نگاه کشورها به ظرفیت راهبردی ایران در حوزه ترانزیت ریلیِ خط جنوب

به گزارش ایرنا، هرچند ترانزیت از روسیه به بندرعباس از سال ۱۴۰۱ آغاز شده است اما در سال جاری خبرهای امیدبخش‌تری توسط مدیران راه‌آهن و گمرکات استان‌های گلستان و هرمزگان مبنی بر ترانزیت ریلی بار از روسیه از مسیر کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال- جنوب یعنی از مرز ریلی اینچه‌برون به بندرعباس و ارسال به جده برای نخستین بار رسانه‌ای شد.

در نیمه دوم سال گذشته چندین هیات تجاری و اقتصادی از جمله یک هیات ۲۶ نفره شامل تجار و نمایندگان شرکت‌های حمل و نقل لجستیک روسی از بخش‌های ۲ ترمینال کانتینری، پایانه‌های فله مواد معدنی، ترانزیت، تجهیزات و طرح‌های توسعه بندر شهید رجایی بازدید و از نزدیک امکانات و ظرفیت‌های این بندر را برای ترانزیت محصولات روسی مورد بررسی قرار دادند.

حسین عباس‌نژاد، مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان نیز فروردین ماه امسال در گفت‌وگو با ایرنا از وورد ۱۴ هزار و ۳۱۹ تُن کالا در قالب ۲۹۶ واگن محموله ترانزیتیِ از روسیه خبرداد و گفت: کمتر از ۶ ماه، یکهزار و ۷۹۸ واگن محموله ترانزیتیِ ریلی روسیه شامل (۹۸۶ واگن کود پُتاس و ۸۱۲ واگن نفتا) برای ترانزیت دریایی وارد بندر شهید رجایی شد. کمتر از ۶ ماه، یکهزار و ۷۹۸ واگن محموله ترانزیتیِ ریلی روسیه شامل (۹۸۶ واگن کود پُتاس و ۸۱۲ واگن نفتا) برای ترانزیت دریایی وارد بندر شهید رجایی شد.

به گفته وی؛ در مجموع کار ترانزیت نفتا از روسیه به بندرعباس از دی‌ماه سال ۱۴۰۱ آغاز شده است.

«چهارم شهریور امسال نیز مدیرکل گمرکات گلستان گفت: «نخستین قطار کانتینری روسیه از مرز ریلی اینچه‌برون به بندرعباس راه‌اندازی و سپس عازم عربستان شد».

نفتا طبقه‌ای از سوخت‌های مایع هیدروکربنی با فراریت و اشتعال‌پذیری بالا را شامل می‌شود که در برج تقطیر پالایش نفت خام بین گازهای سبک (مثل ال‌پی‌جی) و نفت سفید قرار می‌گیرد. بخش عمده میعانات گازی یعنی نفتی که از چاه گاز برداشت می‌شود، نیز از نفتا تشکیل شده‌است.

(استان هرمزگان دارای یکهزار و ۴۰۰ کیلومتر مرز دریایی، ۱۴ جزیره کوچک و بزرگ و ۳۲ بندر فعال در حوزه تخلیه و بارگیری کالا است)

اما آنچه که انتخاب مسیر بندرعباس به عنوان مرکز هرمزگان برای ترانزیت کالای ریلی از کشورهایی مثل روسیه به ویژه به کشورهای حوزه خلیج‌فارس را ممتاز می‌کند، علاوه بر نتیجه اجرای برنامه دیپلماسی جدیدی دولت سیزدهم در جهت‌گیری درست اقتصادی، اقتدار سیاست خارجی این دولت در ۲ سال اخیر بوده، وجود ظرفیتی خاص به نام "بندر شهید رجایی" است.

