شمس مورد بررسی قرار می گیرد.
کتاب بی من مرو اثر اعظم نادری در قطع رقعی در ۲۷۸ صفحه در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات روزنه منتشر شد.
کتاب کیمیا خاتون
معمولا با مطالعه آثار ادیبان و عارفان بزرگ می توان تا حد زیادی به افکار و نگرش آنان نسبت به زندگی پی برد اما اینکه این انسان های بزرگ در زندگی شخصی خود چگونه مرامی داشته اند نیازمند کنکاشی ورای آثار به جا مانده از خود آن هاست.
با جستجو در هزارتوی تاریخ برای آشنایی بهتر با یک شخصیت بزرگ و اسطوره مانند گاه به اشخاص دیگری برمی خوریم که در سایه عظمت و جلال آن ها مخفی اند و همچون اسطوره ی مد نظر، مشهور نیستند. با این حال این افراد هم زمانی حیاتی داشته اند و قصه ای برای گفتن؛ و حتی به واسطه تعاملات و ارتباطات با آن انسان برجسته، ممکن است نکاتی در زندگانی شان وجود داشته باشد که از زاویه دید آن ها به مراتب جالب توجه جلوه کند.
رمان کیمیا خاتون داستان یکی از این افراد است. مولانا پس از فوت همسر اولش، با کراخاتون که زمانی زوجه محمد شاه بوده است ازدواج می کند. هر دوی آن ها از ازدواج سابق خود دو فرزند دارند. کیمیا که دختر کراخاتون از ازدواج قبلی اوست، به پسر مولانا به نام علاءالدین دل می بندد اما سرنوشت این عشق با ورود شمس تبریزی به قونیه تغییر می یابد. شمس با دیدن کیمیا دلبسته او شده و او را از مولانا خواستگاری می کند. این اتفاق عجیب مورد مخالفت همه به غیر از مولاناست و کیمیا نهایتا به ازدواج تن می دهد اما این تازه شروع زندگی پرفراز و نشیب اوست که داستان گیرای این رمان پرفروش را رقم می زند.
رمان کیمیا خاتون به قلم سعیده قدس، بیش از چهل بار در ایران به چاپ رسیده و پس از موفقیت در کسب جوایز عدیده ی ادبی، به زبان های ترکی و انگلیسی نیز بازگردانده شده است. از موارد تحسین شده در این رمان، وفاداری نویسنده به اصل رویدادهای تاریخی و در عین حال حفظ فضای با طراوت قصه پردازی مدرن در بستر تخیل است.
کتاب کیمیا خاتون نوشته سعیده قدس در قطع رقعی با ۲۸۵ صفحه در سال ۱۴۰۱ توسط انتشارات چشمه به چاپ ۵۴ رسید.
کتاب دریا اسب من شده است
محمد تبریزی که بعد از سیر و سلوک عاشقانه و عارفانه و دیدار با مولانا، به شمس تبریزی ملقب شد، پسر پارچه فروشی در تبریز به نام علی بود. آن روز ها بیش تر ایرانی ها، سنی بودند. از میان مکتب های فقهی سنی، دو مکتب «شافعی» و «حنفی» در ایران رواج داشت.
هواخواهان این دو مکتب فقهی، چنان بر سر عقاید خود پافشاری می کردند که در هر فرصت به جان یک دیگر می افتادند و خون راه می انداختند. این برخورد ها محمد را که پسری کنجکاو، با هزاران سئوال بی جواب بود، حساس تر می کرد تا راه خود را با دقت بیش تری انتخاب کند. محمد همیشه به این فکر می کرد که چرا به دنیا آمده است و به کجا می رود. برای یافتن جواب سئوالهایش، در مجلس درویش های بزرگ و عارفان حقیقت جو و خداجو وارد شد و جاذبه و شور حال مجلس، تاثیری شگرف و عمیق بر وی گذاشت.
مجموعه حاضر دربرگیرنده زندگی نامه داستانی و شرح سفر ها و ماجرا های شمس تبریزی پیر و مرشد مولانا است و برای نوجوانان به نگارش درآمده است.
کتاب دریا اسب من شده است نوشته نقی سلیمانی در قطع رقعی در ۱۲۸ صفحه در سال ۱۳۹۷ توسط انتشارات قدیانی به چاپ هفتم رسید. این کتاب برای نوجوانان تهیه شده است.
نظر شما