این منطقه ویژه اقتصادی در ۲۳ کیلومتری غرب بندرعباس مرکز استان هرمزگان و در شمال جزیره قشم و تنگه هرمز با ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار وسعت (محدوده عملیاتی و پس کرانه)، به عنوان نخستین و بزرگترین بندر کانتینری ایران به دلیل قرار گرفتن در مسیرهای اصلی کریدورهای ترانزیتی شمال جنوب در حوزه حمل و نقل ریلی از امتیاز بالایی برخوردار است.

این بندر با ظرفیت تخلیه و بارگیری سالانه حدود ۱۰۰ میلیون تن کالا، به ‌تنهایی بیش از ۶۰ درصد صادرات و واردات و ۷۰ درصد ترانزیت بنادر کشور را برعهده ‌دارد و همچنین بیش از ۸۵ درصد کالاهای کانتینری کشور در مجتمع بندری شهید رجایی جابه‌جا می‌شود.

تسهیل ترانزیت کالا به کشورهای آسیای میانه، حوزه خلیج فارس و دریای عمان، افغانستان، پاکستان و عراق، دسترسی به آب‌های آزاد و حداکثر استفاده از مزیت‌های حمل و نقل دریایی، مجاورت با مراکز و قطب‌های اصلی تولیدی، صنعتی و پتروشیمی و وجود پایانه‌های اختصاصی ترانزیت، بانکرینگ، کانتینری، عمومی و فرآورده‌های نفتی و مواد معدنی بخشی دیگری از ویژگی‌های ممتاز بندر شهید رجایی به عنوان یکی از بنادر مهم و راهبردی کشور محسوب می‌شود و از طرفی سهم گمرک بندر شهید رجایی بندرعباس از کل تجارت خارجی کشور به تنهایی حدود ۳۵ درصد است.

ترانزیت از لحاظ قلمرو گمرکی به ترانزیت داخلی ( در این روش از یک نقطه گمرکی در یک کشور به نقطه گمرکی دیگر در همان کشور منتقل می‌شود) و ترانزیت خارجی ( در این روش از یک نقطه گمرکی در یک کشور به نقطه گمرکی در کشور دیگر منتقل می‌شود) تقسیم می‌شود.

ترانزیت در حوزه حمل و نقل دریایی بین‌المللی بیشتر برای کشتی‌ها و بارگیرها استفاده می‌شود.

ترانزیت ریلی نیز به حمل بار و کالا با قطارهای باری از طریق خطوط ریلی گفته می‌شود. این نوع ترانزیت بسیار مقرون به صرفه است. با این وجود، این شیوه، به خطوط آهن وابسته است و امکان استفاده از آن در همه‌ نقاط کشور وجود ندارد.

ترانزیت ریلی تنها در نقاطی انجام می‌شود که دارای خط آهن باشد مثل بندرعباس که برای جابه‌جایی کالا مسیر ریلی بندر شهید رجایی مسیری مطمئن برای انجام این مهم است.

یکی از حوزه‌های بسیار مهم در بخش تجارت و ترانزیت کالا بنادر هستند و منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی نیز با دارا بودن ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار مساحت، ۲۲۰ هکتار محوطه بارانداز و ۲۴ هکتار انبار مسقف، ۱۳ اسکله چندمنظوره، کالای عمومی و فله، ۹ اسکله چندمنظوره، کالای عمومی و نفتی، هشت اسکله کانتینری درحال تجهیز و هفت اسکله کانتینری یکی از بنادر مهم و راهبردی با کشورهای اوراسیا به شمار می‌رود.

حدود ۲۵ درصد از کالاهای صادارتی و ترانزیتی در بندرشهید رجایی با ناوگان ریلی جابه‌جا می‌شود حدود ۲۵ درصد از کالاهای صادارتی و ترانزیتی در بندرشهید رجایی با ناوگان ریلی جابه‌جا می‌شود و در تبیین راهبردی بودن بندرعباس و جایگاه بندر شهید رجایی در توسعه ترانزیت ریلی، هشتم شهریور ماه امسال علیرضا نصیری برازنده سرپرست اداره‌کل راه‌آهن هرمزگان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: برای نخستین بار یک رام قطار باری ترانزیت محموله روسی به عربستان به بندر شهید رجایی بندرعباس وارد شد که می‌توان آن را یک مسیر ریلی جدید و پایدار ترانزیت با منافع اقتصادی و راهبردی چندجانبه دانست.

بهره‌مندی از ایستگاه‌های بارگیری ریلی فله مایع (روغن) با ظرفیت افزون بر۲۰هزار تن در روز، فعالیت قطارهای برنامه‌ای روزانه برای ارائه خدمات مناسب به صاحبان کالا در بخش حمل و نقل ریلی و وجود ظرفیت بسیار بالا در ارائه خدمات حمل و نقل ریلی برای انواع کالاها از قبیل کانتینر، کالای فله‌ای و متفرقه از ظرفیت‌های بخش ریلی بندر شهید رجایی به شمار می‌رود.

در راستای بهره‌مندی کامل از ترانزیت کالا از کریدور شمال- جنوب توسعه ناوگان و زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی نیازهای اساسی یک مولفه بسیار مهم به شمار می‌رود که در همین راستا علی اکبر صفایی مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی نیز هشتم شهریورماه امسال در خصوص ضرورت توسعه تجهیزات و امکانات دریایی برای تکمیل زنجیره انتقال کالا از بندر شهیدرجایی به آسیای میانه اعلام کرد: شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران سفارش ساخت چهار فروند شناور باری را به شرکت صدرا داده که این برای نخستین بار در تاریخ کشور است که شناور باری ساخته خواهد شد. تا کنون تمامی شناورها خارجی بوده‌اند و قرارداد مربوطه در این خصوص سه ساله استشرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران سفارش ساخت چهار فروند شناور باری را به شرکت صدرا داده که این برای نخستین بار در تاریخ کشور است که شناور باری ساخته خواهد شد. تا کنون تمامی شناورها خارجی بوده‌اند و قرارداد مربوطه در این خصوص سه ساله است.

به گفته وی؛ در مورد بنادر جنوب نیز ۴ فروند کشتی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی مدنظر قرار گرفته که ۲ فروند شناور رو-رو خریداری شده و قرار است زنجیره انتقال کالا از بندر شهیدرجایی به آسیای میانه تکمیل شود.

در کنار خبرهای امیدبخشی که از ترانزیت سه روز و نیمه ریلی از سرخس تا خلیج‌فارس داده شد و قرار است محموله این رام قطار کانتینری با ۳۱ واگن توسط کشتی از بندرعباس به عربستان ارسال شود، جای امیدواری است که بدانیم 6 شهریور ماه امسال ۲۸ واگن به تُناژ یک میلیون و ۹۹ هزار و ۱۵۰ و هشتم مهرماه جاری نیز ۲۵ واگن به تناژ ۶۷۲ هزار و ۵۵۳ تن از روسیه وارد بندر شهید رجایی شده که از طریق کشتی به کشورهای مقصد ارسال می‌شود.

محموله‌های ترانزیتی روسیه پس از حرکت از مبدا با طی مسافت حدود چهار هزار کیلومتر وارد مرز سرخس در ایران شده و پس از آن نیز حدود یکهزار و ۶۰۰ کیلومتر از سرخس تا بندرعباس را طی می‌کنند.

ظرفیت عملیاتی بندر شهید رجایی بیش از ۱۰۰ میلیون تن بوده که با تقویت کریدور شمال جنوب، توسعه مبادلات تجاری و ترانزیتی هند، آسیای جنوب شرقی از طریق بنادر ایران به ویژه شهید رجایی به روسیه نیز افزایش پیدا می‌کند.

درحال حاضر ۱۲ محوطه اختصاصی ریلی در بندرشهید رجایی فعال است که انواع کالاها از طریق خطوط ریلی فرعی متصل به خطوط ریلی سراسری در این بندر جابه‌جا می‌شود.